2017 - Năm nhiều biến động trong quan hệ EU-Mỹ

Chiến thắng của ông Trump từng khiến nhiều chính khách châu Âu đi từ bất ngờ đến lo ngại sâu sắc cho tương lai mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, trong bối cảnh khẩu hiệu tranh cử "Nước Mỹ trước tiên" của tỷ phú Donald Trump chi phối hầu hết các quyết sách quan trọng của Nhà Trắng trong các mối quan hệ quốc tế.

Ngay từ những ngày ông Trump mới bước chân vào Nhà Trắng, các nhà lãnh đạo EU đã phải nhiều phen "đứng ngồi không yên" trước những phát ngôn của tân Tổng thống Mỹ.

Đơn cử như trước sự kiện Anh rời khỏi EU (Brexit), ông Trump đã có nhiều phát ngôn gây sốc cho châu Âu kiểu như “Tôi tin rằng sẽ có nhiều nước châu Âu khác ra khỏi EU theo gương của Anh" hay “Tôi nghĩ rằng Brexit sẽ thành công”.

Những tuyên bố của ông Trump không khỏi gây căng thẳng trong quan hệ giữa Mỹ và EU, nhất là khi những tháng đầu năm nay cũng là thời điểm tại châu Âu diễn ra nhiều cuộc bầu cử quan trọng, như tại Hà Lan hay Pháp,  được xem là "phép thử" đối với tương lai hội nhập EU, trong bối cảnh chủ nghĩa dân túy và làn sóng hoài nghi châu Âu đang dâng cao trên "Lục địa già".  

Thêm vào đó, phía Mỹ lại tiếp tục có một loạt động thái như những "gáo nước lạnh" dội vào châu Âu, như đe dọa xem xét lại mối quan hệ với EU và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Tổng thống Donald Trump cũng đình chỉ cuộc đàm phán Hiệp định Đối tác đầu tư và thương mại xuyên Đại Tây Dương (TTIP), một thỏa thuận về tự do thương mại giữa EU và Mỹ, và áp dụng chính sách bảo hộ mậu dịch.

Với lý do muốn lấy lại việc làm cho nước Mỹ, ông Donald Trump đưa ra các biện pháp nhằm hạn chế tối xuất khẩu hàng hóa của các nước EU vào thị trường Mỹ.

Trên trường quốc tế, hàng loạt chính sách của Mỹ được coi là đi ngược lại lợi ích của EU, khiến đồng minh lâu năm này của Washington phản ứng mạnh mẽ.

Như việc tháng 6/2017, Tổng thống Mỹ tuyên bố Washington sẽ rút khỏi Hiệp định Paris về chống biến đổi khí hậu, bước đi mà Brussels chỉ trích là "không thể chấp nhận được".

Ông Trump cũng phản đối và để ngỏ khả năng Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân lịch sử mà nhóm P5+1, gồm Anh, Pháp, Nga, Mỹ, Trung Quốc và Đức ký kết với Iran năm 2015, trong khi EU kiên quyết bảo vệ thỏa thuận mà liên minh này cũng là một bên tham gia đàm phán tích cực và phải rất nỗ lực mới đạt được.

Sau những tuyên bố và hành động "gây sốc" như vậy từ Nhà Trắng, trong mắt EU, Mỹ dường như không còn là đối tác tin cậy và những tuyên bố về “tình đoàn kết xuyên Đại Tây Dương” hóa ra chỉ là những "lời nói đầu môi".

EU hết lo ngại lại nối tiếp hoài nghi về việc ông Donald Trump có thể tiếp tục có những bước đi bất ngờ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các đồng minh và đối tác bên kia bờ Đại Tây Dương.

Đó là chưa kể mối bất hòa giữa Mỹ và EU càng bị khoét sâu bởi những khác biệt sâu sắc về quan điểm trong hàng loạt vấn đề chủ chốt giữa Tổng thống Mỹ và Thủ tướng Đức Angela Merkel, hai nhà lãnh đạo được giới phân tích ví như "lửa và nước".

