Báo chí thích ứng với chuyển đổi số

Bắt nhịp để thay đổi

Hà Quyên, sinh viên năm cuối trường Đại học Khoa học xã hội Nhân văn Hà Nội chia sẻ, em thường xem tin tức qua mạng xã hội, thậm chí cả những bộ phim hay trên truyền hình, qua ứng dụng app đều khá nét. Không chỉ Hà Quyên, mà rất nhiều bạn trẻ đang có sự thay đổi về thói quen tiếp cận thông tin từ các nền tảng xã hội.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thuý Hằng, giảng viên Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn) cho biết: Theo khảo sát mới đây của Viện, hơn 75% các bạn trẻ tham gia khảo sát dùng mạng xã hội trên 6 tiếng mỗi ngày. Đáng chú ý, mạng xã hội, báo điện tử được giới trẻ yêu thích, vượt lên các phương tiện truyền thông khác bởi cập nhật nhanh, tính tương tác cao...

Sự thay đổi này cũng đã được các cơ quan báo chí nhận diện và có sự thay đổi ở các mức độ khác nhau. Ông Lê Quốc Minh, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập báo Nhân Dân cho biết: Xu hướng thay đổi thói quen này rất hiện hữu. Dù chưa có khảo sát cụ thể nhưng quan sát giới trẻ ngày nay có thể thấy cách tiếp cận thông tin không từ kênh báo chí, truyền hình rất nhiều. Nhìn lại thời gian qua có những xu hướng tất yếu xảy ra. Năm 2015, nói đến platform đa nền tảng, nhiều người lúc đó coi là điều gì đó xa lạ. Nói đến AI trong báo chí năm 2018, nghĩ đó là xa vời nhưng nay đã gắn liền với cuộc sống và báo chí. Do đó, chuyển đổi số trong báo chí thời đại công nghệ 4.0 đang là xu hướng đưa thông tin đến gần bạn đọc hơn, nhất là thế hệ trẻ.

Lấy dẫn chứng từ chính báo Nhân Dân, ông Lê Quốc Minh cho biết: Nhiều người khi nhắc đến báo Nhân Dân nghĩ ngay là tờ báo rất chính thống, truyền thống. Báo điện tử Nhân Dân ra đời sớm, thậm chí là sớm nhất Việt Nam nhưng trong quá trình báo chí Việt Nam và thế giới đang nhộn nhịp số hoá thì hoạt động của toà soạn nói chung khá truyền thống. Hoạt động thu thập, phát hành thông tin, quản lý toà soạn, quản lý kinh doanh khá kinh điển.

Tuy nhiên, trong 1 năm qua, báo Nhân Dân bắt nhịp nhanh để thay đổi. “Chúng tôi chuyển sang quan điểm ưu tiên đưa thông tin lên nền tảng digital (nền tảng số) trước. Thậm chí, một số nội dung chưa thành tin đẩy lên mạng xã hội để tiếp cận độc giả, báo Nhân Dân cũng xuất hiện trên ứng dụng Tik Tok. Do đó, dùng bất kỳ biện pháp nào để tuyên truyền chính sách của Đảng và Nhà nước mà nhắm trúng đối tượng và sử dụng đa nền tảng, đạt hiệu quả thì nên triển khai. Từ xác định đó, hệ thống được xây dựng lại quản trị nội dung không chỉ dành cho điện tử mà cả của báo Nhân Dân. Báo sử dụng trí tuệ nhân tạo để nắm bắt hành vi của người dùng, cung cấp nội dung phù hợp hơn và cá nhân hoá nội dung đó.

“Chúng tôi cũng đang thử nghiệm nội dung về quản lý tài sản và quy trình kinh doanh, phát hành… Thời điểm này, chúng tôi chưa nói được thành quả chuyển đổi số nhưng sẽ không bỏ lỡ thời cơ và dịch COVID-19 vừa qua là thời cơ để bắt tay chuyển đổi số, thay đổi quy trình sản xuất và thay đổi văn hoá toà soạn”, ông Lê Quốc Minh chia sẻ.

