Trong một vòng đời của người dân tộc Chăm Bà Ni ở Ninh Thuận, có nhiều nghi lễ được tổ chức như: Lễ cầu khai hoa nở nhụy, Lễ đầy tháng, Lễ thôi nôi, Lễ thành đinh, Lễ trưởng thành thiếu nữ, Lễ cưới, Lễ cúng cầu an, Lễ tạ ơn, Lễ lên lão… Trong đó, Lễ thành đinh cho thiếu nam và Lễ trưởng thành cho thiếu nữ là một trong những nghi lễ quan trọng, bởi khi đó họ được cả cộng đồng làng xóm, được tôn giáo của mình công nhận là người lớn.
Lễ trưởng thành cho thiếu nữ Chăm Bà Ni (hay còn gọi Lễ Karơh) được coi là một trong những nghi lễ quan trọng nhất, để lại ấn tượng sâu đậm nhất trong cuộc đời mỗi con người. Bởi đây là thời điểm chuyển tiếp tuổi trưởng thành của thiếu nữ để chuẩn bị bước vào tuổi hôn nhân, và họ được cả cộng đồng làng, tôn giáo công nhận mình đã lớn. Sau nghi lễ này, người thiếu nữ có thể tự do yêu đương và lựa chọn bạn đời.
Các thiếu nữ chuẩn bị sẵn sàng trước buổi lễ. |
Theo ông Từ Công Dư, Phó Chủ tịch Hội đồng sư cả Chăm Bà Ni, tỉnh Ninh Thuận, thì Lễ trưởng thành của thiếu nữ Chăm Bà Ni thường được tổ chức cho các thiếu nữ Chăm từ 9 - 15 tuổi. Nghi lễ này được tổ chức trong 3 ngày liên tiếp vào các tháng 3, 8 hoặc 10 theo lịch Bà Ni. Ngày thứ nhất là chuẩn bị các lễ vật. Ngày thứ hai chuẩn bị bánh trái và làm lễ chứng kiến ra mắt, báo trước cho ông bà tổ tiên. Ngày thứ ba, là ngày chính đi vào nghi lễ chính thức. Các thiếu nữ sau khi tắm rửa và trang điểm sẽ được đến Thánh đường để làm nghi lễ và cúng dâng cho thượng đế. Lễ thường do nhiều gia đình tổ chức chung. Số thiếu nữ được làm Lễ trưởng thành trong một lần đều theo số lẻ như 3, 5 hoặc 7 người.
Các thiếu nữ bê lễ vật ra nhà lễ. |
Trước ngày thực hiện nghi lễ, các gia đình có con làm lễ trong đợt này phải chuẩn bị đầy đủ các lễ vật để cúng trong Lễ trưởng thành, làm bánh truyền thống của người Chăm (bánh nếp, bánh ít) và dựng, trang trí hai nhà để làm Lễ trưởng thành. Đến ngày làm lễ, các gia đình dậy từ sáng sớm nấu các món cúng lễ, chuẩn bị phục trang, vật dụng, lễ vật đầy đủ, chu đáo cho buổi lễ. Các thiếu nữ trong Lễ trưởng thành được trang điểm cẩn thận, cầu kỳ. Bà Bóng (một người phụ nữ Chăm đã già) và hai người phụ nữ lớn tuổi khác giúp các thiếu nữ Chăm mặc pành (phục trang) và đưa các thiếu nữ đi tắm ngoài trời...
Thầy cả sư làm thủ tục cắt tóc cho các thiếu nữ: Trương Hoàng Phi Nhung (12 tuổi), Bá Thiên Nữ Như Ý (15 tuổi), Nguyễn Thiên Đông Phương (12 tuổi). |
Sau khi tắm xong, các thiếu nữ được đưa vào trong nhà để trang điểm, mặc trang phục truyền thống, đeo trang sức và búi tóc lên cao trên đỉnh đầu, chuẩn bị làm Lễ trưởng thành. Lúc này, người thân trong gia đình đã chuẩn bị đầy đủ các lễ vật, trang trí nhà lễ. Khi các thiếu nữ đã hoàn chỉnh việc phục trang, sẵn sàng cho buổi lễ, ba vị chức sắc ở trong nhà lễ chính đã ngồi vào vị trí chuẩn bị thực hiện các nghi lễ. Thầy cả sư chủ trì thực hiện sẽ phân công các vị chức sắc các phần việc. Lúc này, bà Bóng cũng có mặt trong nhà lễ chính để cùng thực hiện lễ.
Bà Bóng giúp các thiếu nữ mặc trang phục truyền thống trước khi làm lễ. |
Người nhà các thiếu nữ chuẩn bị lễ vật để cúng lễ. |
Thầy cả sư gọi thứ tự từng thiếu nữ bước vào nhà lễ chính để làm thủ tục, cắt tóc. Tóc của các thiếu nữ được cắt hai lần, giữa trán, và hai bên. Lần đầu tiên cắt tóc để thể hiện sự biết ơn đối với đấng sinh thành, lần thứ hai để thể hiện lòng tôn kính đối với thánh Allah. Trong quá trình thực hiện nghi lễ này, có sự chứng kiến của 1 bé trai sơ sinh (gọi là nưk pô thìh), vì người Chăm quan niệm, em bé sơ sinh này là người làm chứng linh thiêng nhất với thánh Allah, để chứng kiến rằng các thiếu nữ này đã được cắt tóc nhập đạo Bà Ni. Các thiếu nữ ngồi trong nhà lễ chính và được các vị chức sắc làm phép, đọc kinh để mời thánh Allah về chứng giám. Sau khi được làm phép, các thiếu nữ lần lượt lạy các chức sắc, cha mẹ, tổ tiên, người thân để mọi người công nhận kể từ lúc này, họ đã là người trưởng thành, tức là được đạo công nhận là người lớn. Lúc này, các thiếu nữ sẽ được người thân lì xì bằng hiện vật như tiền, vàng, trâu, bò, dê, cừu… hoặc là chúc những câu chúc tốt lành. Những món quà lì xì sẽ được để trong một cái thau, được thầy cả sư làm phép, sau đó đưa cho các thiếu nữ giữ. Đây được coi là những của cải bước đầu, như là của hồi môn của các thiếu nữ mà cha mẹ hay người thân không được lấy dùng, mà để làm của cải cho con cái mình sau này, khi đến tuổi lập gia đình.
Dâng lễ vật lên ba thầy chức sắc. |
Sau đó, các thiếu nữ quay trở về vị trí nhà lễ chính để các vị chức sắc cúng lễ. Lúc này, người nhà chuẩn bị và dọn ra 7 mâm lễ vật cúng gồm: 3 mâm cho 3 thầy chức sắc, 3 mâm cho 3 thiếu nữ và 1 mâm cho bà Bóng. Cúng theo tuần tự món ngọt trước, món mặn sau. Món ngọt gồm có bánh, trái cây, chè, xôi. Món mặn gồm có cơm, canh, thịt, cá… Thầy cúng đọc kinh và cúng lần lượt các mâm lễ, sau đó các thiếu nữ được dùng các món chung với các vị chức sắc và bà Bóng để chứng tỏ rằng kể từ bây giờ họ đã có một vị trí quan trọng trong đạo Bà Ni của người Chăm và đã là người trưởng thành.
Sau lễ cúng, gia đình mời người thân, bạn bè cùng chung vui mở tiệc mừng con cái gia đình họ trưởng thành.
Bài và ảnh:Lan Lộc