Trường học tại Halle/Saale, miền đông nước Đức, đóng cửa ngày 13/3/2020 do lo ngại dịch COVID-19. Ảnh: AFP/ TTXVN
Dịch COVID-19 đã ảnh hưởng không nhỏ đến thu nhập của Usmani (giảm từ 13 USD/ngày xuống còn 5 USD/ngày), khiến anh không có đủ tiền để cho con gái quay trở lại trường học sau gần hai năm phải ở nhà do dịch bệnh.
Areeba, 10 tuổi, là một trong số 1,6 tỷ trẻ em trên toàn cầu -tương đương hơn 90% tổng số học sinh- bị ảnh hưởng do trường học phải đóng cửa. Việc đình trệ trong hoạt động học tập có thể làm gia tăng bất bình đẳng giàu - nghèo trong một nước và giữa các quốc gia.
Chuyên gia giáo dục của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) Robert Jenkins cảnh báo thế giới đang đứng trước nguy cơ một thế hệ mất mát. Ông nhấn mạnh hành động ngay bây giờ hoặc không bao giờ để xoay chuyển tình hình. Ông cũng nói rõ nếu không hành động khẩn cấp, nhiều quốc gia có thể mất đi công nhân lành nghề để phục vụ cho sự phát triển xã hội, kinh tế. Không những vậy, ông cũng ngày càng lo ngại về nguy cơ bất ổn xã hội ở các quốc gia nơi lượng lớn thanh niên bị bỏ lại không có kỹ năng, việc làm hoặc tương lai.
UNICEF cho biết trẻ em ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình đã chịu ảnh hưởng khi trường học bị đóng cửa trong thời gian dài và các em ít có khả năng tiếp cận với phương pháp học tập từ xa. Ước tính, tại Uganda - nơi các trường học mở cửa trở lại vào tháng 1 vừa qua sau khi 22 tháng ngừng hoạt động- có tới 30% trẻ em không trở lại lớp học.
Các nhà hoạt động vì quyền của trẻ em cho rằng việc đóng cửa trường học gây ra nhiều hệ lụy như gia tăng lao động trẻ em, trẻ vị thành niên mang thai và tảo hôn. Không chỉ vậy, nhiều trẻ đã không thể trở lại trường học do thu nhập cha mẹ bị ảnh hưởng. Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB), việc đóng cửa lớp học có thể khiến thế hệ trẻ em hiện nay sẽ mất 17.000 tỷ USD thu nhập suốt đời - tương đương 14% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu ngày nay - do việc dừng giảng dạy làm mất đi cơ hội phát triển trong tương lai.
Bằng chứng từ các cuộc khủng hoảng trong quá khứ như trận động đất ở Pakistan năm 2005 cho thấy những mất mát trong học tập thậm chí có thể tăng lên sau khi trẻ em trở lại trường nếu việc giảng dạy không được điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu học của các em. Areeba cuối cùng cũng trở lại trường học vào tháng 1 vừa qua và em học lại lớp mà đáng nhẽ em học 2 năm trước. Areeba hầu như không còn nhớ những kiến thức đã học. Trong khi đó, em trai của Areeba là Ayazuddin, 5 tuổi, cũng đi học mẫu giáo và phải vật lộn để nhớ bảng chữ cái tiếng Anh và tiếng Hindi. Việc quên những kiến thức đã học là vấn đề chung mà rất nhiều trẻ trên thế giới gặp phải.
Nhiều giáo viên cho rằng các em không chỉ quên những gì đã học mà quên cách học. Anh Usmani lo ngại tương lai của con gái mình vì cuộc sống sau này của Areeba phụ thuộc vào những gì cô bé học bây giờ.
Thống kê của WB cho biết giáo dục đã rơi vào khủng hoảng ngay cả trước khi đại dịch COVID-19 hoành hành, với 53% trẻ 10 tuổi ở các nước thu nhập thấp và trung bình không thể đọc một câu chuyện đơn giản, đồng thời cảnh báo tỷ lệ này có thể tăng lên 70% với những hậu quả tiềm ẩn kéo dài trong nhiều thập kỷ.
Hậu quả không dừng ở đó. Trẻ em không được đến trường sẽ mất đi cơ hội phát triển các kỹ năng xã hội, biết nhiều môn thể thao, thậm chí đối mặt với nguy cơ bị ngược đãi hoặc lạm dụng. Trong thời gian đại dịch, nhiều trẻ em bị bỏ rơi do cha hoặc mẹ hoặc người chăm sóc tử vong do COVID-19. Ước tính, có tới 5,2 triệu trẻ em trên thế giới không còn người thân. Do vậy, ông Jenkins cho rằng trường học cần có cách tiếp cận toàn diện khi mở cửa đón trẻ trở lại trường, ngoài việc giảng dạy, các giáo viên cần chú trọng đến vấn đề sức khỏe tinh thần, tâm lý và thể chất của trẻ.
Ở nhiều quốc gia, trẻ em gái chịu tác động nhiều hơn so với bạn khác giới đồng trang lứa. Các em gái thường ít có cơ hội tiếp cận với công nghệ hơn so với anh em mình và phải làm việc nhà khi không tới trường. Không chỉ vậy, các bậc phụ huynh có xu hướng ưu tiên cho bé trai trở lại trường học hơn là các bé gái trong trường hợp tình hình tài chính khó khăn. Mang thai ở tuổi vị thành niên cũng là rào cản khiến các em gái không thể quay lại học tập. Hồi năm 2020, tổ chức viện trợ Tầm nhìn Thế giới ước tính 1 triệu trẻ em gái ở phía Nam sa mạc Sahara của châu Phi có thể bỏ học do mang thai.
Các chuyên gia giáo dục nhận định chính phủ các nước cần phải làm nhiều hơn nữa để đánh giá số học sinh bỏ học và nỗ lực tháo gỡ rào cản khiến các em không thể học tập trở lại. Nhiều trẻ em đã phải nghỉ học để kiếm tiền. Thống kê của UNICEF cho thấy đến cuối năm 2022, trên thế giới có 9 triệu trẻ em có nguy cơ trở thành lao động trẻ em do đại dịch. Ông Muhire Francis, nhà kinh tế học tại Trường Kinh doanh thuộc Đại học Makerere, nhấn mạnh con người có thể không nhìn thấy tác động ngay bây giờ của việc trẻ em không được đi học, song sẽ sớm nhận thấy hệ trong tương lai và việc trường học đóng cửa sẽ ảnh hưởng về lâu dài.