Nếu coi phát triển giáo dục và đào tạo cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao là khâu đột phá chiến lược để phát triển đất nước, phát triển đội ngũ nhà giáo là khâu đột phá trong đột phá chiến lược ấy. Nhân kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đã có cuộc trò chuyện với phóng viên TTXVN về chất lượng đội ngũ nhà giáo hiện nay, cũng như những giải pháp để giáo viên toàn tâm gắn bó với nghề và thu hút được nhân lực trẻ vào ngành sư phạm.
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn. Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN
Đội ngũ nhà giáo đang không ngừng sáng tạo, vươn lên
Trên chặng đường đổi mới giáo dục và đào tạo, nhà giáo chính là lực lượng nòng cốt quyết định sự thành bại. Bộ trưởng đánh giá như thế nào về chất lượng của đội ngũ nhà giáo trong thời điểm hiện nay?
Có thể nói, chưa bao giờ ngành Giáo dục có được một lực lượng nhà giáo đông đảo như thời điểm này, xét về số lượng, cơ cấu, quy mô từ bậc mầm non cho tới đại học, giáo dục thường xuyên; kể cả lực lượng trực tiếp giảng dạy và quản lý.
Chúng ta vẫn nói, hiện nay, giáo viên đang thiếu khá nhiều, nhưng đó là xét về mặt nhu cầu để phát triển giáo dục, nâng cao chất lượng và đảm nhiệm đủ người giảng dạy cho số học sinh, trẻ em ngày càng tăng. So với nhiều năm về trước, đây là giai đoạn lực lượng nhà giáo lớn mạnh, đông đảo; là vốn quý nhất, tài sản lớn nhất của ngành để thực hiện những nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước giao cho.
Ở thời điểm này, nhà giáo được đào tạo tốt hơn hẳn so với giai đoạn trước; được đào tạo cả trong nước, ngoài nước, cả về trình độ chuyên môn nghiệp vụ, được bồi dưỡng huấn luyện về phương pháp giảng dạy, tiếp cận các phương pháp sư phạm mới, khoa học giáo dục tốt nhất của thời đại. Đặc biệt là giảng viên đại học, tỉ lệ được đào tạo ở nước ngoài, số lượng người có trình độ tiến sĩ tăng đáng kể.
Những năm gần đây, tỷ lệ trường ngoài công lập từ mầm non đến đại học cũng gia tăng đem lại những nhân tố mới, làm cho lực lượng nhà giáo đông đảo hơn, cho thấy sự đầu tư từ nhiều phía.
Luật Giáo dục 2019 đặt vấn đề về nâng chuẩn, đặt yêu cầu cao hơn với việc nâng cao trình độ của nhà giáo, một mặt là áp lực, nhưng về tổng thể đã thúc đẩy nhà giáo nâng cao trình độ đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về đổi mới, cũng như về chất lượng giáo dục.
Nhìn về tổng thể, toàn bộ lực lượng vẫn giữ được tinh thần, phẩm chất, nhiệt thành của nhà giáo từ trong truyền thống. Trên 1,6 triệu nhà giáo vẫn là những người rất tâm huyết với công việc và sự nghiệp trồng người; vẫn đang tích cực khắc phục khó khăn, thách thức để yêu nghề, chăm lo cho các thế hệ học trò. Có thể nói, lực lượng nhà giáo đang không ngừng thể hiện tính sáng tạo, tinh thần tự học, tự vươn lên, thích nghi với các yêu cầu của thời kỳ công nghiệp 4.0 để hoàn thành tốt công việc.
Trong lực lượng nhà giáo có nhiều tấm gương vượt lên gian khổ để đến với đồng bào vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn. Những phẩm chất tốt đẹp từ trong truyền thống cho tới ngày nay của lực lượng nhà giáo khiến tôi rất tin tưởng và tự hào. Đứng trước những yêu cầu mới của Đảng, Nhà nước, nhân dân đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển đất nước, tôi tin tưởng lực lượng nhà giáo sẽ tiếp tục nỗ lực phấn đấu và hoàn toàn có thể hoàn thành được sứ mệnh của mình.
Toàn ngành đang đứng trước thách thức rất lớn, thách thức của sự phát triển, đứng trước những áp lực của đổi mới. Nhưng thách thức, áp lực như vậy cũng là cơ hội để nhà giáo tiếp tục đổi mới, tiếp tục phát triển, tiếp tục trưởng thành.
