Hầu hết các dân tộc trên đất nước ta đều ăn Tết Rằm tháng Bảy. Nhà nhà mổ gà, mổ vịt, đồ xôi làm cơm cúng tổ tiên ông bà. Với đồng bào dân tộc vùng Tây Bắc, Rằm tháng Bảy không thể thiếu bánh rợm. Cùng là bánh rợm, người Dáy gọi là háu ba, người Tày gọi bánh bưa khao, người Dao gọi là rùa ít…
Bột nếp và đậu xanh là hai nguyên liệu chính của bánh rợm. Nếp phải chọn loại ngon, phơi được nắng, hạt gạo trắng thơm xay thành bột mịn rồi lèn kỹ. Đậu xanh, phải là đậu hạt nhỏ, nhân màu vàng, ngâm đãi sạch đồ chín rồi giã nhuyễn, trộn thêm ít thịt nạc băm nhỏ làm nhân. Một chút gia vị hạt tiêu cho bánh thêm thơm ngon. Đặt viên nhân tròn như quả trứng gà ri vào giữa cục bột rồi lăn tròn.
Lá gói bánh rợm phải chọn kỹ. Lá chuối tiêu dầy, lắm nhựa, không dùng được. Lá chuối phấn mỏng hơn, có thể dùng tạm. Nhưng bà con các dân tộc thường đi tìm lá chuối rừng, chọn cây chuối to cao, tầu lá non mới phanh ra dưới ánh nắng ít ngày, phiến lá rộng còn lành nguyên, rọc lấy đem về. Lá này mới hợp với bánh rợm, dễ gói, bánh trắng, quyện mùi thơm, không bị ngả vàng vì nhựa chuối.
Bánh rợm có nhiều kiểu gói. Gói vuông từng chiếc như bánh gai, gói khum khum như bánh gù, gói vồng lên như bánh tẻ. Lại có kiểu gói bánh cặp đôi. Lá rộng, đặt hai chiếc bánh hai bên, khẽ nén cho dẹt xuống rồi gói gấp lại từng cặp như chiếc ví tiền xinh xinh. Lại có cách gói cặp đôi khác, giản tiện hơn. Trải mảnh lá ra, đặt hai chiếc bánh, cuộn tròn, vặn thắt ở giữa rồi gấp chụm hai đầu buộc túm lại thành chiếc bánh cặp đôi ngộ nghĩnh. Điều cần nhớ là, dù gói kiểu nào thì trước khi gói cũng phải thoa lên mặt lá chút mỡ cho dễ bóc.
Từ bánh này, bà con ta còn tạo ra các thứ bánh gần gũi, họ hàng với nó, là bánh nhân lạc, nhân ngọt và bánh chuối, tháng giêng hai còn có bánh nhân trứng kiến…
Bánh rợm bầy cúng tổ tiên, biếu anh em họ hàng và làm quà cho bạn bè, cho con cháu ngoài phố thưởng thức hương vị trong làng như lời nhắc nhở luôn nhớ về quê hương.
Qua những ngày nắng cháy mong mưa, đã chuyển sang cuối hè để chớm vào thu dìu dịu, lòng bồi hồi nhớ lời hẹn Rằm tháng Bảy về Nậm Trà ăn bánh bưa khao trên nhà sàn người Tày, hẹn xiêng xặt Tết tháng Bảy của người Dáy, về Bản Vền cưn xíp srỉ - ăn Tết ngày mười bốn, thưởng thức háu ba của cô gái Dáy xinh xắn đảm đang khéo léo và mến khách.
Cao Văn Tư