Theo sử sách, Thiền sư Dương Không Lộ quê làng Giao Thủy, Phủ Hà Thanh (nay thuộc huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định), gia đình vốn làm nghề chài lưới. Ông đi tu từ năm 29 tuổi. Năm 1060, ông sang Tây Trúc để tu luyện về đạo Phật. Đến năm 1061, dưới thời vua Lý Thánh Tông, ông trở về nước và dựng chùa Nghiêm Quang (tức Chùa Keo ngày nay). Ông đã đi nhiều nơi vùng đồng bằng Bắc Bộ để dựng chùa, truyền bá Phật pháp và được suy tôn là vị tổ thứ 9 của phái thiền Việt Nam. Thiền sư Dương Không Lộ đã từng chữa khỏi bệnh cho vua Lý Thánh Tông nên được vua phong làm Quốc sư triều Lý. Năm 1611, do sông Hồng bị sạt lở, một trận lũ lớn đã cuốn trôi ngôi chùa này. Mãi đến năm 1632, chùa mới được xây dựng lại.
Trải qua gần 400 năm tồn tại, qua nhiều lần tu bổ, tôn tạo, Chùa Keo vẫn giữ nguyên bản sắc kiến trúc độc đáo có từ thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII). Hiện nay, Chùa Keo có 17 công trình với 128 gian, công trình kiến trúc chính như Tam quan, Chùa Phật, Điện Thánh, gác chuông, hành lang, khu tăng xá… Năm 2012, Chùa Keo đã được Nhà nước xếp hạng di tích đặc biệt cấp quốc gia.
Họa tiết linh thú rất tinh xảo trên các mái Chùa Keo. Ảnh: Lâm Khánh/TTXVN |
Tưởng nhớ công đức của quốc sư Dương Không Lộ và những người có công xây dựng, hàng năm Chùa Keo tổ chức hai kỳ lễ hội: Hội xuân diễn ra vào ngày mùng 4 Tết Âm lịch và hội thu từ ngày 10 đến ngày 15 tháng Chín âm lịch với nhiều hoạt động được tổ chức theo nghi thức truyền thống như tế lễ Phật, Thánh và các hoạt động văn hóa, thể thao, các trò chơi mang đậm tính chất dân gian như thi kéo co, thi têm trầu cánh phượng, bịt mắt đánh trống…
Đặc biệt, tại lễ khai mạc hội thu năm nay có chương trình nghệ thuật sử thi “Huyền diệu chùa Keo Thái Bình” với sự tham gia biểu diễn của 200 diễn viên, quần chúng, tái hiện tích sử về thiền sư Dương Không Lộ. Lễ hội chùa Keo sẽ diễn ra đến hết ngày 3/11/2017.
Hai cánh cửa gian giữa Tam Quan, mỗi cánh cao 2,2m rộng 1,3m là một bức phù điêu hoàn chỉnh với đề tài “lưỡng long mẫu tử chầu nguyệt” là sản phẩm kiến trúc hiếm có của Việt Nam. Ảnh: Lâm Khánh/TTXVN |
Với những giá trị đặc biệt về văn hóa lịch sử, ngày 23/1/2017, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký Quyết định số 217 ghi danh lễ hội Chùa Keo (Thái Bình) là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Như vậy, đến nay tỉnh Thái Bình có 6 lễ hội được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia gồm lễ hội đền Trần, lễ hội đền Tiên La (huyện Hưng Hà), lễ hội đền Đồng Bằng, lễ hội đền A Sào và lễ hội đền Lộng Khê (huyện Quỳnh Phụ) và lễ hội chùa Keo (huyện Vũ Thư).