Thời gian qua, tuy các chế độ đãi ngộ, khen thưởng, khuyến khích giáo viên đã được Đảng, Nhà nước quan tâm nhiều hơn nhưng vẫn còn những bất cập khiến thầy cô chưa hoàn toàn vững tâm với nghề. Theo Bộ trưởng, cần có những giải pháp gì để cải thiện vấn đề này?
Trước hết phải khẳng định, Đảng, Nhà nước đã rất quan tâm đến giáo dục và lực lượng nhà giáo; đã đặt giáo dục ở vị trí quan trọng - là một trong 3 đột phá chiến lược để phát triển đất nước. Giáo dục là quốc sách hàng đầu và có rất nhiều những chính sách nhằm thúc đẩy sự phát triển của giáo dục. Thời gian gần đây, các chế độ, chính sách dành cho đội ngũ nhà giáo tăng thêm nhằm phát triển, hỗ trợ, quan tâm tới nhà giáo.
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai nhiệm vụ đổi mới, đội ngũ nhà giáo mong muốn Nhà nước có thêm những chính sách để có thể hoàn toàn sống được bằng lương, đặc biệt là đối với những giáo viên mới vào nghề, giáo viên trẻ. Đồng thời, có thêm những chính sách để bớt đi khó khăn cho những nhà giáo đang làm việc tại khu vực miền núi, hải đảo, vùng sâu, vùng xa... Bởi thực tế, có rất nhiều nhà giáo đang cắm bản ở tạm không có nhà công vụ, trường học chưa kiên cố, dạy các lớp học 2-3 trình độ… Nhà giáo mong muốn cơ sở vật chất, hạ tầng dành cho phát triển giáo dục được tốt hơn, đảm bảo hơn, trường học được kiên cố hóa nhiều hơn, đỡ khó cho cả giáo viên, học sinh; có thêm nhà công vụ, nhà vệ sinh, trường lớp khang trang hơn. Có như vậy, công cuộc đổi mới hiệu quả hơn, thầy cô gắn bó hơn.
Nghị lực, hy sinh là câu chuyện ghi nhận nhưng chúng ta phải cố gắng để đảm bảo các điều kiện tốt. Ngay cả những nơi chưa phải khó khăn nhưng việc đảm bảo các điều kiện cơ sở vật chất có mức độ như việc trang bị phòng học bộ môn, cơ sở vật chất trang thiết bị phục vụ dạy - học còn cần thêm nhiều nữa. Trước khi có yêu cầu về chất lượng giáo dục cao, yêu cầu trường ra trường, lớp ra lớp phải là câu chuyện được đặt ra một cách ráo riết trong thời gian tới.
Qua tâm tư từ hơn 6.300 câu hỏi của giáo viên gửi về trao đổi với tôi trong dịp tôi gặp gỡ, tiếp xúc với nhà giáo đầu năm học cho thấy, nhà giáo rất mong phía xã hội, phụ huynh, cộng đồng có sự chia sẻ nhiều hơn, thấu hiểu nhiều hơn. Thấu hiểu về công cuộc đổi mới đầy thử thách mà ngành Giáo dục và từng giáo viên đang phải làm; cái mới là công việc khó, chưa có tiền lệ nên không chỉ cần có sự cố gắng của đội ngũ giáo viên, cần sự chia sẻ, đồng hành, hỗ trợ, thấu hiểu, đặc biệt từ phía phụ huynh trong việc dạy dỗ các em và những khó khăn phát sinh.
Những bước đi chập chững trong đổi mới rất cần có sự chia sẻ, hỗ trợ từ phía xã hội, kể cả những phán xét từ phía xã hội đôi khi cũng chưa công bằng với những nỗ lực, cố gắng của nhà giáo. Trường học là một thiết chế thuộc về cộng đồng, mà đã là cộng đồng, ngoài việc giám sát, bên cạnh đó còn là hỗ trợ và chung tay.
Thu hút nguồn nhân lực trẻ vào ngành Sư phạm
Một trong những vấn đề khó khăn hiện nay của ngành Diáo dục là thiếu giáo viên. Bên cạnh việc tăng cường chế độ, chính sách để giữ chân đội ngũ nhà giáo gắn bó với nghề, cần những chính sách như thế nào để thu hút nguồn nhân lực trẻ, giỏi vào ngành, thưa Bộ trưởng?
