Xã Triệu Ái, huyện Triệu Phong, Quảng Trị nơi tọa lạc của di tích lịch sử quốc gia chúa Nguyễn. Ảnh: thethaovanhoa.vn
Di tích lịch sử quốc gia chúa Nguyễn là một quần thể trong hành trình năm đặt lỵ sở tại huyện Vũ Xương (1558 – 1626), phủ Triệu Phong, ngoài việc cho xây dựng các dinh phủ đảm bảo việc điều hành quản lý của chính quyền, chúa Tiên Nguyễn Hoàng và chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên đã tập trung cho việc thiết lập các thiết chế phục vụ hoạt động quân sự, thương mại và văn hóa. Dấu vết ngày nay còn để lại qua các địa danh như Bãi Trận, Mô Súng, Cồn Kho, Cồn Tập, Tàu Tượng, Chợ Hôm, Gềnh Phủ, Miếu Trảo Trảo Phu Nhân…, qua đó đóng góp quan trọng trên mọi lĩnh vực kinh tế-xã hội cho vùng đất Thuận Hóa-Đàng Trong.
Đồng thời, các dinh phủ của chúa Nguyễn tại Ái Tử, Trà Bát (thuộc huyện Vũ Xương, phủ Triệu Phong) có ý nghĩa rất lớn trong tiến trình phát triển của dân tộc, bởi đây là lỵ sở đầu tiên, đánh dấu mốc quan trọng khai mở một triều đại mới - triều đại chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn, những công lao đóng góp của chúa Tiên Nguyễn Hoàng và chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên trong sự nghiệp mở mang bờ cõi. Trải qua qua gần 500 năm, chịu nhiều sự tác động của thời tiết khắc nghiệt, mưa to, nắng lớn và sự phá hoại qua 2 cuộc chiến tranh, hiện nay hầu như toàn bộ di tích chỉ còn là phế tích.
Để bảo tồn và phát huy những giá trị của di tích cho các thế hệ mai sau, trước, trong và sau khi được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia, chính quyền các cấp và các sở, ban, ngành của tỉnh Quảng Trị đã phân định và có kế hoạch quy hoạch khu di tích.
Theo đó, các ngành chức năng và các cấp chính quyền của huyện Triệu Phong đã xác định địa điểm và khu vực của dinh Ái Tử trên địa bàn thị trấn Ái Tử và xã Triệu Ái (điểm đóng doanh trại đầu tiên của Nguyễn Hoàng trên đất Quảng Trị) và 2 dinh Trà Bát, dinh Cát tại xã Triệu Giang để ngăn chặn không cho người dân vào khai thác hoa màu, xây dựng nhà ở... Bên cạnh đó, các cấp chính quyền cùng với các hội, đoàn thể tích cực tổ chức tuyên truyền rộng rãi để nhân dân biết và tránh xâm hại đến khu di tích.
Các ngành liên quan và chính quyền các cấp huyện Triệu Phong đang tích cực quy hoạch 3 địa điểm là dinh Ái Tử, dinh Trà Bát và dinh Cát tạo thành một hệ thống, một chỉnh thể không tách rời nhau, qua đó tạo ra không gian lưu niệm lịch sử để tôn vinh, tưởng niệm về công lao của các chúa Nguyễn trong quá trình mở rộng bờ cõi đất nước và cũng là để tạo ra khu du lịch lịch sử, văn hóa và tâm linh, góp phần quảng bá nền văn hóa đặc sắc của tỉnh Quảng Trị.
Đối với khu vực dinh Ái Tử, tỉnh Quảng Trị sẽ xây dựng Khu công viên tôn vinh lịch sử thời chúa Nguyễn, bao gồm các hạng mục: Tượng đài Nguyễn Hoàng với hình tượng “Người mở cõi”, Bảo tàng lịch sử thời chúa Nguyễn, trưng bày những tài liệu, hiện vật, ảnh tư liệu liên quan đến quá trình dựng nghiệp của chúa Nguyễn Hoàng và Nguyễn Phúc Nguyên ở Thuận Quảng, cũng như sự nghiệp xây dựng và phát triển Đàng Trong của các chúa Nguyễn trong tiến trình lịch sử dân tộc...
Khu vực di tích dinh Trà Bát và dinh Cát sẽ được quy hoạch xây dựng Khu tưởng niệm lịch sử thời chúa Nguyễn với các hạng mục: Khu đền thờ các chúa Nguyễn Hoàng, Nguyễn Phúc Nguyên, 7 vị tiên vương Nguyễn Hoàng, Thượng Vương, Hiền Vương, Nghĩa Vương, Minh Vương, Võ Vương… Bên cạnh đó, các công trình liên quan đến thiết chế cơ sở hạ tầng của sở lỵ thời kỳ các chúa Nguyễn như các miếu thờ, các mô súng, bãi trận, cồn tập… cũng được phục dựng để mang đến cái nhìn tổng quan về những ngày đầu các chúa Nguyễn mở mang bờ cõi trên mảnh đất Quảng Trị.