Triển lãm ảnh Việt Nam tại Pháp: “Người Miền Bắc”, có gì bí ẩn?

Thật ngạc nhiên và thú vị khi các nước Phương Tây vẫn muốn tìm hiểu về cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước của nhân dân Việt Nam qua ảnh. VISA pour L´ Image (Thị thực cho hình ảnh - một tổ chức Liên hoan ảnh báo chí thế giới của Pháp) đã chọn ảnh chiến tranh Việt Nam do các nhà nhiếp ảnh Việt Nam chụp làm tiêu điểm cho chương trình Festival ảnh báo chí thế giới lần thứ 26 từ 30/8 đến 14/ 9/ 2014 tại Perpignan.



Ông Jean Francoi Leroy, Giám đốc điều hành Festival nói : Nhiều năm qua, công chúng Pháp và các nước Phương Tây chỉ biết chiến tranh Việt Nam qua ảnh của các phóng viên Phương Tây như Larry Burows, Don McCullin, Philip Jones Criffiths, Gilles Caron, Horst Faas và Henri Huet… Họ là các nhà nhiếp ảnh thuộc chiến tuyến của Mỹ, ở Miền Nam.

Người ta thấy cuộc chiến tranh đó thật tàn bạo và khủng khiếp... Nhưng họ chưa biết, hoặc ít biết về những người Miền Bắc sống và làm việc ra sao, họ đánh trả sự tấn công của Mỹ như thế nào? Mà Miền Bắc lại là người chiến thắng, phải chăng có gì bí ẩn mà Phương tây chưa biết ?Bởi vậy chúng tôi mới chọn ảnh của các nhà nhiếp ảnh ở Miền Bắc có ảnh tại kho tư liệu Thông Tấn Xã Việt Nam, và mời các ông Mai Nam, Hứa Kiểm, Đoàn Công Tính, Chu Chí Thành là các phóng viên chiến tranh có tác phẩm tham gia cuộc liên hoan này. Ban tổ chức mạn phép đặt tên cho triển lãm ảnh của 4 ông là Người Miền Bắc (Ceux du Nord). Chúng tôi muốn các ông gặp gỡ công chúng, nói cho họ nghe sự thật mà các ông đã trải nghiệm...

Jean Francoi Leroy đã lấy bức ảnh Đi trực chiến của Mai Nam làm ảnh bìa của tờ gấp giới thiệu chương trình Festival lần thứ 26, và Nhà xuất bản Arenes Paris cũng lấy ảnh đó làm ảnh bìa của cuốn sách ảnh cùng tên Người Miền Bắc phát hành vào dịp này.

Sự ngưỡng mộ hiếm thấy

Triển lãm ảnh Việt Nam được trưng bầy tại gian giữa tu viện cổ Cuvent des Minimes. Đây là trung tâm triển lãm lớn nhất trong mười nhà triển lãm ảnh lần này ở thành phố cổ kính Perpignan Miền Nam nước Pháp. Mở cửa từ 10 giờ sáng tới 20 giờ tối, nhưng hàng ngày khoảng 9 giờ 30 đã có nhiều người đứng chờ vào xem ảnh. Gặp chúng tôi, mọi người vẫy chào: Bon jour Việt Nam! Những ngày đầu chúng tôi dành thời gian cho phỏng vấn của các đài truyền hình, đài phát thanh, các hãng thông tấn, các tờ báo của Pháp, Mỹ, và các nước châu Âu. Có những câu hỏi riêng cho từng tác giả, cho từng bức ảnh, và cũng có những câu hỏi chung cho cả 4 người như:

- Tại sao đến bây giờ các ông mới trưng bầy những bức ảnh này, và in sách ảnh giới thiệu với chúng tôi?

- Trong lúc chiến sự diễn ra ác liệt, các nhân vật trong ảnh của các ông toát ra vẻ bình tĩnh, lạc quan như vậy, họ không sợ chết hay sao?

- Vì sao phụ nữ trong ảnh các ông nhiều thế, họ có vai trò như thế nào trong chiến tranh?

- Các ông có bị kiểm duyệt, hoặc tự kiểm duyệt không? Chúng tôi thấy ít ảnh chết tróc tang thương, có lý do nào không?

- Các ông chụp bằng máy ảnh nào, tráng phim, in ảnh ở mặt trận ra sao?

