Quy định quyền của bị can đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án

* Cân nhắc kỹ quy định quyền của người bị bắt

Về quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc nhận mình có tội (các Điều 57, 58, 59, 60) của dự thảo Bộ luật là nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm, cho ý kiến tại phiên thảo luận. Qua thảo luận vẫn còn ý kiến đề nghị cân nhắc kỹ hơn nội dung này.

Đại biểu Đỗ Kim Tuyến (Hà Nội) thể hiện sự băn khoăn về chế định này. Xuất phát từ thực tiễn công tác, đại biểu dẫn chứng các đối tượng phạm tội luôn đưa ra phương cách để che giấu hành vi phạm tội, xóa dấu vết, ngụy tạo chứng cứ; khi bị bắt thì không nhận tội. Nhiều hành vi phạm tội chỉ bị can là biết rõ nhất, có những vụ án không thể tìm, thu hồi vật chứng nếu bị can không khai báo, nhất là những vụ án đã xảy ra lâu, gây khó khăn hoặc không thể điều tra hành vi phạm tội và tội phạm. Từ lo ngại này, đại biểu Đỗ Kim Tuyến đề nghị cân nhắc, xem xét việc đưa chế định này vào dự thảo Bộ luật Tố tụng Hình sự (sửa đổi).

Cũng quan điểm này, đại biểu Phạm Trường Dân (Quảng Nam) nêu quan điểm vẫn giữ quyền của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo như quy định trong Bộ luật tố tụng hiện hành; không quy định như trong dự thảo là "không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình, hoặc buộc phải nhận mình có tội". Đại biểu cho rằng quy định như dự thảo sẽ gây khó khăn cho công tác điều tra, ảnh hưởng đến công tác phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, nhất là đấu tranh đối với các vụ án đặc biệt nghiêm trọng như âm mưu lật đổ chính quyền, khủng bố, bạo loạn. "Nếu là tội phạm tham nhũng mà im lặng thì làm sao kịp thời thu thập chứng cứ, truy thu tài sản cho nhà nước. Nếu là tội phạm giết người, cướp của mà im lặng thì làm sao truy tìm tang vật vụ án đồng phạm để giải quyết kịp thời vụ án, đem lại sự bình yên cho nhân dân. Tôi đề nghị cần cân nhắc kỹ hơn." - đại biểu nhấn mạnh.

* Bị can được phép đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án

Nhiều ý kiến tán thành với quy định: Sau khi kết thúc điều tra nếu bị can có yêu cầu thì được đọc, ghi chép bản sao hoặc các tài liệu trong hồ sơ vụ án đã được số hóa. Đại biểu Nguyễn Doãn Khánh (Phú Thọ) đồng tình mở rộng quyền tiếp cận, đọc, ghi chép hồ sơ cho bị can. Tuy nhiên, theo đại biểu Doãn Khánh, nếu chỉ cho phép bị can tiếp cận hồ sơ ở giai đoạn điều tra thì các hồ sơ, chứng cứ được bổ sung ở các giai đoạn tiếp theo họ không được tiếp cận, nên cần bổ sung cho phép bị cáo cũng có quyền này. Trong thực tiễn, những người khuyết tật, câm, điếc… không thể tự mình đọc, ghi chép hồ sơ mà phải thực hiện quyền này thông qua người đại diện. Hiện chúng ta chưa có điều kiện như có chữ nổi để cho người mù tiếp cận hồ sơ, nên đại biểu Khánh đề nghị phải quy định quyền này cho cả người đại diện của bị can, bị cáo trong trường hợp bị can, bị cáo không tự thực hiện được quyền này. Đồng tình luật hóa biện pháp điều tra đặc biệt, các nhóm tội được áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt theo dự thảo, nhưng đại biểu Khánh đề nghị quy định cụ thể, chặt chẽ thủ tục, thẩm quyền quyết định, giám sát việc thực hiện các biện pháp đặc biệt, quy định rõ khung thời gian thực hiện…

