Con ngựa từ lâu đã chiếm một vị trí quan trọng trong các gia đình vùng cao. Hiện nay, dù đời sống đồng bào đã khá hơn, những con đường khang trang đã được xây dựng, nhưng vào những mùa đông, trong những ngày mưa, đường sá trở nên lầy lội thì ngựa lại trở thành phương tiện chính để đi lại và vận chuyển. Không những thế, ngựa còn mang lại tiếng cười cho người dân vùng cao trong những ngày đầu năm mới với giải đua ngựa, đấu ngựa.
Ngựa đấu dũng mãnh hơn trâu chọi. |
Tôi có dịp đến xã Bằng Hành, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang nghe chuyện đấu ngựa. Bên tách trà, ông Ma Tường Hướng, người khởi xướng đấu ngựa ở nơi đây, kể: Bằng Hành xưa nằm sâu trong thung lũng, muốn ra ngoài, người dân địa phương chỉ có hai cách, hoặc xuôi theo sông Lô, hoặc cưỡi ngựa theo lối mòn qua núi. Đi lại khó khăn, nên quanh năm người dân chỉ quanh quẩn trong xóm, thi thoảng lắm các cụ mới dong ngựa ra huyện, chủ yếu để nộp thuế rồi về.
Giờ đây cuộc sống đã đổi thay, nhưng con ngựa vẫn có một vị trí quan trọng trong đời sống của đồng bào. Vào những ngày mưa, đường sá trở nên lầy lội. Đường đến trường của trẻ nhỏ vì thế cũng khó khăn hơn. Những nhà có ngựa, đến mùa mưa thường dùng ngựa chở con đi học. Đường từ xã đến trường phải qua cầu Sảo. Mùa nước nông, trẻ vẫn lội qua, đến mùa mưa, không có ngựa thì trẻ con chỉ biết đứng bên này sông nhìn bên kia sông...
Miếng cắn của ngựa cũng không kém phần nguy hiểm. |
Người vùng cao không có đất bằng phẳng. Họ phải leo ngược lên đỉnh núi tìm đất làm nương. Lối lên núi đầy đá, thõng hai tay đi ngược đã mướt mồ hôi, huống gì gùi cõng. Một năm lăn lộn, ngày thu hoạch họ đóng ngô lúa vào bao, nhờ ngựa thồ về. Trong bờ rào, người, ngựa có hai khu ở riêng biệt. Chỉ lợn gà, trâu, bò ở chung một chuồng.
Ông Ma Tường Hướng kể, những ngày lễ Tết, như người dưới xuôi, người dân ở Bằng Hành cũng nấu những món ăn ngon, mặc áo mới, đi lại thăm nhau để gửi những lời tốt đẹp nhất. Khi gặp gỡ, tùy mức độ thân thiết người ta tổ chức những trò chơi. Trong các trò chơi xuân của người Bằng Hành nói riêng, và vùng lân cận nói chung đều có trò đấu ngựa.
Khi hai ngựa đấu thường có một ngựa cái làm “mồi”. |
Chỉ tay vào đám đất rộng trước nhà, ông Ma Tường Hướng kể tiếp: Sau mâm cơm Tết, các cụ thường bắt cặp đưa ngựa ra sân để đấu. Trước khi cho ngựa đấu, họ đi sang hàng xóm mượn con ngựa cái vì giống ngựa là thế, chỉ khi có con cái, chúng mới lao vào nhau, vừa thể hiện sức mạnh, vừa để tranh bạn tình.
Những cuộc đấu ngựa ngày Tết diễn ra theo từng nhóm nhỏ. Phần thưởng cho người có ngựa thắng cuộc có khi chỉ là những chén rượu cho ngày Tết thêm xuân, hoặc những tràng pháo tay, những tiếng cười giòn tan xua đi mệt nhọc sau một năm vất vả. Kết thúc cuộc đấu thường là vui, nhưng thi thoảng cũng để lại chút thương xót, nhất là khi ngựa tung đòn hiểm. Ngựa đấu dũng mãnh hơn trâu chọi. Ngựa có những cú đá hậu, cắn, nếu vào chỗ hiểm có thể gây ra cái chết cho đối phương.
Trò đấu ngựa rất thú vị và gắn bó với người vùng cao, nhưng do điều kiện sống, một thời gian dài nó đã bị mai một, cả xã chẳng nhà nào còn chuồng ngựa. Thú chơi xưa càng lúc càng khó tìm...
Gắn bó với quê, đau đáu với kỷ niệm của những ngày xưa cũ, sau một thời gian dài bôn ba, đến khi có tuổi, ông Ma Tường Hướng lại quay về nơi chôn rau cắt rốn, gửi gắm chút tình. Nhớ ngày xưa, ông cho đắp những con đường đất chạy dọc vườn chè của gia đình để thi thoảng được buông cương như hồi trẻ còn thong dong yên ngựa. Chưa hết, cạnh hồ nước lớn, ông cho dựng một sân đấu. Đằng đẵng nửa năm 2013, ông rong ruổi Sơn La, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Lạng Sơn... chọn tìm giống ngựa tốt. Rằm tháng 7/2013, nhiều người tròn mắt khi ông lần đầu tiên mở giải đấu ngựa to nhất vùng. Giữa cuộc chơi của 30 chú tuấn mã, ông dõng dạc tuyên bố sẽ tổ chức giải mỗi năm hai lần, vào rằm tháng Giêng và rằm tháng Bảy...
Người dân xã Bằng Hành, huyện Bắc Quang (Hà Giang) thế là từ đây lại có thêm một lễ hội khi Tết đến, mang lại niềm vui đầu xuân mới cho mảnh đất nơi miền núi cao này.
Bài và ảnh: Tiến Quang