Năm mục tiêu môi trường mà các nước EU khó đạt được vào năm 2025

Trên lộ trình hướng tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050, EU đã đề ra các mốc trung gian nhằm giảm thiểu ô nhiễm, khí thải nhà kính và bảo vệ thiên nhiên. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện tại nhiều quốc gia thành viên vẫn còn chậm.

Thu gom riêng biệt chất thải dệt may

Theo quy định của EU, từ ngày 1/1/2025, tất cả các quốc gia thành viên phải triển khai hệ thống thu gom riêng biệt cho quần áo, giày dép và các sản phẩm dệt may đã qua sử dụng. Đây là một phần trong nỗ lực giảm thiểu tác động tiêu cực của ngành thời trang đến môi trường, hạn chế lượng rác thải dệt may bị chôn lấp hoặc đốt bỏ, đồng thời thúc đẩy tái chế và tái sử dụng nguyên liệu dệt. Các mặt hàng như giày dép cũ, áo khoác lỗi thời hay ga trải giường đã qua sử dụng không được phép bỏ chung với rác thải sinh hoạt thông thường mà phải được thu gom theo quy trình riêng để phân loại, xử lý và tái chế hiệu quả.

Mặc dù quy định này đã được thống nhất ở cấp độ EU, tiến độ triển khai giữa các quốc gia lại có sự chênh lệch đáng kể. Theo dữ liệu mới nhất từ cơ quan giám sát môi trường EU - tính đến tháng 5/2024 - chỉ có 11 quốc gia thành viên thực hiện hệ thống thu gom bắt buộc đối với chất thải dệt may. Trong khi đó, 14 quốc gia khác chỉ mới đưa ra các sáng kiến tự nguyện và chưa có khung pháp lý rõ ràng để bảo đảm tính bắt buộc của quy trình thu gom. Việc thiếu cơ sở hạ tầng phù hợp cùng sự chậm trễ trong ban hành chính sách khiến nhiều nước gặp khó khăn trong việc kiểm soát và xử lý hiệu quả rác thải dệt may, làm tăng nguy cơ những sản phẩm này tiếp tục bị loại bỏ một cách không bền vững.

Bên cạnh việc yêu cầu thu gom riêng biệt, EU cũng đã ban hành lệnh cấm tiêu hủy quần áo không bán được nhằm ngăn chặn lãng phí trong ngành công nghiệp thời trang. Dù chính sách này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy tái sử dụng và tái chế, nhưng nó cũng dẫn đến một hệ lụy khác khi nhiều mặt hàng không bán được bị chuyển sang các nước khác. Một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất là Romania, điểm đến chính của lượng lớn quần áo bị loại bỏ từ các nước EU. Thay vì được xử lý đúng cách, nhiều sản phẩm trong số đó bị vứt bỏ không kiểm soát, gây áp lực lên hệ thống quản lý rác thải địa phương và làm gia tăng các vấn đề ô nhiễm môi trường.

Tái chế chất thải đô thị

Theo quy định của EU đến năm 2025, các quốc gia thành viên phải bảo đảm tái chế hoặc chuẩn bị tái sử dụng ít nhất 55% chất thải đô thị. Mục tiêu này nhằm giảm thiểu lượng rác thải bị chôn lấp hoặc đốt bỏ, đồng thời tăng cường khả năng sử dụng lại các nguồn tài nguyên. Ngoài ra, EU cũng đặt ra yêu cầu tái chế ít nhất 65% rác thải bao bì, như: hộp đựng thực phẩm, túi nhựa, chai lọ và giấy gói, cùng với 65% thiết bị điện tử bị loại bỏ trong vòng ba năm qua.

Mặc dù đã có những tiến triển trong một số quốc gia, tiến độ chung của EU vẫn chưa đạt yêu cầu. Báo cáo năm 2023 của Ủy ban châu Âu cho thấy nhiều quốc gia có nguy cơ không đạt được các chỉ tiêu đề ra. Dữ liệu từ năm 2022 cho thấy chỉ có Đức, Áo, Slovenia và Hà Lan đáp ứng được yêu cầu tái chế chất thải đô thị, trong khi các quốc gia khác vẫn còn cách xa mục tiêu. Bỉ, Luxembourg và Italy đã tiến gần đến ngưỡng 55% nhưng chưa hoàn toàn đạt được.

Việc tái chế rác thải điện tử cũng đặt ra thách thức lớn. Nhiều sản phẩm điện tử chứa các kim loại quý như vàng, bạc và đồng, nhưng phần lớn vẫn chưa được thu hồi đúng mức. Chỉ có Latvia, Slovakia và Bulgaria đạt yêu cầu thu gom và xử lý rác thải điện tử theo tiêu chuẩn của EU. Các nước còn lại gặp khó khăn trong việc triển khai hệ thống thu gom hiệu quả, đặc biệt là với các sản phẩm công nghệ nhỏ như điện thoại, pin hay các thiết bị gia dụng đã hư hỏng.

Tình trạng chậm trễ trong việc mở rộng cơ sở hạ tầng tái chế, thiếu ý thức phân loại rác của người dân và chi phí xử lý cao là những nguyên nhân chính khiến nhiều quốc gia chưa đạt được các mục tiêu này. Để khắc phục, EU đã đề xuất tăng cường các biện pháp hỗ trợ tài chính, thúc đẩy hợp tác giữa khu vực công và tư nhân nhằm phát triển các công nghệ tái chế tiên tiến hơn.

Thu gom và tái chế chai nhựa

EU đặt mục tiêu đến năm 2025 thu gom ít nhất 77% chai nhựa đựng đồ uống dùng một lần để giảm lượng rác thải nhựa không được xử lý đúng cách. Ngoài ra, EU cũng yêu cầu tất cả các chai nhựa mới sản xuất phải chứa ít nhất 25% nhựa tái chế nhằm thúc đẩy việc tái sử dụng nguyên liệu và giảm sự phụ thuộc vào nhựa nguyên sinh.