Định hướng lâu dài của ngành là có nền giáo dục chất lượng cao để cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Muốn làm được vậy, phải thu hút được nhiều người trẻ, người giỏi vào học sư phạm.
Để học sinh muốn thi vào sư phạm phải làm nhiều việc, trong đó, yếu tố đời sống bao giờ cũng là yếu tố ban đầu. Nghề giáo ở các quốc gia khác cũng vậy, không phải là một nghề giàu có về mặt lương và thu nhập nhưng ít nhất phải đảm bảo mức sống để người ta có thể sống bằng nghề.
Thứ hai, cần có chính sách hỗ trợ học sinh giỏi, thu hút học sinh giỏi vào học các trường đại học sư phạm bằng việc đặt hàng, hỗ trợ sinh hoạt. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 116/2020/NĐ-CP quy định về chính sách hỗ trợ tiền đóng học phí, chi phí sinh hoạt đối với sinh viên sư phạm. Từ khi có Nghị định 116, việc thu hút học sinh vào học sư phạm được cải thiện. Tuy nhiên, việc hỗ trợ sinh hoạt phí và đặt hàng triển khai của địa phương còn một số vấn đề vướng. Hiện nay, Bộ đang tham mưu Chính phủ để sửa Nghị định 116 theo hướng thu hút được người giỏi vào học sư phạm nhiều hơn.
Một việc nữa là làm sao để thu hút được những người đam mê với ngành và người ta thấy rằng, nghề giáo thực sự là một công việc vinh quang, cao quý, ở đó người giỏi được khẳng định mình và được ghi nhận.
Các trường học trong quá trình đổi mới cần có những điều chỉnh để môi trường làm việc gia tăng yếu tố dân chủ, khi nhà giáo tham gia hoạt động được sáng tạo nhiều hơn, thể hiện mình tốt hơn, có cơ hội được phát triển và luôn luôn được hỗ trợ.
Có rất nhiều yếu tố nhưng tôi nghĩ, khi tham gia hoạt động nghề nghiệp, nhà giáo được phát triển bản thân, được khẳng định mình, có đời sống tốt, phát huy được năng lực…, khi đó sẽ thu hút được nhiều hơn những người có năng lực, trình độ. Đặc biệt là khối giáo dục đại học, nếu không thu hút được lực lượng nhân tài để bồi dưỡng, phát triển thành lực lượng chuyên gia, những nhà khoa học đầu ngành sẽ rất khó có một nền khoa học, một nền giáo dục đại học cạnh tranh trong môi trường toàn cầu, đáp ứng nhân lực ngày càng đòi hỏi cao trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ. Như vậy, cần phải có cả cơ chế cho sự phát hiện, bồi dưỡng nhân tài trong lĩnh vực giáo dục, lĩnh vực khoa học và công nghệ.
Nhân dịp kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, Bộ trưởng muốn gửi gắm thông điệp gì tới các thầy, cô giáo trên cả nước?
Nhà giáo vốn là công việc cao quý, khó khăn, thách thức còn rất nhiều ở phía trước. Không có nghề vinh quang nào lại nhẹ nhàng, dễ dàng cả. Mỗi thầy cô cần có ý thức về trọng trách vinh quang của nghề giáo. Mỗi nhà giáo cần nhận thức rõ, chính mình là những người sáng tạo, vị tha thông qua công việc cao quý. Thầy cô phải làm cho mọi người thấy rằng, đồng hành với tiến trình phát triển là hạnh phúc của nghề cao quý.
Người thầy cần phải là người dẫn đường, tạo dựng những con người có tư duy độc lập, dấn thân vì khát vọng tươi sáng của cá nhân, của đất nước, của nhân loại, đó là nhiệm vụ thiêng liêng của nhà giáo.
Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tiếp tục kiến nghị và làm việc với các Bộ, ngành về việc tăng phụ cấp ưu đãi, tìm mọi cách tăng thu nhập cho giáo viên, tìm mọi cách để tăng cường cơ sở vật chất, cải thiện điều kiện làm việc của nhà giáo. Dẫu còn nhiều khó khăn nhưng mong rằng, mỗi chúng ta sẽ kiên trinh với nghề giáo, vinh quang của nghề nghiệp và tiếp tục kiên trì vượt qua mọi khó khăn để thi đua dạy tốt, học tốt.
Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!