Đặc sắc những điệu múa cổ
Vào dịp diễn ra lễ hội làng Triều Khúc (từ ngày mồng 9 - 12 tháng Giêng hàng năm), du khách gần xa thường kéo nhau về đây vừa để chơi hội, vừa để thưởng thức điệu múa cổ độc đáo của làng. Đó là điệu múa “Con đĩ đánh bồng” - còn gọi là “múa trống bồng Triều Khúc”. Trong nhịp trống hội dồn dập, những chàng trai giả trang thành các cô gái má phấn môi son, vận trang phục mớ ba mớ bảy, đầu chít khăn mỏ quạ, cổ khoác chiếc trống bồng nhảy những bước nhảy vừa linh hoạt, vừa thướt tha… Không chỉ động tác, mà ánh mắt, nụ cười của các chàng trai rất biểu cảm,… làm say lòng người dự hội.
Điệu múa trống bồng làng Triều Khúc. |
Múa gậy làng Chử Xá, xã Văn Đức (huyện Gia Lâm) lại mang đến cho người xem cảm nhận về tinh thần thượng võ của dân tộc Việt. Trong nhịp trống thúc dồn là tiếng gậy đập vào nhau chan chát. Người và gậy như quấn vào nhau, không phân biệt được tay người nào với gậy người nào, cùng với tiếng các bước chân nhảy lên nhảy xuống thình thịch... Các “ngón võ” được thay đổi làm sinh động cuộc chơi, lúc thì đánh năm cửa (ngũ môn), khi thì đánh ba cửa (tam môn). Chiếc gậy dài khoảng 2 m khi vượt qua trước mặt, khi vòng ra sau lưng, lúc vút qua đầu, khi quét dưới chân, rồi xoay tròn, quay phải, quay trái… phối hợp theo một quy ước nhất định khiến người xem vừa ngỡ ngàng, vừa thán phục…
Múa Lục cúng, một điệu múa mang tính nghi lễ tôn giáo - sản phẩm văn hóa Phật giáo, thường được sử dụng vào những dịp lễ Phật đản, lễ Vu lan, lễ khánh thành chùa, lễ hô thần nhập tượng... đã được đưa ra khỏi không gian thiêng của chùa chiền, biểu diễn trước đông đảo công chúng thủ đô. Điệu múa do các sư thầy chùa Đống Lim (Long Biên) trực tiếp biểu diễn. Múa Lục cúng là múa dâng lễ vật lên chư Phật cầu cho thiên hạ thái bình, quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa… Khi múa, các sư thầy mặc áo cà sa, đội mũ thất Phật. Riêng bàn tay được sử dụng khéo léo, khi bắt quyết, lúc cuộn xoay bàn tay và các ngón tay tạo nên những đóa hoa muôn hình, chân chạy đàn dâng sáu lễ vật cúng lên chư Phật gồm hương, hoa, đăng, trà, quả, thực. Công chúng khi được xem điệu múa đậm nghi lễ tôn giáo này không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ kỳ ảo, thu hút trong từng chuyển động của người trình diễn.
