Những quy định trong Thông tư liên tịch số 64/2015/TTLT-BTC-BCT-BCA-BQP về chứng từ đối với hàng hóa nhập khẩu lưu thông trên thị trường là một ví dụ, đã khiến không ít doanh nghiệp thời gian qua rơi vào tình cảnh rắc rối, “tai bay vạ gió”.
Thiếu phiếu xuất kho kiêm vận chuyển nội bộ, bị quy hàng nhập lậu
Theo quy định tại khoản 1 điều 3 Thông tư 64, hàng hóa nhập khẩu đang trên đường vận chuyển phải có đầy đủ hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc hợp pháp ngay tại thời điểm kiểm tra. Điều này dẫn dến phát sinh nhiều bất cập trong quá trình xử lý.
Thực tế cho thấy, việc các doanh nghiệp bị phạt tiền và tịch thu hàng hóa khi không cung cấp kịp thời hóa đơn, chứng từ là khá phổ biến. Gần đây nhất, ngày 26/3, Văn phòng Chính phủ đã có Công văn số 2744/VPCP-V.I gửi UBND tỉnh Ninh Bình truyền đạt ý kiến của Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình - Trưởng Ban Chỉ đạo 9 quốc gia về việc xử lý phản ánh, kiến nghị của Tập đoàn Công nghiệp – Viễn thông Quân đội (Viettel). Theo đó, Phó Thủ tướng yêu cầu UBND tỉnh Ninh Bình chỉ đạo Công an tỉnh xác minh, làm rõ nguồn gốc lô hàng thiết bị viễn thông của Viettel. "Nếu lô hàng có nguồn gốc hợp pháp thì báo cáo, đề xuất biện pháp xử lý lên Thủ tướng trước 1/5/2018”.
Trước đó, ngày 13/3, Viettel đã có văn bản gửi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, kiến nghị một số vấn đề liên quan đến lô hàng thiết bị viễn thông của Tập đoàn bị UBND tỉnh Ninh Bình xử lý vi phạm, tịch thu vì tại thời điểm kiểm tra không có hóa đơn, chứng từ liên quan để chứng minh tính hợp pháp của lô hàng.
Vụ việc bắt nguồn từ việc ngày 7/6/2017, khi ô tô của Tổng Công ty Bưu chính Viettel (Viettel Post) chở lô hàng gồm 83.000 chiếc đầu nối Fast Connecter, 200 chiếc điện thoại di động Viettel V6216, 120 chiếc USB Wifi 4G và 10 bộ phát Wifi TP-Link W8151N của Viettel Telecom (công ty thuộc Tập đoàn Viettel) qua địa phận Ninh Bình và bị Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an Ninh Bình kiểm tra hành chính. Tại thời điểm đó, lái xe của Viettel Post chỉ xuất trình được phiếu xuất kho và biên bản bàn giao hàng hóa, mà không mang theo phiếu xuất kho kiêm vận chuyển nội bộ và lệnh điều động chứng minh tính hợp pháp của hàng hóa theo quy định của Thông tư 64.
Ngay hôm sau, mùng 8/6, Viettel Telecom đã bổ sung đầy đủ giấy tờ cần thiết nhưng UBND tỉnh Ninh Bình vẫn ra quyết định xử phạt hành chính với hành vi vi phạm “kinh doanh hàng hóa nhập lậu” theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 6 Thông tư 64, bởi "tại thời điểm kiểm tra, đơn vị vận chuyển chưa cung cấp phiếu xuất kho kiêm vận chuyển nội bộ”. Theo đó, bên cạnh việc phải nộp phạt vi phạm hành chính 90 triệu đồng, toàn bộ số hàng của Viettel Telecom bị “nghi nhập lậu” đã bị tịch thu.
Theo lý giải của Viettel, lô hàng của Viettel Telecom không phải là hàng nhập lậu mà là hàng hóa không xuất trình được hóa đơn, chứng từ nhập khẩu đúng thời hạn theo quy định của Điều 3 Thông tư 64.