Một số quốc gia đã áp dụng hệ thống hoàn tiền đặt cọc, trong đó người tiêu dùng trả thêm một khoản tiền khi mua chai nhựa và sẽ được hoàn lại khi trả lại vỏ chai. Hệ thống này đã giúp nâng tỷ lệ thu gom lên hơn 80% tại những nước triển khai sớm như Đức, Thụy Điển và Hà Lan. Tuy nhiên, nhiều quốc gia thành viên vẫn chưa có chính sách hoặc cơ sở hạ tầng phù hợp để đảm bảo tỷ lệ thu gom cao, khiến mục tiêu chung của EU gặp nhiều thách thức.

Bên cạnh việc thu gom, khả năng tái chế nhựa vẫn là vấn đề đáng lo ngại. Công nghệ tái chế cơ học hiện tại chỉ có thể xử lý một số loại nhựa nhất định, trong khi nhiều chai nhựa bị ô nhiễm bởi thực phẩm hoặc hóa chất, làm giảm hiệu suất tái chế. Để đạt được mục tiêu đề ra, EU đang thúc đẩy các sáng kiến phát triển công nghệ tái chế hóa học và khuyến khích doanh nghiệp sử dụng vật liệu thân thiện hơn với môi trường trong sản xuất bao bì nhựa.

Nếu không cải thiện tỷ lệ thu gom và tái chế, các quốc gia EU có thể đối mặt với nguy cơ không đạt mục tiêu đề ra, ảnh hưởng đến chiến lược giảm thiểu rác thải nhựa và tác động tiêu cực đến môi trường.

Duy trì mức hấp thụ carbon

EU có trách nhiệm duy trì và tăng cường khả năng hấp thụ carbon thông qua các hệ sinh thái tự nhiên như rừng, đất ngập nước và thảm thực vật, phù hợp với quy định về sử dụng đất trong giai đoạn 2021-2025. Các hệ sinh thái này đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ và lưu trữ khí CO₂, góp phần vào mục tiêu trung hòa carbon của EU. Tuy nhiên, diện tích rừng tại châu Âu đang bị thu hẹp nghiêm trọng do khai thác gỗ, đô thị hóa và tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan liên quan đến biến đổi khí hậu. Điều này không chỉ làm suy giảm khả năng hấp thụ carbon mà còn đẩy nhanh quá trình mất đa dạng sinh học.

Ngoài nỗ lực bảo vệ rừng và đất ngập nước trong phạm vi lãnh thổ EU, khối này cũng cam kết đóng góp tài chính để hỗ trợ các sáng kiến bảo tồn thiên nhiên trên toàn cầu. Tại Hội nghị Đa dạng sinh học Liên hợp quốc năm 2022, EU tuyên bố sẽ dành tối thiểu 20 tỷ USD mỗi năm để bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển, nơi hệ sinh thái tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong cân bằng khí hậu toàn cầu. Tuy nhiên, đến năm 2024, số tiền thực tế được giải ngân chỉ mới đạt mức vài triệu USD, cho thấy khoảng cách lớn giữa cam kết và thực tế triển khai. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc hiện thực hóa các mục tiêu môi trường và đòi hỏi EU phải đẩy mạnh nguồn lực tài chính, chính sách hỗ trợ và hợp tác quốc tế để đạt được kết quả bền vững hơn.

Giảm phát thải CO₂ từ ô tô

Giao thông vận tải là một trong những lĩnh vực phát thải CO₂ lớn nhất tại châu Âu, đóng góp đáng kể vào tình trạng ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu. Để giảm thiểu tác động tiêu cực, EU đặt mục tiêu đến năm 2025, lượng phát thải CO₂ từ các phương tiện mới phải giảm ít nhất 15% so với mức năm 2021. Các hãng sản xuất ô tô không đạt được mục tiêu này sẽ phải đối mặt với mức phạt 95 euro cho mỗi gam CO₂ vượt quá giới hạn trên mỗi km đối với mỗi chiếc xe.

Để đáp ứng quy định này, nhiều nhà sản xuất ô tô đã đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ động cơ sạch, phát triển xe điện (EV) và xe hybrid nhằm giảm lượng khí thải. Một số quốc gia EU cũng đã áp dụng các biện pháp khuyến khích tiêu dùng như trợ cấp mua xe điện, mở rộng hệ thống trạm sạc và hạn chế xe sử dụng động cơ đốt trong tại các thành phố lớn. Theo tổ chức phi chính phủ Transport and Environment, nhiều nhà sản xuất ô tô lớn đang trên đà đạt được mục tiêu nhờ vào sự gia tăng sản xuất xe không phát thải. Tuy nhiên, một số tập đoàn như Volkswagen và Ford vẫn cần đẩy mạnh hơn nữa các biện pháp cải tiến để đảm bảo tuân thủ quy định.

Việc không đạt được mục tiêu giảm phát thải không chỉ khiến các doanh nghiệp chịu phạt tài chính mà còn ảnh hưởng đến chiến lược phát triển xanh của EU. Ngoài ra, việc chậm triển khai các biện pháp giảm khí thải CO₂ có thể làm giảm uy tín của EU trên trường quốc tế trong vai trò đi đầu về chống biến đổi khí hậu. Do đó, các nước thành viên cần tăng tốc thực hiện các chính sách hỗ trợ xe điện, mở rộng cơ sở hạ tầng sạc pin và siết chặt quy định về kiểm soát khí thải để đảm bảo hoàn thành mục tiêu vào năm 2025, góp phần xây dựng một hệ thống giao thông bền vững và thân thiện với môi trường.