Rất nhiều điệu múa cổ khác cũng đã được Hội Nghệ sỹ múa Hà Nội giới thiệu với công chúng thủ đô Hà Nội trong hàng chục năm qua. Đó là múa “Chạy cờ” làng Triều Khúc, huyện Thanh Trì; múa “Lễ chữ” trong hội làng Chử Xá, huyện Gia Lâm; múa “Rắn lột” trong hội làng Trường Lâm, quận Long Biên; múa “Giảo long” trong hội làng Lệ Mật, quận Long Biên; múa “Bài Bông” trong hội làng Phú Nhiêu, huyện Thường Tín... Hội cũng đã sưu tầm và giới thiệu với công chúng một số điệu múa nhà Phật như múa “Giải oan thích kết”, múa “Thiện long bát bộ”, hay còn gọi là múa Đàn Trấn…
Mỗi điệu múa, một câu chuyện lịch sử
Múa cổ Thăng Long - Hà Nội không chỉ mang đến vẻ đẹp của một loại hình nghệ thuật dân gian được lưu truyền lại, mà trong mỗi điệu múa, là một câu chuyện lịch sử, gắn với một vùng quê, một địa danh ở đất kinh kỳ. Có điệu múa được sáng tạo để khao quân, có điệu múa để tái hiện công lao cha ông, cũng có điệu múa gắn với truyền thống đánh giặc giữ làng…
Tương truyền, điệu múa phường Ải Lao biểu diễn trong Hội Gióng Phù Đổng để tái hiện việc những trẻ mục đồng làng Hội Xá thấy đoàn quân của Thánh Gióng đi qua đã bỏ trâu, bò lại theo đi đánh giặc Ân. Múa “Chạy cờ” làng Triều Khúc khởi nguồn từ khi Hào trưởng Phùng Hưng khởi nghĩa năm 791 sau Công nguyên chống quân xâm lược nhà Đường. Hay màn múa “cởi vú mo”, có nơi gọi là “cởi yếm mo” ở làng Đường Yên (xã Xuân Nộn, Đông Anh) bắt nguồn từ tích bà Lê Hoa phải đeo mo cau bịt ngực để giả trai đi đánh giặc, đồng thời làm áo giáp che thân, đến khi đất nước không còn chiến tranh, bà vứt bỏ giáo gươm, bỏ mo cau để trở về cuộc sống bình thường…
Múa “Giảo Long” của làng Lệ Mật (Việt Hưng, Long Biên) lại gắn liền với truyền thuyết thành hoàng làng Lệ Mật.
Theo Đại tá, TS Đặng Chí Thông, Trường Đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội, nghệ thuật múa cổ Thăng Long - Hà Nội thường gắn liền với công lao to lớn của các vị nhân thần đã có công xây dựng quê hương, các vị tướng đã có công đánh giặc giữ làng xã, phố phường và các vị thần phù hộ để cho làng nghề phát triển. Thông qua những điệu múa trong nghi thức, các hình thức diễn xướng và các điệu múa dân gian đó mà ta thấy được lịch sử phát triển của vùng Kinh thành Thăng Long - Hà Nội từ xưa đến nay, qua đó giáo dục truyền thống về tinh thần cố kết cộng đồng bền chặt.
Sau khi Hà Nội mở rộng, "kho tàng" múa dân gian Hà Nội "kết nạp" thêm nhiều điệu múa mới như múa hát Dô trong lễ hội ở Liệp Tuyết (Quốc Oai), múa Chèo Tàu ở Đan Phượng, máu cướp bong ở Trung Hà (Mê Linh)… Theo PSG.TS Đỗ Thị Hảo, Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội, với những điệu múa mang đặc trưng của các vùng miền đó, không chỉ làm sinh động thêm đời sống văn hóa nghệ thuật của thủ đô, nhắc nhở chúng ta về truyền thống hào hùng của cha ông, khơi dậy quan hệ gắn bó máu thịt với quê hương…
NSƯT Hoàng Hà, người có đóng góp lớn trong sưu tầm, phục dựng các điệu múa cổ thì cho rằng, bên cạnh tính chất nghi lễ thờ cúng thần, Phật và các đấng nhân thần có công với dân với nước, múa cổ còn kết tụ mối giao lưu tình cảm con người trong tình làng nghĩa xóm, trong lao động, trong đấu tranh sinh tồn, hòa hợp với thiên nhiên; trong đó các đường nét múa giàu chất biểu cảm, khơi dậy tình yêu quê hương, giáo dục tính nhân văn cho con người… Và như vậy, có thể thấy, múa cổ Hà Nội mang trong mình đầy đủ ý nghĩa lịch sử, thể hiện thế giới quan của con người, đặc biệt là những quan niệm trong đời sống tâm linh.