Tiến sỹ, Luật sư Nguyễn Thị Hằng Nga (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) cho biết, quy định của Thông tư 64 áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu lưu thông trên thị trường không có hóa đơn, chứng từ kèm theo theo quy định của pháp luật hoặc có hóa đơn, chứng từ nhưng hóa đơn, chứng từ là không hợp pháp theo quy định của pháp luật về quản lý hóa đơn. Trong vòng 24 giờ, Viettel Telecom đã liên hệ được với Công an tỉnh Ninh Bình và xuất trình được giấy tờ chứng minh lô hàng này có nguồn gốc rõ ràng. Việc xuất trình chậm hóa đơn, chứng từ không có nghĩa là không có hóa đơn, chứng từ và cũng không phải là hóa đơn, chứng từ bất hợp pháp, do vậy không thuộc dấu hiệu nhận diện của khái niệm “hàng hóa nhập lậu” đã được Nghị định số 185 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Cũng theo bà Nga, hàng hóa nhập khẩu không có hóa đơn, chứng từ và hàng hóa có hóa đơn chứng từ nhập khẩu hợp pháp nhưng xuất trình muộn là hoàn toàn khác nhau. Việc đánh đồng hai khái niệm này đều là hàng nhập lậu là sai về bản chất pháp lý.
“Đánh đố” doanh nghiệp
Ngược thời gian, vào ngày 16/5/2017, Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình đã chủ trì cuộc họp với các bộ, ngành để xử lý một vụ việc tương tự của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Đại Đoàn Gia (Hà Nội) liên quan đến lô hàng điện thoại của Công ty bị Đội Quản lý thị trường số 1, tỉnh Ninh Bình thu giữ và xử phạt hành chính. Sau khi nghe UBND tỉnh Ninh Bình báo cáo và ý kiến phát biểu của các đại biểu dự họp, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình đã kết luận Chi cục Quản lý thị trường tỉnh Ninh Bình tạm giữ và xử phạt hành chính đối với Công ty Đại Đoàn Gia do không xuất trình được hóa đơn, chứng từ của lô hàng điện thoại tại thời điểm kiểm tra là đúng quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, sau đó Công ty đã xuất trình Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, hóa đơn giá trị gia tăng, phiếu xuất hàng liên quan đến lô hàng (90 chiếc) điện thoại bị tạm giữ. Vì vậy, để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, Phó Thủ tướng giao UBND tỉnh Ninh Bình chỉ đạo Chi cục Quản lý thị trường tỉnh xác minh làm rõ nguồn gốc lô hàng điện thoại của Công ty Đại Đoàn Gia, nếu đủ hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc hợp pháp thì xem xét, trả lại cho doanh nghiệp.
Phó Thủ tướng cũng giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan nghiên cứu, hướng dẫn việc thực hiện chế độ hóa đơn, chứng từ đối với hàng hóa nhập khẩu lưu thông trên thị trường theo hướng tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong quá trình vận chuyển hàng hóa.
Song, từ đó đến nay, các bộ chức năng vẫn chưa rà soát, nghiên cứu, hướng dẫn theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng và quy định này vẫn đang tiếp tục làm khó doanh nghiệp. Điều đáng nói là không thể xử lý từng sự vụ bởi một quy định mang tính “đánh đố” doanh nghiệp như vậy. Và, không phải doanh nghiệp nào khi bị thu giữ hàng hóa cũng phản ánh tới lãnh đạo Chính phủ để nhận được chỉ đạo giải quyết như trường hợp của Viettel hay Công ty Đại Đoàn Gia.
Đó là chưa kể đến sự thiếu thống nhất giữa Thông tư này với Nghị định số 08/2015/NĐ-CP (quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan) và Quyết định số 33/2016/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (quy chế cung cấp, sử dụng thông tin tờ khai hải quan điện tử do Thủ tướng Chính phủ ban hành). Các quy định về chế độ hóa đơn, chứng từ đối với hàng hóa nhập khẩu vận chuyển từ cửa khẩu nhập khẩu vào nội địa chưa thống nhất, cụ thể theo điểm a, khoản 1, Điều 4 Thông tư liên tịch số 64/2015/TTLT-BTC-BCT-BCA-BQP quy định khi vận chuyển hàng hóa phải có tờ khai hàng hóa nhập khẩu, trong khi theo khoản 9, Điều 25, Nghị định số 08/2015/NĐ-CP và Quyết định số 33/2016/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định cơ quan chức năng không yêu cầu người khai hải quan cung cấp tờ khai hải quan giấy.
Luật sư Nguyễn Thị Hằng Nga cho rằng Thông tư 64 chỉ được quy định chi tiết các vấn đề liên quan đến hóa đơn, chứng từ và nếu cá nhân, tổ chức có vi phạm trong việc cung cấp hóa đơn, chứng từ (trong đó có vi phạm về cung cấp chậm thời gian theo quy định) sẽ chịu những chế tài hành chính cụ thể (phạt tiền, tạm giữ hàng...). Việc Thông tư 64 quy định “không cung cấp hóa đơn, chứng từ đúng thời hạn cũng được coi là hàng hóa nhập lậu” là trái với Nghị định 185/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và vi phạm Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật.