Khi chim Pricoh kêu lảnh lót, hoa lan rừng đua nở là dấu hiệu cho biết mùa xuân đã về trên dãy Trường Sơn. Đồng bào của 5 dân tộc anh em: Cơ Tu, Tà Ôi, Pa Cô, Pa Hi, Vân Kiều của huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế, nô nức chuẩn bị một cái Tết khá độc đáo. Những năm qua, Tết cổ truyền của người Kinh đã trở thành cái Tết chung của cả 5 dân tộc. Song, cái “Tết” người thiểu số vẫn giữ được nét văn hóa đặc trưng của mình.
Có thể nói, hiếm có cái Tết nào như cái Tết ở A Lưới khi bản sắc của 5 dân tộc hòa quyện vào nhau, rồi cùng hòa chung vào văn hóa người Kinh tạo nên một cái Tết rất đặc trưng mà không “nơi mô” có được.
Bà con dân tộc đang chế biến món ză zắ ăn trong ngày Tết. |
Ngày xuân uống rượu đoác. |
Ngày xưa, đồng bào dân tộc thường ăn Tết cổ truyền ngay sau khi vụ mùa gặt hái xong, vào khoảng cuối tháng 12 âm lịch. Nhưng những năm gần đây, đồng bào dân tộc đã hòa nhập thời điểm ăn Tết vào với Tết Nguyên đán. “Theo tập quán, trước Tết, người chồng phải chuẩn bị mọi thứ để cho người vợ hành lễ.
Các lễ vật gồm một mâm (có 4 chân) cơm nếp, 5 ống cơm lam, 5 ống thịt, thịt khô, 5 ống cá, cá khô 5 xâu, một bát cơm cắm trên một xâu cá nhỏ, một ít khoai từ hoặc khoai tía, đậu phụng, đậu A vải, một cây mía để nguyên lá, một chén Kì Cul (giống trầm hương) để xông cho thơm. Trước khi lễ gọi thần lúa, người ta thường bắc thang sẵn lên trần nhà, mâm lễ được đặt dưới cái thang đó.
Làm như vậy là để thần theo thang lên trần nhà, ở với lúa gạo, giữ lúa gạo cho mình. Khi lễ cúng bắt đầu, người phụ nữ chủ gia đình sẽ khấn vái, còn đàn ông lấy vật ký thác cho nữ thần lúa là tấm vải Zèng (vải thổ cẩm) đưa cho chủ lễ. Bà chủ lễ cầm lấy tấm Zèng vẩy nhiều lần lên trần nhà để yên vị hồn thần lúa. Cũng trong ngày hôm đó, lễ Acha Aza được tiếp tục bằng việc cúng ở rẫy nhằm cầu mong các vị thần tiếp tục cho mùa bội thu. Gia chủ có rẫy thường treo từ 3 - 5 hàng lúa có nhiều gié được buộc chặt vừa to vừa no hạt.
Khi chén Kì Cul cháy gần hết cũng là lúc lễ cúng ở gia đình xong xuôi, cả nhà cùng quây quần bên mâm lễ cúng ăn bữa cơm mới đầu tiên trong ngày Tết với tình cảm gia đình thắm thiết” - chị A Lăng Thị Chất, người Cơ Tu, xã A Ngo, huyện A Lưới, cho hay.
Đồng bào vui vẻ chúc tụng nhau trong ngày Tết. |
Các món ăn truyền thống của người Tà Ôi trong dịp Tết. |
Thịt sóc ăn với xôi trong ngày Tết cũng được đồng bào ưa thích. |
Ngày Tết ngoài bánh kẹo, mứt các loại, trong mâm cỗ của đồng bào dân tộc thiểu số ở đâỵ vẫn phải có bánh nếp như: A Quát, Adeep Man, Đệp Peng và các món cơm lam. Thức uống có rượu mía, rượu cần, rượu đoác. Hai món thịt rừng không thể thiếu từ các con vật như: dúi, chuột, nhím, gà, lợn rừng… do đàn ông săn được nhờ bẫy truyền thống.
Thịt chuột sau khi làm sạch, ướp các loại gia vị như muối, ớt, tiêu rừng kèm theo một số loại rau củ thái nhỏ như sắn tươi, môn thục, bắp chuối, rau dớn... trộn vào nhau, sau đó lèn chặt vào trong các ống lồ ô hay ống nứa rồi đem nướng và các thiếu nữ thì bắt cua ở suối trong các hốc đá. Cua bắt về được làm sạch, sau đó tách vỏ cua ra làm hai phần, cạo hết phần thịt riêng ra, nhét một ít đậu phụng (lạc) và rau thơm vào rồi đậy nắp vỏ lại, buộc chặt bằng dây lạt nhỏ, đặt tất cả những vỏ cua đó vào một cái rổ nhỏ để trên giàn bếp một đêm, hôm sau lấy xuống nướng ăn hoặc làm đồ nhắm với rượu, còn thịt cua thì kho ăn với xôi.
Anh Briu Sơn, xã Đông Sơn, huyện A Lưới, cho biết: “Trong ngày thứ nhất, họ tộc, gia đình làm lễ cúng thần Tro (thần lúa). Trong ngôi nhà Rông thường tập trung từ 10 - 20 gia đình góp lễ cúng: một nồi cơm nếp, một con gà luộc, một bát Kì Cul, một bát gạo”. Người chủ họ thắp Ki Cul, xông trầm rồi khấn vái cầu xin các vị thần linh phù hộ cho mưa thuận gió hòa, người không đau ốm, vật nuôi không bị chết. Ngày thứ hai, mọi người dân trong làng lại nô nức đến ngôi nhà Rông giữa làng để xem lễ cúng cộng đồng. Đêm đến, mọi người đều tập trung để nghe người già hát Ba bói, Cà lơi, xem lớp trẻ nhảy múa những điệu Aza, Za Zả, Cha Chấp…
Ngày thứ ba của Tết Acha Aza, thanh niên trong bản được vui chơi thoải mái. Tiếng khèn bè vang lên rộn rã, tiếng trống, tiếng chiêng hòa vào tiếng hát đối đáp. Nhiều đôi uyên ương cũng nhờ ngày mồng 3 Tết mà nên vợ nên chồng. Đây cũng là thời điểm tổ chức các trò chơi dân gian như: bắn nỏ, phóng lao, đá gót, kéo co, đu xà… diễn ra đẹp mắt và vui nhộn.
Bài và ảnh:Trà Út