Không những công khai chỉ trích chính sách của tân Tổng thống Mỹ, đích thân  nữ Thủ tướng Đức, quốc gia đầu tàu EU, từng cảnh báo rằng mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương đã suy yếu do việc ông Trump trở thành tổng thống, và châu Âu thực sự phải "tự mình nắm lấy vận mệnh của chính mình" chứ không thể trông cậy vào đồng minh lịch sử Mỹ nữa. Điều đó cho thấy mối quan hệ đồng minh hai bờ Đại Tây Dương năm 2017 đã thực sự lạnh nhạt, xa cách, thậm chí có nguy cơ tan vỡ bởi những hố sâu ngăn cách quá lớn.
 
Tuy nhiên, người ta cũng nhận thấy Tổng thống Mỹ đã có sự thay đổi thái độ theo thời gian trong hai chuyến công du châu Âu năm nay.

Chuyến thăm lần đầu tiên của ông Trump vào tháng 5/2017 đến châu Âu, vốn được kỳ vọng là để trấn an các đồng minh, đã khiến EU thất vọng và bất an khi tại Brussels, Tổng thống Mỹ "trách móc" lãnh đạo các nước châu Âu không đóng góp tài chính và né tránh việc khẳng định cam kết về phòng vệ tập thể với NATO, hành động mà tất cả những người tiền nhiệm của ông đều thực hiện khi lên cầm quyền.

Song 2 tháng sau, trong chuyến công du tới châu Âu lần thứ 2 với chặng dừng chân tại Ba Lan và tiếp đó là tham dự Hội nghị Nhóm các nước phát triển và mới nổi hàng đầu (G20) tại Đức, ông Trump đã không chỉ trích EU, mà ca ngợi mối quan hệ giữa Mỹ và châu Âu "đang phát triển mạnh mẽ", đồng thời cam kết giữ quy ước phòng thủ chung với NATO. Tuy nhiên, ông vẫn “nhắc khéo” các nước châu Âu cần tăng cường đầu tư hơn nữa trong lĩnh vực quốc phòng để có thể tự "bảo vệ chính mình".

Thực tế cho thấy EU vẫn luôn nghi ngờ về khả năng của Tổng thống Trump trong việc đảm bảo cam kết của Mỹ về tăng cường quan hệ thương mại cũng như tiếp tục là chiếc ô an ninh cho châu Âu. Nhưng mặt khác, trong bối cảnh thế giới ngày càng biến động và diễn biến phức tạp với những thách thức to lớn, EU có lợi ích quan trọng khi nhận được sự hậu thuẫn của Mỹ trong nhiều vấn đề, đặc biệt là an ninh quốc phòng.

Bên cạnh đó, trong mối quan hệ kinh tế xuyên Đại Tây Dương thì cả EU và Mỹ đều là đối tác quan trọng bậc nhất của nhau. Mỹ có nhiều lợi thế về công nghệ trong khi châu Âu rất mạnh về xuất khẩu. Nước Mỹ cũng cần EU như một đồng minh, một đối tác không dễ có được và không thể thay thế. Hai bên có sự tương đồng trong hầu hết các giá trị về hệ tư tưởng, kinh tế, an ninh và có nhiều lợi ích chung.

Xét tới lợi ích an ninh, kinh tế hay địa chiến lược, giữa Mỹ và EU vẫn có quá nhiều điểm song trùng. Việc duy trì mối quan hệ giữa hai bờ Đại Tây Dương giữ một vai trò rất quan trọng cả về mặt cấu trúc, tính chất cũng như tầm ảnh hưởng của nó đối với cả Mỹ và EU.

Nhìn lại một năm qua, mối quan hệ giữa EU và Mỹ có những thời điểm đã trở nên khá căng thẳng mà nguyên do chủ yếu là những thay đổi trong chính sách của Mỹ đối với các đối tác. Tuy nhiên, phải thừa nhận là trong bất kỳ hoàn cảnh nào thì mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương vẫn là hòn đá tảng cho việc duy trì an ninh và ổn định cả về chính trị và kinh tế tại châu Âu cũng như Mỹ, kể cả trong quá khứ, hiện tại và tương lai.

Để cho mối quan hệ liên minh đã tồn tại từ nhiều thập kỷ qua đi đến đổ vỡ là điều mà chắc chắn cả hai phía EU và Mỹ đều không cho phép xảy ra.