Ở trong nhà triển lãm, ngoài các cuộc trả lời báo chí, chúng tôi còn gặp gỡ, giao lưu với khách xem ảnh. Đôi lúc không có phiên dịch, nhiều người bày tỏ tình cảm của mình bằng cách bắt tay, hoặc nắm tay, dơ ngón tay cái lên nhìn từng tác giả gật đầu, mỉm cười biểu thị sự tán thưởng. Cả thành phố tràn ngập không khí nhiếp ảnh. Ở nội thành có 10 địa điểm triển lãm ảnh, hai khán đài ngoài trời trình chiếu ảnh vào buổi tối, có người thuyết minh. Khắp đường phố lớn đều căng biểu ngữ, cờ phướn, giới thiệu Visa pour L´ Image 26. Trên xe bus, bên hè phố, trong các quán ăn uống, các khách sạn lớn nhỏ đều gặp các nhà nhiếp ảnh, các nhà báo quốc tế đeo phù hiệu của liên hoan, có tới 3.000 người đăng ký tham gia.

Rất ấn tượng là trên dòng suối chảy qua khu trung tâm, họ căng 5 ảnh to ngang qua suối, một ảnh thời sự năm 2013 về cảnh bạo loạn ở Cộng Hòa Trung Phi, 4 ảnh còn lại là của Việt Nam. Đó là ảnh Bộ đội ta dùng điện đàm để hợp đồng tác chiến ở mặt trận Quảng Trị, của Đoàn Công Tính, năm 1971, ảnh Đón các chiến sỹ từ nhà tù Mỹ Ngụy trở về, tại cuộc trao trả tù binh lớn nhất trong lịch sử chiến tranh Việt Nam trên sông Thạch Hãn năm 1973, của Chu Chí Thành, ảnh Nữ dân quân tay súng sẵn sàng chiến đấu trên một chiếc thuyền buồm, của Mai Nam, năm 1966, ảnh Công binh Trường Sơn vượt lầy tại trọng điểm ném bom B52, của Hứa Kiểm năm 1971.

Một hôm sau bữa ăn tối, chúng tôi đang đi trước cổng Thành cổ của Perpignan, bỗng một người đến làm quen. Ông ta nói: Cảm ơn các ông, tôi rất thích triển lãm ảnh của các ông. Những năm chiến tranh ở Việt Nam tôi là phi công Hải quân Mỹ, thường xuyên được lệnh cất cánh đem bom dội xuống các mục tiêu định sẵn, hết bom tôi bay về, hạ cánh xuống Hàng không mẫu hạm ngoài biển, không hề biết trên mặt đất các ông như thế nào! Đến hôm nay xem ảnh của các ông, tôi mới biết các ông đã sống ra sao, chịu đựng bom đạn như thế nào,và đã đi từ Bắc vào Nam theo những con đường nào ! …Chúng tôi bắt tay và đứng sát vào nhau chụp ảnh kỷ niệm. Ông ta đưa danh thiếp: Tên là John McDermott, Nhà nhiếp ảnh tự do.

Chiều 4/ 9/ 2014, Ban tổ chức làm lễ ra mắt cuốn sách ảnh Người Miền Bắc (Ceux du Nord) tại hiệu sách Ephemere đường Francois Rabelais bên cạnh nhà triển lãm ảnh. Cuốn sách cũng do ý tưởng và cách tổ chức thực hiện của nhà nhiếp ảnh Patrick Chauvel. Bốn người chúng tôi được mời ký tên lưu niệm vào sách cho người mua. Mọi người xếp hàng dài chờ các nhà nhiếp ảnh Việt Nam cho chữ ký. Có người mua 3, 4 quyển đưa danh thiếp của mình, và của bạn bè, người thân để chúng tôi chép tên, địa chỉ của họ vào từng quyển và ký tên xuống dưới.

Cũng khá nhiều Việt kiều và những người mang hai dòng máu Pháp - Việt đến mua sách, xin chữ ký và chụp ảnh lưu niệm. Chiều hôm đó và sáng hôm sau chúng tôi ký gần ba trăm cuốn. Nhà xuất bản phải gửi thêm từ Paris về để hôm sau bán tiếp mà số sách gửi về vẫn không đủ, đến mức những cuốn dành cho tác giả cũng phải đưa ra bán cho khách. Lên máy bay về nước, chúng tôi mỗi người chỉ có một quyển mà Patrick ký tặng lúc khai trương. Tháng tới sang Hà Nội, Patrick sẽ mang thêm cho các tác giả. Bà chủ hiệu sách vui vẻ nói với chúng tôi: Đây là cuốn sách ảnh bán chạy nhất trong những Festival gần đây. Nhà xuất bản mới in 7.000 cuốn, chắc phải in tiếp mới đủ phát hành cho các hiệu sách trên toàn nước Pháp.

Perpignan - Hà Nội,tháng 9/2014.

Bài và ảnh: Chu Chí Thành