Dự kiến tháng 4/2013, tại đảo Trí Nguyên, tỉnh Khánh Hòa, sẽ triển khai hoạt động thay thế quần thể muỗi tự nhiên bằng một quần thể muỗi mới có khả năng ức chế sự lây nhiễm virút Dengue trong muỗi Aedes Aegypti, véc tơ chính truyền bệnh sốt xuất huyết. Phương pháp này được kỳ vọng sẽ trở thành “liều thuốc” quý để “trị” dứt điểm tình trạng dịch sốt xuất huyết “đến hẹn lại lên”.
GS.TS Nguyễn Trần Hiển (ảnh), Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ TƯ đã trao đổi với Tin Tức xung quanh vấn đề này.
´Lâu nay ngành y tế vẫn tuyên truyền: “Không còn bọ gậy (loăng quăng) thì không còn muỗi và dịch sốt xuất huyết”. Vậy tại sao lại có chuyện sử dụng một loại muỗi mới nhằm phòng, chống dịch sốt xuất huyết hiệu quả hơn, thưa Giáo sư?
Việt Nam là 1 trong 8 quốc gia đứng đầu khu vực châu Á về tỉ lệ mắc và chết do sốt xuất huyết (SXH). Mỗi năm cả nước ghi nhận từ 70.000 - 100.000 ca mắc và khoảng 60 - 90 ca tử vong. Véc tơ truyền bệnh chủ yếu là loài muỗi Aedes Aegypti. Các biện pháp phòng SXH hiện đang được áp dụng thường là phun hóa chất diệt muỗi, loại bỏ các dụng cụ phế thải, thả cá, thả Mesocyclops (một loài giáp xác nhỏ diệt bọ gậy/loăng quăng)... Tuy nhiên, hiệu quả dự phòng và kiểm soát dịch SXH còn hạn chế. Vì thế, không chỉ Việt Nam mà cả thế giới đều mong muốn tìm kiếm một “vũ khí” mới, phòng chống dịch SXH hiệu quả hơn.
Đó cũng chính là lý do vì sao từ năm 2006 đến nay, Việt Nam đã tham gia Dự án loại trừ bệnh SXH, một dự án quy mô toàn cầu nghiên cứu về khả năng ứng dụng của muỗi nhiễm vi khuẩn Wolbachia trong phòng chống SXH.
Wolbachia là vi khuẩn được phát hiện từ năm 1924, có trong hơn 70% loài côn trùng trên trái đất (bướm, bọ rầy, kiến, bọ cánh cứng, nhện, giun tròn...). Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng muỗi Aedes Aegypti mang vi khuẩn Wolbachia sẽ giảm một nửa số tuổi thọ (từ 30 ngày xuống còn khoảng 15 ngày), đặc biệt vi khuẩn này còn có thể gây ức chế khả năng nhiễm virút Dengue của muỗi, giảm nguy cơ lây lan dịch sốt xuất huyết cho cộng đồng. Do đó, nếu quần thể muỗi Aedes Aegypti chứa vi khuẩn Wolbachia thay thế hoàn toàn quần thể muỗi Aedes Aegypti trong tự nhiên thì chắc chắn sẽ khống chế được dịch SXH.
Một điều cần lưu ý là Việt Nam không phải là quốc gia đầu tiên nghiên cứu về khả năng ứng dụng của muỗi nhiễm vi khuẩn Wolbachia trong phòng chống SXH. Từ năm 2005, Ôxtrâylia đã tham gia Dự án loại trừ bệnh SXH và thực hiện thay thế quần thể muỗi chứa Wolbachia tại 2 địa phương từ tháng 1/2011. Kết quả triển khai dự án này tại Ôxtrâylia cho thấy muỗi mang vi khuẩn Wolbachia có khả năng thay thế quần thể muỗi tự nhiên và trong suốt 12 tháng mà không phải thả bổ sung thêm muỗi mang Wolbachia như một số phương pháp thông thường khác. Trước những thành công đặc biệt này, Ôxtrâylia tiếp tục mở rộng Dự án nghiên cứu về khả năng ứng dụng của muỗi nhiễm vi khuẩn Wolbachia trong phòng chống SXH tại 4 địa phương khác.
´Việc sử dụng một loại muỗi mới này để phòng chống SXH có ảnh hưởng gì đến sức khỏe của người dân hoặc có nguy cơ làm bùng phát dịch SXH không, thưa giáo sư?
