Nhiều năm qua, nạn khai thác vàng sa khoáng trái phép tại xã Pi Toong (huyện Mường La, tỉnh Sơn La) đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân địa phương. Hàng trăm hộ dân ở đây đang lâm vào tình trạng không thể sản xuất nông nghiệp và ổn định cuộc sống do nguồn nước ngày càng cạn kiệt và ô nhiễm. Mặc dù việc khai thác vàng đã diễn ra từ lâu và ngày càng diễn biến phức tạp, nhưng chính quyền địa phương vẫn chưa có biện pháp ngăn chặn triệt để tình trạng này.
Ngổn ngang công trường
Theo chân một người dân bản địa, chúng tôi ngược về phía thượng nguồn con suối Toong chảy qua địa phận 3 bản Lứa, Hua Nà và Nà Phìa của xã Pi Toong để tiếp cận khu khai thác vàng trái phép. Đập vào mắt chúng tôi là hình ảnh các nhóm từ 4 đến 5 người cả nam và nữ đang dầm mình trong dòng suối giữa trời lạnh để đào, đãi vàng. Hầu hết họ đều dùng tay và các dụng cụ thô sơ như cuốc, xẻng và các sàng vàng làm bằng gỗ đễ đãi vàng.
|
Đào đãi vàng dưới các hố sâu hàng chục mét |
Người dẫn đường cho biết, những nhóm nhỏ đang đào đãi vàng ở dọc suối chỉ là những người dân trong bản, do không có việc làm nên vào đây để mót vàng. Những nơi có máy nổ là khu vực của các hộ dân đào vàng trên chính mảnh đất của gia đình họ. Tiếp tục theo người dẫn đường đi sâu vào khu khai thác vàng, dọc đường chúng tôi đếm được hơn 10 nhóm nhỏ đang đào, đãi vàng trên các nhánh suối và hơn 20 chiếc máy nổ ở dưới lòng các hố sâu. Đến khu vực đầu nguồn của con suối, xuất hiện thêm nhiều những thiết bị quy mô lớn như: máy xúc và sàng vàng… Mỗi chiếc sàng vàng bằng sắt cao khoảng 2 m, rộng 1 m. Xung quanh khu vực khai thác vàng, nhiều lán tạm đã được người dân dựng lên để sinh hoạt, nghỉ ngơi sau khi khai thác. Theo người dẫn đường, khu vực này trước đây là sườn núi, nhưng để khai thác vàng người dân đã dùng máy xúc khoét sâu vào các sườn núi, tạo thành bãi đất rộng với nhiều hố sâu.
|
Khu khai thác vàng trên đầu nguồn suối Toong |
Theo tìm hiểu của phóng viên, việc khai thác vàng tại xã Pi Toong đã có từ lâu, chủ yếu chỉ khai thác thủ công, nhỏ lẻ và dùng sức người là chính. Nhưng khoảng từ năm 2010 đến nay, do mang lại lợi nhuận cao nên việc khai thác vàng trở nên rầm rộ hơn. Nhiều hộ dân đã sắm cả máy xúc, máy sàng, máy bơm nước để đi khai thác vàng. Thống kê chưa đầy đủ của chính quyền xã Pi Toong, hiện trên địa bàn xã có 4 hộ dân đã mua máy xúc với số tiền từ 800 triệu đồng đến 1,5 tỷ đồng/chiếc. Họ mua máy xúc không chỉ phục vụ việc khai thác vàng trên đất của mình mà còn cho các hộ dân thuê lại với giá 1 triệu đồng/giờ. Việc khai thác vàng không chỉ diễn ra theo dọc con suối Toong mà ngay trong bản Lứa, có hộ dân đã dỡ nhà để tìm vàng.
Hệ lụy khôn lường
Việc khai thác vàng trái phép đã khiến gần 90 hộ dân tại bản Lứa lâm vào tình trạng không có việc làm do nguồn nước chính phục vụ sản xuất nông nghiệp cạn kiệt. Người dân địa phương cho biết, cánh đồng bản Lứa từng là vựa lúa lớn của xã Pi Toong và huyện Mường La. Nhưng nay chỉ trơ lại gốc rạ, đất đai khô cằn, nứt nẻ, chằng chịt vết chân chim. Con suối Toong, nguồn cung cấp nước chủ yếu cho việc sản xuất nông nghiệp chỉ còn là một dòng chảy nhỏ, đục ngầu bùn đất. Theo ông Lò Văn An, trưởng bản Lứa cho biết: “Nguyên nhân gây ra tình trạng cạn kiệt nguồn nước ngầm trong bản là do các hộ dân khi khai thác vàng đã đào các hố sâu hàng chục mét khiến nguồn nước ngầm tập trung vào các hố này.
Bên cạnh đó, để phục vụ việc đào, đãi vàng họ lại bơm nguồn nước này ra ngoài cùng với bùn đất, nên nguồn nước ngầm trong bản cạn kiệt. Còn trên dòng suối Toong, nước đã nhiễm bùn đất không sử dụng được”. Ông An cũng cho biết thêm: Cuộc sống của người dân trong bản chủ yếu phụ thuộc vào 12 ha ruộng, nhưng không có nước nên người dân không thể sản xuất. Hộ nào cố trồng thì cũng chỉ thu được rơm rạ để làm thức ăn cho trâu bò, chứ cây lúa thì không có hạt. Vì thế, những hộ có đất ở dọc suối Toong mới có thu nhập từ việc đào vàng, còn những hộ còn lại hầu hết không có công ăn, việc làm.
Nguy hại hơn, nguồn nước phục vụ sinh hoạt cho người dân tại bản Lứa cũng đang dần mất đi. Các mó nước là nơi cung cấp nguồn nước chính cho người dân trong bản sinh hoạt hàng ngày, nhưng hiện nguồn nước này cũng không còn đủ để người dân sử dụng.
Cần có giải pháp triệt để
Việc khai thác vàng tại xã Pi Toong đã diễn ra từ lâu và để lại những hậu quả nặng nề. Tuy nhiên, chính quyền địa phương vẫn chưa có biện pháp giải quyết triệt để. Ông Quàng Văn Tâm, Chủ tịch UBND xã Pi Toong cho biết: “Trước thực trạng khai thác vàng trái phép của người dân, chính quyền đã tổ chức các đoàn kiểm tra, cưỡng chế thu máy móc, phương tiện khai thác vàng của người dân trên địa bàn. Nhưng xã cũng chỉ có quyền xử phạt hành chính với mức tối đa là 2 triệu đồng, nên chưa đủ sức răn đe”.
Ông Phan Tiến Diện, Trưởng Phòng Tài nguyên & Môi trường huyện Mường La cho biết, huyện đã thành lập tổ công tác liên ngành để xử lý nạn khai thác vàng sa khoáng trái phép tại xã Pi Toong. Nhưng, việc “dẹp nạn” khai thác vàng tại địa bàn xã Pi Toong vẫn chưa thực sự đạt hiệu quả. Nguyên nhân là khi tổ công tác đến kiểm tra thì người dân đã phát hiện và báo cho nhau để dừng việc khai thác.
Thiết nghĩ, nạn khai thác vàng sa khoáng trái phép tại xã Pi Toong xảy ra một phần là do người dân chưa nhận thức được hậu quả mà mình phải trực tiếp gánh chịu. Nếu chính quyền địa phương, cơ quan chức năng không có giải pháp hữu hiệu để dẹp bỏ thì không biết đến bao giờ con suối Toong mới thôi hết “quặn dòng”, cuộc sống của người dân các bản quanh khu vực mới hết khó khăn.
Lê Hữu Quyết