Tăng cường áp dụng khoa học công nghệ trong dự báo thiên tai

Cần tăng cường áp dụng khoa học công nghệ

Theo báo cáo, năm 2021, tại Việt Nam, thiên tai không diễn ra khốc liệt, dị thường như năm 2020, nhưng vẫn diễn biến phức tạp, bên cạnh đó là hậu quả nghiêm trọng của đợt mưa lũ lịch sử năm 2020, nhiều khu vực chưa được phục hồi. Đây cũng là năm dịch COVID-19 tiếp tục diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến hoạt động phòng, chống thiên tai.

Theo nhận định của Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn Quốc gia, thiên tai năm 2022 sẽ tiếp tục diễn biến hết sức phức tạp và dị thường. Lượng mưa trong năm có xu hướng gia tăng trên phạm vi toàn quốc, khả năng cao xảy ra hiện tượng mưa cực đoan. Những tháng đầu năm 2022, đợt rét đậm, rét hại kéo dài từ ngày 19 - 24/2/2022 tại các tỉnh miền Bắc đã khiến nhiệt độ giảm sâu, có nơi nhiệt độ thấp nhất xuống dưới 0 độ C như tại Mẫu Sơn (Lạng Sơn), xuống tới -1,4 độ C. Đây là đợt không khí lạnh mạnh nhất trong 40 năm so với cùng thời kỳ. Đặc biệt là đợt mưa lũ lớn bất thường, trái quy luật ngay giữa mùa khô, kèm theo dông lốc, sóng lớn từ ngày 30/3 - 2/4 tại các tỉnh từ Quảng Bình đến Khánh Hòa với tổng lượng mưa từ 200 - 600mm.

Trước những diễn biến bất thường về thời tiết, khí hậu, tại Hội nghị, nhiều ý kiến cho rằng, cần tăng cường đầu tư cho công tác dự báo, quan trắc. Nằm ở hạ nguồn của sông Ba, đại diện tỉnh Phú Yên phản ánh, số lượng trạm quan trắc trên lưu vực sông còn ít; do đó, cần tăng số lượng trạm quan trắc ở thượng lưu sông Ba để tăng khả năng dự báo. Ông Trần Hữu Thế, Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên cho rằng, cần có công nghệ tính toán dự báo lũ đến các trạm quan trắc, cũng như các hồ chứa từ lượng mưa đo được hoặc từ lượng mưa dự báo và điều hành xả lũ ngay, không chờ đến khi lũ đã tập trung mới điều hành xả lũ.

Cũng tại Hội nghị, bà Caitlin Wiesen, quyền Điều phối viên Liên hợp quốc tại Việt Nam, Trưởng Đại diện Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) kiến nghị, Việt Nam cần tăng cường áp dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) để hệ thống quản lý thông tin nhanh nhạy hơn. Bà Caitlin Wiesen nhấn mạnh: “Chúng tôi sẽ tiếp tục giúp đỡ, hỗ trợ trong tăng cường năng lực quốc gia và cấp tỉnh trong việc ứng dụng khoa học, công nghệ để cung cấp dữ liệu kịp thời và chất lượng cho việc ra quyết định nhanh chóng, hiệu quả trong quản lý rủi ro thiên tai ở Việt Nam”.

Đại diện Bộ Công Thương cho biết, trong quá trình triển khai công tác chỉ đạo, điều hành, Bộ Công Thương nhận thấy phát sinh nhiều khó khăn, bất cập. Cụ thể, một số nội dung quy định về quản lý an toàn đập, hồ chứa thủy điện tại Nghị định số 114/2018/NĐ-CP đến nay đã bộc lộ những bất cập, cần phải sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế.

Một số nội dung quy định trong Quy trình vận hành liên hồ chứa rất khó triển khai thực hiện, không đảm bảo được các mục tiêu về an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước và kém hiệu quả trong sử dụng tài nguyên nước quốc gia.

Theo ông Trần Hồng Thái, Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng Thủy văn, với việc vận hành theo quy trình vận hành liên hồ chứa, trong các năm vừa qua, các hồ trong quy trình đã tham gia cắt giảm đỉnh lũ từ 30 - 98% tùy từng cơn lũ, cắt giảm tổng lượng lũ từ 30 - 80% tổng lượng lũ (một số cơn lũ cắt được 85 - 92%).

“Bộ Tài nguyên và Môi trường đang tiếp tục rà soát, dự kiến trước mắt sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét ban hành một quyết định điều chỉnh chung, trong đó sẽ sửa đổi một số điều của các quy trình vận hành liên hồ trên một số lưu vực sông để giải quyết những vấn đề còn tồn tại, bất cập chung của các quy trình, đặc biệt là bổ sung cơ chế phối hợp vận hành, cung cấp thông tin, dữ liệu,...”, ông Trần Hồng Thái nói.

Chất lượng công tác dự báo là yếu tố quyết định

Kết luận Hội nghị, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành cho rằng, năm 2021, những thiệt hại do thiên tai gây ra giảm đáng kể so với năm 2020. Số người chết, mất tích do thiên tai là 108 người, giảm 70% so với năm 2020. Thiệt hại về tài sản 5.200 tỷ đồng, giảm 87% so với năm 2020. “Đây là năm thiệt hại do thiên tai gây ra thấp nhất trong hàng chục năm vừa qua”, Phó Thủ tướng nói.