Đại biểu Tô Văn Tám (Kon Tum) tán thành với quy định này trong dự thảo Bộ luật và thời điểm thực hiện quyền này là khi kết thúc điều tra. Tuy nhiên theo đại biểu "không nên quy định là khi có yêu cầu bởi quy định như vậy dễ được hiểu quyền đó được thực hiện một cách có điều kiện, đề nghị ghi nhận quyền này một cách hoàn toàn và đầy đủ, còn việc thực hiện quyền đó hay không là việc của họ". Đại biểu đề nghị cần bổ sung quy định rõ về thời gian bị cáo đọc, ghi chép tài liệu như thế nào.
Đánh giá cao dự thảo Bộ luật đã bổ sung cho bị can quyền quan trọng này, đại biểu Bạch Thị Hương Thủy (Hòa Bình) khẳng định đây là đổi mới rất quan trọng của dự thảo Bộ luật nhằm thể chế hóa yêu cầu của Hiến pháp năm 2013. Về phạm vi tài liệu được đọc tại Điều 59 dự thảo quy định bị can có quyền đọc, ghi chép bản sao tài liệu đã được số hóa, liên quan đến việc buộc tội, gỡ tội hoặc bản sao tài liệu khác liên quan đến việc bào chữa. Theo quy định này, phạm vi tài liệu mà bị can được đọc là rất rộng. Đại biểu Hương Thủy nêu thực tế có những vụ án lớn, tài liệu rất nhiều, để bảo đảm an toàn hồ sơ vụ án và tạo điều kiện thuận lợi cho bị can tiếp cận tài liệu thì ngay sau khi Quốc hội thông qua Bộ luật Tố tụng Hình sự, đại biểu đề nghị Quốc hội, Chính phủ giao các cơ quan tư pháp thực hiện đề án số hóa hồ sơ vụ án, nhằm triển khai thuận lợi những quy định của bộ luật.

* Quy định các biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt

Nhiều ý kiến cho rằng quy định các biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt là cần thiết để bảo đảm tôn trọng quyền con người, quyền công dân theo yêu cầu của Hiến pháp, đồng thời tạo điều kiện cho Cơ quan điều tra chủ động thu thập chứng cứ, xác định đối tượng tình nghi phạm tội trong quá trình điều tra các vụ án phức tạp, có tổ chức, đặc biệt nghiêm trọng để tránh nhầm lẫn thì không nên quy định cả biện pháp nghiệp vụ trinh sát thông thường là biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Giải trình rõ hơn về vấn đề này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị giữ quy định của dự thảo về đối tượng, thẩm quyền áp dụng các biện pháp này và chỉ nên quy định 3 biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trực tiếp liên quan đến hạn chế quyền con người, quyền công dân gồm: Ghi âm, ghi hình bí mật; nghe điện thoại bí mật; thu thập bí mật dữ liệu điện tử.

Đại biểu Nguyễn Doãn Khánh (Phú Thọ) cơ bản đồng tình với việc luật hóa 3 biện pháp điều tra đặc biệt (ghi âm, ghi hình bí mật; nghe điện thoại bí mật; thu thập bí mật dữ liệu điện tử). “Tuy nhiên, tôi không đồng ý với trường hợp thứ ba là có đề nghị của người tố giác tội phạm và người bị hại áp dụng đối với chính họ. Về mặt lý thuyết thì đúng nhưng trên thực tế chúng ta không bao giờ tách con người này ra khỏi hoạt động chung của xã hội. Không phải một mình người bị hại hoặc người tố giác tự nói chuyện với chính họ mà phải liên quan đến người khác, mặc dù họ có thể đồng tình nhưng những người khác vô tình giao dịch và nằm trong không gian họ hoạt động, không tự nguyện nhưng cũng bị thực hiện các biện pháp áp dụng tố tụng đặc biệt này là không phù hợp”, đại biểu Nguyễn Doãn Khánh phân tích. Đồng thời, đại biểu đề nghị quy định chặt chẽ thủ tục, thẩm quyền quyết định và giám sát việc thực hiện các biện pháp nghiệp vụ, khung thời gian và số lần cho phép gia hạn tối đa.

Đại biểu Đỗ Kim Tuyến cho rằng, việc áp dụng biện pháp trinh sát đặc biệt là công cụ hữu hiệu trong đấu tranh với tội phạm, phải áp dụng từ khi có tin báo hành vi phạm tội. Đại biểu Tuyến đồng tình phải quy định chặt chẽ việc áp dụng các biện pháp này nhưng cũng phải linh hoạt, nhanh nhạy để đáp ứng yêu cầu, vì trong thực tiễn có những đối tượng sử dụng cùng lúc hàng chục sim điện thoại, nhiều phương tiện, thay đổi liên tục, nên nếu phê chuẩn áp dụng một biện pháp thì sẽ rất khó cho điều tra.

Nhiều nội dung khác về: Quyền của bị can đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án; bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can; biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt đã được các đại biểu đóng góp ý kiến cụ thể.

Trên cơ sở các ý kiến đại biểu Quốc hội đóng góp tại phiên thảo luận, Ban soạn thảo sẽ hoàn thiện dự thảo Bộ luật Tố tụng Hình sự (sửa đổi) trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp này.