Đã có hơn 350 ha được người dân “cứu sống” từ những cánh đồng chết vì nhiễm mặn. Hàng trăm hộ dân được uống nước ngọt thay vì nước nhiễm mặn hoặc phèn chua.
Dẫn chúng tôi đi dọc con sông Trà Bồng chạy quanh cánh đồng xanh mát với cơ man nào là ớt, lúa, Chủ tịch xã Bình Dương Đỗ Minh Huấn vui mừng nói: Hàng năm, bắt đầu vào tháng 1, hàng trăm người dân xã Bình Dương cùng nhau đến con sông Trà Bồng để đắp đập ngăn dòng không cho nước mặn từ biển xâm nhập theo con sông làm hại cây trồng của xã. Ngày đắp đập giống như ngày hội của dân làng xã Bình Dương khi mà toàn xã, ai nấy cũng tham gia. Thanh niên trai tráng thì vận chuyển cát, đá hoặc đóng cọc để ngăn dòng; phụ nữ thì đan phên, làm bạt, người già thì phụ giúp những việc vặt. Công việc tuy vất vả nhưng vui vì chính con đập này sẽ góp phần ngăn mặn xâm nhập gây hại cho hàng trăm hecta cây trồng của toàn xã.
Ông Phan Ngọc Mai, người dân thôn Đông Yên 2 (xã Bình Dương) cho biết, trước đây, toàn bộ đồng ruộng của Bình Dương bị chua phèn hết. Người dân ở đây không thể làm nông nghiệp, càng không thể trồng lúa. Từ khi xã cho đắp đập ngăn mặn thì người dân có đất sản xuất, người thì trồng cây lúa, người thì trồng cây ớt hay hoa màu khác.
Con đập này nằm ở phía gần cuối hạ nguồn và nằm vắt ngang qua một nhánh của sông Trà Bồng có chiều rộng khoảng 4 m, dài gần 160 m. Đỉnh đập cao hơn mặt nước khoảng 2 m và được làm từ cát, cây dương liễu, phên tre, nứa, bạt nilon... Cách đó không xa là con đập thứ 2 chỉ dài khoảng 40 m ngăn mặn của nhánh thứ 2 của sông Trà Bồng và cũng được làm với những vật dụng “cây nhà lá vườn” này. Gọi là đập tạm vì nó không được xây dựng kiên cố và được làm hàng năm.
Ông Võ Tấn Đại, Chủ nhiệm HTX nông nghiệp Bình Dương, đơn vị chủ công trong việc đắp đập cho biết, con đập này được người dân đắp từ những ngày đầu của tháng 1 và được phá bỏ vào khoảng tháng 8 khi mà thời tiết đã có nhiều mưa. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian này (từ tháng 1 đến tháng 8) nếu xảy ra lũ thì cả hàng nghìn ngày công của nhân dân Bình Dương đổ ra biển và phải tiếp tục đắp đập khác.
Ông Đại khẳng định: “Nếu không có đập này thì chắc chắn nước mặn từ cửa biển Sa Cần lên tới tận cầu Sắt (cầu Châu Ổ, thị trấn Châu Ổ) thì nước sinh hoạt và nước sản xuất của nhân dân toàn vùng bị xâm nhập mặn”.
Việc thực hiện đắp đập ở xã Bình Dương được thực hiện từ đầu những năm 1980 và kéo dài cho đến nay. Do vậy, nhờ kinh nghiệm được đúc kết từ hàng chục năm qua, việc ngăn dòng, đắp đập mà người dân nơi đây thực hiện chỉ mất có khoảng 5 ngày. Nhưng trước đó người dân phải chuẩn bị sẵn sàng các vật liệu như: cọc gia cố được lấy từ rừng cây dương liễu gần đó; bạt nilon để đựng cát; những tấm phên làm bằng tre nứa để phủ mặt ngoài; đá, cát cho vào giữa để tạo thành con đập...
Chủ tịch UBND xã Đỗ Minh Huấn cho biết, Bình Dương nằm ở đoạn cuối của dòng kênh Thạch Nham do vậy lượng nước ngọt đưa về phục vụ nông nghiệp không đủ. Việc xây đập ngăn mặn cũng tạo ra lượng nước ngọt giúp hàng trăm hecta cây nông nghiệp tưới tiêu trong cả mùa khô hạn. Bên cạnh đó, con đập cũng góp phần tạo ra nước ngọt dùng trong sinh hoạt của hàng nghìn hộ dân trong xã và 6 xã, trị trấn lân cận. Hàng năm, xã thường tổ chức xây đập ngăn sông Trà Bồng và sông Cáp Gia và nếu nắng hạn nhiều thì xã sẽ tiếp tục đắp đập ngăn sông Giao, con sông thứ 3 chạy qua địa bàn xã.
Song song với việc xây đập bổi để ngăn mặn, ngay từ lâu người dân xã Bình Dương còn thực hiện xây con đê để ngăn mặn xâm nhập vào cánh đồng. Hiện toàn xã đã có trên 6.000 m đường đê bao quanh những cánh đồng; trong đó có 3.242 m đê được kiên cố hóa bằng bê tông và 2.900 m đê bằng đất. Hàng năm, lượng mưa lớn và nước lũ tràn về, người dân xã Bình Dương liên tục gia cố lại những đoạn đê bằng đất để tránh vỡ đê, ảnh hưởng đến cuộc sống dân sinh.
Sau khi ngăn mặn, người dân trong xã bắt đầu khai khẩn và tiến hành sản xuất trên cánh đồng rộng lớn này. Gần đây, khi thời tiết chuyển biến với thời tiết khô hạn kéo dài, người dân bắt đầu đổi từ trồng lúa sang trồng cây ớt. Chủ tịch UBND xã Đỗ Minh Huấn cho biết: “Những năm qua, vùng đất Bình Dương phát triển mạnh cây ớt vì loại cây này phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng nơi đây. Từ những diện tích nhỏ, manh mún ban đầu đến nay diện tích ớt tăng mạnh với khoảng 120 ha.” Hiện tại xã trồng ớt có năng suất khoảng 20 tấn/ha và với giá bán khoảng trên 20.000 đồng/kg như hiện nay thì mỗi hecta đem về thu nhập hàng trăm triệu đồng. Tính trung bình với 350 ha đất sản xuất được cứu sống từ những cánh đồng nhiễm mặn thì hàng năm toàn xã đem về thu nhập khoảng 5 tỉ đồng.