Nói về nguyên nhân, Phó Thủ tướng chỉ rõ, nguyên nhân khách quan là năm 2021, số cơn bão, sự cố thiên tai ít hơn, mức độ nhẹ hơn so với các năm trước. Nguyên nhân chủ quan, là sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Chính phủ, Thường trực Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phòng, chống thiên tai, Ủy ban Quốc gia về ứng phó sự cố thiên tai và tìm kiếm cứu nạn; các bộ, ngành, cơ quan Trung ương, lực lượng vũ trang, đặc biệt là sự vào cuộc tích cực của các địa phương và toàn hệ thống chính trị cơ sở. Bên cạnh đó, có vai trò rất tích cực của các tổ chức quốc tế, trách nhiệm của các cơ quan thông tấn, báo chí trong việc thông tin cảnh báo, tuyên truyền kịp thời. Đặc biệt quan trọng là sự cố gắng, tinh thần tự giác của các tầng lớp nhân dân trong thực hiện nhiệm vụ phòng, chống thiên tai.

Bên cạnh những kết quả rất quan trọng đã đạt được, Phó Thủ tướng nêu rõ một số tồn tại lớn cần quan tâm trong giai đoạn tới. Đó là công tác dự báo thiên tai tuy đã có nhiều cố gắng nhưng chưa thực sự đáp ứng yêu cầu, chất lượng các bản tin dự báo cần tiếp tục được nâng cao hơn nữa. Công tác hỗ trợ, triển khai khắc phục hậu quả thiên tai còn bất cập, thủ tục rườm rà, gây chậm trễ, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra.

Công tác vận hành liên hồ chứa, đặc biệt tại khu vực miền Trung và Tây Nguyên còn có những tồn tại, bất cập. Sự phối hợp, thông tin giữa các địa phương thượng nguồn với hạ nguồn, giữa cấp tỉnh với cấp huyện, cấp xã, giữa chủ hồ, đơn vị quản lý vận hành hồ với chính quyền địa phương chưa tốt. Việc chấp hành quy định vận hành liên hồ chứa chưa nghiêm; việc thông báo cho chính quyền địa phương, người dân khi xả lũ ở một số hồ chứa chưa kịp thời, đúng quy định hoặc hình thức thông báo chưa phù hợp, kịp thời, dẫn đến bị động trong ứng phó.

Định hướng nhiệm vụ thời gian tới, Phó Thủ tướng nhấn mạnh: phải xác định nhiệm vụ phòng, chống thiên tai trong năm 2022 và những năm tiếp theo sẽ là rất phức tạp, nặng nề, đòi hỏi trách nhiệm, nỗ lực rất lớn của cả hệ thống chính trị từ trung ương đến cơ sở, các lực lượng vũ trang và của mỗi người dân.

Với tinh thần đó, Phó Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành, địa phương trước hết, phải đổi mới, nâng cao năng lực công tác theo dõi, giám sát, dự báo, cảnh báo thiên tai. Chất lượng công tác dự báo là yếu tố quyết định, là cơ sở cho công tác chỉ đạo, điều hành ứng phó thiên tai một cách chủ động, từ sớm, từ xa. Đây là công việc rất khó, đòi hỏi tinh thần trách nhiệm của đội ngũ, và nguồn lực đầu tư lớn. Ngày 21/4/2022, Phó Thủ tướng đã ký ban hành Kế hoạch thực hiện Chỉ thị của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khí tượng thủy văn đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong đó ưu tiên đầu tư công nghệ quan trắc, dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn theo hướng hiện đại, đồng bộ, tự động hóa, tích hợp đa mục tiêu, đặc biệt là dự báo mưa, lũ, khí tượng thủy văn biển. Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp cùng với các bộ, ngành trung ương triển khai nghiêm túc, có hiệu quả. Bên cạnh đó, cần sớm hoàn thành việc xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai; triển khai hiệu quả Chiến lược phát triển ngành khí tượng thủy văn đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Với phương châm "phòng là chính, chỉ đạo từ sớm, từ xa", Phó Thủ tướng đề nghị triển khai ngay công tác kiểm tra, rà soát phương án, kế hoạch phòng, chống thiên tai trên cả nước. Đây là nhiệm vụ hết sức cần thiết, quan trọng, góp phần bảo đảm an toàn, giảm rủi ro khi xảy ra thiên tai. Ngay sau Hội nghị này, Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng, chống thiên tai, Ủy ban quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành có liên quan (nhất là Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Công Thương, Giao thông vận tải) và các địa phương để khẩn trương kiểm tra công tác chuẩn bị phòng, chống thiên tai năm 2022 để đánh giá mức độ an toàn, kịp thời phát hiện và có biện pháp khắc phục những tồn tại, sự cố, hư hỏng của công trình đê điều, hồ đập, công trình giao thông,... bảo đảm vận hành an toàn trong mùa mưa lũ.

Bên cạnh đó, Phó Thủ tướng nhấn mạnh các giải pháp về nâng cao chất lượng công tác tham mưu, chỉ đạo, điều hành, huy động và phối hợp lực lượng ứng phó với diễn biến thiên tai, sự cố; đẩy mạnh công tác thông tin, truyền thông, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, đổi mới phương pháp thông tin về thiên tai đến từng người dân trong vùng bị ảnh hưởng; quan tâm đầu tư cho phòng, chống thiên tai.