Đắk Lắk: Nhiều phát hiện mới tại di chỉ Thác Hai

Đây là lần khai quật thứ 3 di chỉ Thác Hai, phát hiện hơn 1.8 hiện vật, trong đó có nhiều phát hiện mới có giá trị lớn về khảo cổ học cũng như lịch sử, văn hóa của cư dân giai đoạn Tiền - Sơ sử.

Báo cáo tại hội nghị, Thạc sĩ Trần Quang Năm, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk cho biết: Đợt khai quật lần thứ 3 diễn ra từ ngày 26/6 đến 28/7/2024 trên diện tích hố khai quật 20m2. Quá trình khai quật đã thu thập được các di vật, hiện vật phong phú với những thông tin khoa học quan trọng, có nhiều điểm mới so với hai lần khai quật trước, góp phần làm rõ thêm nội dung văn hóa và tính chất của di chỉ Thác Hai.

Trong đó, đồ đá là di vật chủ đạo, số lượng nhiều nhất là sưu tập mũi khoan, bàn mài, rìu, mảnh dao, hòn ghè và bàn kê. Đồ gốm, bao gồm các mảnh miệng, mảnh thân, đáy, chân đế của các loại hình đồ đựng và các loại đồ tùy táng trong các cụm mộ táng. Đặc biệt, phát hiện 5 dọi se sợi nằm cạnh các mộ táng - đây là lần đầu tiên phát hiện hiện vật dọi se sợi tại các di chỉ khảo cổ trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, chứng minh cho hoạt động dệt vải được phổ biến ở khu vực này. Đồ thủy tinh cũng được tìm thấy trong hố khai quật, hầu hết là loại hình hạt chuỗi.

Nhiều hiện vật như công cụ rìu, mũi khoan, mảnh gốm, mảnh tước… đã được phát hiện khi khảo sát khu vực xung quanh.

Theo Thạc sĩ Trần Quang Năm, thông qua đặc điểm di tích, di vật cùng các kết quả phân tích niên đại C14, các nhà khảo cổ xác định di chỉ Thác Hai nằm trong khung niên đại từ khoảng 4.000 năm cho đến khoảng 2.000 năm cách ngày nay, tồn tại kéo dài trong khoảng thời gian hơn 1.000 năm. Qua tổng thể di tích và di vật, có thể thấy Thác Hai là một di tích phức hợp, vừa có tính chất cư trú, vừa là khu mộ táng, vừa là một công xưởng chế tác mũi khoan đá có quy mô lớn.

Bên cạnh những giá trị về mặt khoa học, kỹ thuật, sưu tập mũi khoan đá tại Thác Hai còn là nguồn tư liệu quý để tìm hiểu về mạng lưới buôn bán, trao đổi và giao lưu văn hóa ở Tây Nguyên trong giai đoạn Tiền - Sơ sử. Đặc điểm của sưu tập mũi khoan đá Thác Hai là hầu hết chưa qua sử dụng, do đó là sản phẩm để xuất đi nơi khác. Điều này gợi mở khả năng tìm hiểu về mạng lưới trao đổi giữa các công xưởng chế tác đá trong thời Tiền - Sơ sử ở Tây Nguyên nói riêng và Đông Nam Á nói chung.

Theo ông Đinh Một, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, cho đến nay, Thác Hai là di chỉ khảo cổ học có tầng văn hóa dày nhất ở Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung, thể hiện sự cư trú lâu dài và liên tục trong khoảng thời gian hơn 1.000 năm, đồng thời đây được xem là công xưởng chế tác mũi khoan bằng đá duy nhất ở Tây Nguyên cho đến thời điểm hiện nay.

Trong đợt khai quật lần thứ 3 này, dù chỉ đào trên một diện tích nhỏ hẹp nhưng đã phát hiện ra một số điểm mới so với 2 đợt khai quật trước như: Lần đầu tiên tìm thấy các dọi se sợi trong tầng văn hóa, xuất lộ khá nhiều mảnh đá trang sức khoan dở, khoan hoàn thiện, các mảnh gãy vỡ, qua đó gợi mở khả năng về hoạt động sản xuất trang sức đá ở Thác Hai. Đây là một trong những phát hiện có ý nghĩa đối với việc nghiên cứu vùng đất Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung.

Theo ông Đinh Một, từ thực tiễn khảo sát và khai quật trong thời gian qua nhận thấy, việc tiếp tục khai quật, xử lý di dời di tích, di vật tại di chỉ Thác Hai là hết sức cần thiết, nhằm thu thập, di dời ở mức cao nhất các di tích, di vật trong lòng đất của di chỉ Thác Hai trước nguy cơ bị xóa sổ rất lớn bởi các trận lũ từ sông Ea H'leo vào mùa mưa. Trên cơ sở đó, chúng ta có thể đưa ra những giải pháp hữu hiệu trong công tác bảo tồn và phát huy di sản khảo cổ nói riêng và di sản văn hóa tỉnh Đắk Lắk nói chung trong thời gian tới một cách hiệu quả nhất. 

Di chỉ khảo cổ học Thác Hai thuộc địa phận thôn 6, xã Ia J’lơi, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk được phát hiện năm 2020. Di chỉ được Bảo tàng Đắk Lắk và Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp khai quật hai lần, từ năm 2021 đến năm 2022 với hàng ngàn hiện vật được phát hiện. Trong đó, đặc biệt nhất là “Sưu tập mũi khoan đá Thác Hai” gồm 250 hiện vật, niên đại khoảng 4.000 - 3.000 năm cách ngày nay, mang những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, trở thành sưu tập hiện vật đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk được công nhận là Bảo vật quốc gia theo Quyết định số 73/QĐ-TTg, ngày 18/1/2024 của Thủ tướng Chính phủ.