Trong khi đó, ông Phạm Anh Chiến, Phó Giám đốc Trung tâm sản xuất và phát triển nội dung số (VTV) cho biết: “Đài truyền hình Việt Nam nói về chuyển đổi số và sự lấn át của mạng xã hội từ năm 2014 khi tham gia các hội thảo của các đài truyền hình khu vực châu Á - Thái Bình Dương và cảm thấy lo về điều này. Thời điểm đó, truyền hình đang ở đỉnh cao, nếu không thay đổi thì đến ngày nào đó truyền hình sẽ biến mất vì sự cạnh tranh của nền tảng mạng xã hội. Từ nhận thức đó, VTV thay đổi với thử nghiệm nhiều mô hình và thấy rằng sản xuất, phân phối nội dung và hạ tầng kỹ thuật công nghệ phải tạo ra sức mạnh của hệ thống mới phát triển giai đoạn tới”.

“Chuyển đổi số của VTV từ quan điểm chỉ đạo đến phương thức và cách thức sản xuất. Hiện mỗi phóng viên VTV không chỉ sản xuất cho truyền hình mà còn sản xuất đa phương tiện. Phóng viên quan tâm nhiều đến sự tương tác trên các nền tảng để biết khán giả cần gì. Tăng trưởng sản xuất đa phương tiện của VTV hiện nay là rất rõ ràng”, ông Phạm Anh Chiến chia sẻ.

Còn nhà báo Trần Tiến Duẩn, Tổng biên tập báo điện tử VietnamPlus (TTXVN) chia sẻ: “Chuyển đổi số trong báo chí là việc sử dụng các công nghệ số để thay đổi mô hình toà soạn từ quản trị nhân lực, sản xuất, tối ưu hoá dữ liệu đến quy trình xuất bản, phân phối nội dung nhằm tạo một toà soạn/tổ hợp báo chí hội tụ đa phương tiện, kết nối thuận tiện tới độc giả. Ngay từ khi thành lập, Vietnamplus xác định lấy đa dạng hình thức chuyển tải thông tin trên nền tảng số với đủ text, video, ảnh, infographic, báo chí dữ liệu tạo tin tức sống động. Các clip, bộ ảnh - video 360, bài Mega story, Timeline, Podcast được thực hiện nhanh và thiết kế mang tính nghệ thuật đã nhận được sự phản hồi tích cực.

Trong giai đoạn chuyển đổi số hiện nay, Vietnamplus tiếp tục đa dạng hoá sản phẩm báo chí của toà soạn, nhất là trên nền tảng số, tiến tới tăng doanh thu từ video, audio content, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và sản phẩm báo chí MC ảo, text to voice, video gắn phụ đề tự động hướng tới tăng trải nghiệm cho độc giả.

Nhà báo Lê Xuân Trung, Phó Tổng Biên tập báo Tuổi trẻ thì cho biết, trong thời đại số hiện nay, điều quan trọng nhất cần xác định bạn đọc ở đâu, báo chí ở đó. Bạn đọc lên mạng, báo chí lên mạng và báo chí muốn lên mạng nên báo chí phải chuyển đổi số. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí cần vượt qua 3 thách thức lớn là chọn lựa công nghệ phù hợp, chi phí đầu tư hợp lý, đội ngũ nhân lực có kỹ năng số.

Trong đó, thách thức về công nghệ là vấn đề quan trọng. Muốn chuyển đổi số, các cơ quan báo chí đứng trước nhiều phương án khác nhau: Tuyển chuyên gia, kỹ sư công nghệ (phần cứng và phần mềm) để hình thành lực lượng công nghệ tại chỗ phục vụ chuyển đổi số. Hoặc thuê công ty công nghệ thực hiện việc chuyển đổi số trọn gói, cơ quan báo chí chỉ vận hành. Khi điều chỉnh, bổ sung hay thay đổi thì đặt hàng công ty công nghệ giải quyết. Bên cạnh đó, còn một phương án nữa là tự chủ một phần công nghệ bằng lực lượng tại chỗ, thuê ngoài những việc cần thiết để bảo đảm hiệu quả quản lý lẫn vốn đầu tư. Lực lượng tại chỗ chịu trách nhiệm vận hành chuyển đổi số và nghiên cứu, đề xuất những ứng dụng mới, giải pháp mới, sản phẩm mới.

Từ góc độ đơn vị công nghệ thông tin, ông Nguyễn Đăng Ngọc, Phó Tổng giám đốc VCCorp cho rằng, công nghệ sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu chuyển đổi số trong hoạt động báo chí. Sau khi đã có nội dung, vấn đề lớn đặt ra là phân phối tác phẩm báo chí đến độc giả một cách nhanh, đa dạng, toàn diện nhất.

Việc phân phối được tiến hành qua đa nền tảng, VCCorp có công nghệ về phân phối nội dung tự động, đặc biệt là công nghệ AI. Công nghệ này giúp cá nhân hoá nội dung, đáp ứng nhu cầu đọc của mỗi người.

“Nhờ công nghệ, chúng tôi có thể truyền tải thông tin đến các nền tảng mạng xã hội, phân tích được nội dung bài viết, tác phẩm báo chí đó xem có phù hợp với các ứng dụng mạng xã hội hay không, việc này sẽ hỗ trợ rất nhiều cho người làm biên tập xuất bản”, ông Nguyễn Đăng Ngọc cho biết.

Không chỉ là số hoá nội dung

Ông Lê Quốc Minh cho rằng, chuyển đổi số là con đường đi của cả nước và báo chí không nằm ngoài xu thế này. Trong bối cảnh kỷ nguyên số, có rất nhiều sự thay đổi. Đó là thay đổi về công nghệ nói chung, công nghệ làm báo, thay đổi hành vi của độc giả, khán thính giả nên không còn con đường nào khác là số hoá, chuyển đổi số. Trên thực tế, nhiều cơ quan báo chí chưa hiểu rõ thế nào là chuyển đổi số và cho rằng đầu tư thiết bị công nghệ và một số chương trình phần mềm có nghĩa là trên con đường chuyển đổi số.

“Thực ra chuyển đổi số không phải là vấn đề công nghệ mà là vấn đề con người, tư duy. Chuyển đổi số không chỉ đơn giản số hoá nội dung đưa lên nền tảng số, mà tạo ra quy trình sản xuất mới mẻ và tạo ra sản phẩm thông tin mới mẻ, tạo ra văn hoá trong toà soạn phù hợp với môi trường chuyển đổi số. Chuyển đổi số có nhiều yếu tố, trong đó lãnh đạo am hiểu chuyển đổi số sẽ giúp chuyển đổi số thành công hơn; đồng thời phải đào tạo lực lượng cán bộ nhân viên am hiểu sử dụng thành thạo công nghệ digtal vì nếu mua về không sử dụng thì không giá trị. Chuyện đổi số tạo môi trường cán bộ nhân viên phát triển, sáng tạo thực hiện chiến lược mà toà soạn mong muốn”, ông Lê Quốc Minh nhận định.

Chia sẻ về quá trình chuyển đổi số hiện nay trong cơ quan báo chí, nhà báo Trần Tiến Duẩn cho rằng, hiện gặp không ít khó khăn do cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng yêu cầu, đội ngũ nhân lực, đặc biệt là các kỹ sư công nghệ chưa nhiều, trừ một số toà soạn có đội ngũ công nghệ đứng sau. Việc phát triển sản phẩm nội dung số, truyền thông số, quảng cáo còn hạn chế, rồi câu chuyện lợi nhuận quảng cáo về túi các ông lớn như Google, Facebook…

Trong xu thế xác định độc giả là trung tâm để phục vụ, VietnamPlus đang hợp tác với Taboola, công ty native ads để áp dụng công nghệ toà soạn thông minh, tự động giới thiệu tin tức cho độc giả dựa trên hành vi của chính người dùng, tiến tới cho phép người dùng tự cá nhân hoá trang tin. Việc hợp tác với Taboola cũng giúp VietnamPlus đưa tin tức lên các ứng dụng đọc báo như Taboola News trên điện thoại Samsung hay Content Batch trên điện thoại Huawei… Toà soạn cũng nghiên cứu thử nghiệm nền tảng hội thảo thông minh Metaverse sử dụng công nghệ thực tế tăng tường (VR, AR) để phát triển sản phẩm cũng như hình thức kinh doanh mới của toà soạn.

Về các giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số, nhà báo Lê Xuân Trung cho rằng: Cần bảo vệ bản quyền báo chí, thực hiện thu phí bạn đọc, tổ chức đào tạo, trao đổi nghiệp vụ định kỳ về chuyển đổi số. Thu phí bạn đọc báo online không chỉ tăng nguồn thu bền vững mà còn phải tăng chất lượng nội dung, hạn chế chạy theo view, chạy theo số lượng tin bài.

“Đương nhiên phải áp dụng công nghệ digtal tiên tiến nhất, có 11-12 nhóm công nghệ và có toà soạn muốn chuyển đổi số phải áp dụng tối thiểu 4 nhóm công nghệ mới thành công được. Quan trọng hơn không phải đạt chu kỳ là dừng lại và hết chu kỳ phải tiếp chu kỳ mới và liên tục như vậy mới có chuyển đổi số thành công. Ngay cả cơ quan báo chí chủ lực mới xây dựng chiến lược chuyển đổi số ở giai đoạn đầu tiên. Tuy mới tìm tòi nghiên cứu nhưng chúng tôi thấy rằng mới là bước đi ban đầu và cần xây dựng chiến lược cụ thể và thực hiện nó mới là quan trọng. Nhiều khi xây dựng chiến lược rất kỳ vọng với nhiều mục tiêu, nhưng triển khai thực tế gặp nhiều khó khăn, nên là chiến lược đến thực tế cần đồng bộ từ cấp lãnh đạo đến nhân viên”, ông Lê Quốc Minh nhận định.

Từ góc độ quản lý báo chí, ông Nguyễn Thanh Lâm, Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho rằng, hiện nay nhiều cơ quan báo chí chỉ nghĩ đơn giản có một trang web, một tờ báo điện tử, cung cấp thông tin một chiều thì đó đã là chuyển đổi số báo chí thành công. “Một số tờ báo có mở thêm chiều phản hồi (comment) cho độc giả trên internet, thế nhưng, ại hoàn toàn chưa nắm được dữ liệu người đọc. Việc nắm thông tin dữ liệu người đọc là câu chuyện lớn hơn. Nhiều cơ quan báo chí nói về quyết tâm chuyển đổi số và trở thành các cơ quan truyền thông đa phương tiện thì rất mạnh mẽ, nhưng mô hình tổ chức thì gần như giữ nguyên”, ông Lâm nhận xét.

Đầu tư không phải trở ngại lớn nhất trong chuyển đổi số, sẽ không thể có một kịch bản chung cho tất cả các quốc gia để đi đến thành công trong chuyển đổi số, mà là sự phối kết hợp hiệu quả giữa các cơ quan báo chí và Nhà nước theo cách làm riêng của Việt Nam.

“Nếu dựa vào nhiều nền tảng thì tờ báo có lượng truy cập nhưng không có độc giả, khán giả. Nếu tờ báo không nắm được dữ liệu độc giả thì không nhắm đến đúng đối tượng, không biết được độc giả. Vì vậy có sự cạnh tranh giữa các nền tảng. Xây dựng nền tảng riêng là rất khó, nhưng cần chủ động thu thập dữ liệu độc giả, nếu hiểu độc giả thì nắm phần thắng 50%, chủ động trong việc sản xuất nội dung. Nếu chúng ta sử dụng công cụ phân tích có thể biết xu hướng người dùng. Độc giả ở đâu chúng ta ở đó và có thể phân tách nội dung”, nhà báo Lê Quốc Minh nhận định.

Ông Phạm Anh Tuấn, Thứ trưởng Bộ Thông tin Truyền thông cho rằng: Chuyển đổi số trong báo chí đang chậm hơn so với khối doanh nghiệp. Hiện nay đề án chuyển đổi số báo chí đang đợi được phê duyệt, nhưng trong năm nay Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ đào tạo 10.000 công chức viên chức số cho đất nước, trong đó báo chí chiếm 3.000 - 5.000 người.

Bộ Thông tin và Truyền thông với tinh thần dẫn dắt chuyển đổi số quốc gia, tập trung vào hỗ trợ các cơ quan báo chí, hỗ trợ về tư vấn để đưa ra kiến nghị trình Chính phủ và đưa ra các nền tảng dùng chung. Trên cơ sở các nền tảng này mỗi cơ quan báo chí sẽ có phần riêng của mình. Khi đó các cơ quan báo chí sẽ dựa vào đó và sẽ không lo về định hướng sai.

Thứ trưởng Phạm Anh Tuấn khẳng định, Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ cùng các doanh nghiệp cung cấp hạ tầng mạng, hạ tầng dùng chung giúp các cơ quan báo chí tiết kiệm chi phí đầu tư, việc này sẽ tiến tới làm đồng loạt. Bộ sẽ hỗ trợ phối hợp với các doanh nghiệp về công nghệ để giúp các cơ quan báo chí có khả năng đáp ứng nhu cầu.