Đây cũng là câu hỏi và là mối băn khoăn chính lúc ban đầu của Hội đồng Y đức, Hội đồng khoa học của Bộ Y tế và của những người dân sống trên đảo Trí Nguyên, tỉnh Khánh Hòa, nơi triển khai dự án “Đánh giá khả năng thay thế của quần thể muỗi Aedes Aegypti mang tác nhân sinh học Wolbachia” (từ 2012 - 2015).
Tuy nhiên, người dân hoàn toàn có thể yên tâm. Kết quả đánh giá tác động không mong muốn của dự án do các chuyên gia độc lập về y học, sinh học, sinh thái học và y tế công cộng của Việt Nam đã kết luận và báo cáo Bộ Y tế cho thấy: Hầu hết các nguy cơ được đặt ra theo giả thuyết (46/48 giả thuyết) đều ở mức gần như không có khả năng xảy ra và có thể bỏ qua, chỉ còn 2 nguy cơ về khả năng truyền vi khuẩn Wolbachia sang người và động vật thì được đánh giá ở mức vô cùng thấp.
Trong các nghiên cứu từ trước đến nay (tại nhiều viện nghiên cứu và trường ĐH tại nhiều quốc gia) và kết quả thực tế áp dụng phương pháp này tại cộng đồng dân cư ở Ôxtrâylia đều cho thấy chưa có bất cứ bằng chứng khoa học nào chứng tỏ vi khuẩn Wolbachia có khả năng truyền sang người hay động vật. Trong quá trình nghiên cứu từ năm 2006 đến nay, nhiều cán bộ của Viện Vệ sinh dịch tễ TƯ đã tình nguyện cho muỗi chứa vi khuẩn Wolbachia đốt nhưng đều không bị lây nhiễm vi khuẩn này.
Theo tôi, quần thể muỗi tự nhiên tại địa phương cũng không có nguy cơ tăng lên vì trước khi thực hiện thay thế quần thể muỗi Aedes Aegypti mang tác nhân sinh học Wolbachia, các cán bộ dự án đã tiến hành làm giảm quần thể muỗi tại địa phương bằng cách vợt hay diệt bọ gậy tại tất cả các dụng cụ chứa nước.
Tuy nhiên, dự án vẫn xây dựng kế hoạch giám sát chặt chẽ những nguy cơ có thể xảy ra và liên tục cập nhật thông tin cho cộng đồng.
´Việc đảm bảo an toàn cho người dân trên đảo Trí Nguyên, tỉnh Khánh Hòa, sẽ được triển khai cụ thể như thế nào, thưa Giáo sư?
Để xây dựng cơ sở theo dõi về tình trạng sức khỏe của người dân trên đảo Trí Nguyên, Dự án sẽ tiến hành điều tra theo dõi mô hình bệnh tật bằng cách thu thập số liệu có sẵn tại địa phương và tổ chức khám sức khỏe tổng quát cho toàn bộ người dân trên đảo. Đặc biệt, dự án thường xuyên tiến hành xét nghiệm huyết thanh của người dân đảo Trí Nguyên để tìm kháng thể kháng Wolbachia. Hoạt động này được triển khai trước khi tiến hành đặt quăng (trứng muỗi chứa Wolbachia) trên đảo (dự kiến tháng 4/2013) và sau khi dự án kết thúc.
Bên cạnh đó, để đảm bảo tính an toàn tuyệt đối, dự án tiếp tục tiến hành hoạt động giám sát khả năng truyền Wolbachia từ muỗi sang động vật ăn muỗi, bọ gậy (như cá và thạch sùng) tại đảo Trí Nguyên. Đồng thời, giám sát quần thể muỗi Aedes Aegypti tự nhiên mang Wolbachia tại đảo Trí Nguyên và các khu vực lân cận.
Trong trường hợp xuất hiện ca mắc SXH hoặc dịch SXH tại đảo Trí Nguyên trong quá trình triển khai dự án (khả năng xảy ra là rất thấp), chúng tôi sẽ phối hợp với chính quyền và y tế địa phương thực hiện các biện pháp giám sát và phòng chống dịch theo đúng “Hướng dẫn giám sát và phòng, chống bệnh SXH” của Bộ Y tế.
Xin cảm ơn Giáo sư!
Phương Liên (thực hiện)