Ngày 9/3, Phó phòng Lao động Thương binh và Xã hội huyện Đồng Xuân (tỉnh Phú Yên) ông Huỳnh Việt Hùng cho biết vừa phối hợp với Ban chỉ huy quân sự huyện tiến hành cất bốc 9 hài cốt tập thể liệt sĩ hi sinh trong một trận đánh bom của thực dân Pháp và được xác định là các cán bộ, chiến sĩ bộ đội chủ lực thuộc Quân khu 5 hy sinh vào tháng 9 năm 1952.
Người biết được nơi chôn cất 9 liệt sĩ là ông Trương Túy (76 tuổi) hiện cư trú tại số nhà 202, đường Nguyễn Huệ, phường 7, thành phố Tuy Hòa tỉnh Phú Yên. Ông Túy cho biết hồi nhỏ ông sống với cha mẹ ở thôn Long Thăng (nay là khu phố Long Thăng, thị trấn La Hai, huyện Đồng Xuân). Khoảng đầu tháng 9/1952 tại xóm Bàu (thuộc khu phố Long Thăng ngày nay) có mở một lớp chỉnh huấn chính trị cho cán bộ, bộ đội chủ lực Quân khu 5 tại xưởng ươm tơ tằm nhà cụ Nguyễn Minh. Sau đó khu vực trú quân bị lộ, máy bay thực dân Pháp đến ném bom nên bộ đội ta hy sinh và được nhân dân chôn cất khoảng 16 đến 18 người tại sườn phía Nam núi U Hòn Mưa (thị trấn La Hai) cách nơi hy sinh khoảng 700 mét.
Trong số đó chính cha ông Trương Túy chôn 9 thi thể cán bộ, chiến sĩ. Sau đó hai năm đúng vào thời gian ngày các chiến sỹ hy sinh, ông có theo cha ra thắp hương 9 ngôi mộ.
Ông Túy cho biết thêm, thời chống Pháp gia đình ông nuôi giấu cán bộ cách mạng; vì thế lúc nhỏ ông với các chiến sỹ cách mạng đã hy sinh thâm tình như chú cháu ruột trong nhà. Đa số họ quê ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định và một số ít ở miền Bắc...
Năm 1954, ông tập kết ra Bắc và khi đất nước thống nhất ông mới có dịp ghé thắp hương cho các ngôi mộ này. Thời gian sau do tuổi già sức yếu nên ông không có dịp về thắp hương thì 9 phần mộ này theo thời gian đã bị san bằng thành đất sản xuất.
Gần đây nghe tin thi công dự án Trục giao thông phía Tây tỉnh Phú Yên, trong đó có đoạn qua thị trấn La Hai chuẩn bị mở tuyến đường đi qua dưới chân núi U Hòn Mưa; linh tính thôi thúc ông phải về quy tập mộ liệt sỹ đưa vào nghĩa trang cho ấm cúng.
Ngày 5/1 vừa qua, ông Túy đến Ban chỉ huy quân sự huyện Đồng Xuân báo cáo sự việc và ngày 9/2 ông tiếp tục cung cấp thêm thông tin sát thực. Trên cơ sở đó, Ban chỉ huy quân sự huyện Đồng Xuân khảo sát nắm bắt thông tin, tổng hợp thêm nhiều nguồn tư liệu khác của người dân quanh vùng rồi lên kế hoạch quy tập và ngày 8/3 tiến hành khai quật; sau đó đưa về nghĩa trang liệt sĩ huyện Đồng Xuân.
Chủ tịch Hội cựu chiến binh huyện Đồng Xuân và nguyên là Chỉ huy trưởng Cơ quan Quân sự huyện Đồng Xuân ông Đoàn Cảnh Mai là người trực tiếp tham gia bốc mộ liệt sĩ ngậm ngùi nói: “Khi tiến hành bốc mộ, dù 9 ngôi mộ đã bị san bằng nhưng ông Túy chỉ đâu trúng đó”.
Theo sơ đồ khai quật của Ban chỉ huy quân sự huyện Đồng Xuân thì 9 ngôi mộ chôn 2 hàng thẳng tắp (một hàng 5 mộ và một hàng 4 mộ). Trong đó, có 6 mộ còn kỷ vật gồm: bút máy (bằng vỏ viên đạn), lược, thắt lưng, cong đeo tay…Trung úy Nguyễn Khắc Khiên- Trợ lý chính trị viên thuộc Ban chỉ huy quân sự huyện Đồng Xuân- người được giao bảo quản kỷ vật, cho biết thêm: “ Trong đợt khai quật quy tập mộ liệt sĩ lần này có 3 mộ phát hiện có mảnh đạn, bom dính trong người đến nay vẫn còn nguyên vẹn”. Hiện nay các di vật này được các bên liên quan thống nhất lưu giữ lại tại Cơ quan quân sự huyện Đồng Xuân để chờ có người thân nhân đến nhận dạng.
Thế Lập