Báo động sinh vật ngoại lai xâm nhập

Đe dọa đa dạng sinh học và kinh tế

Thời gian gần đây, loài tôm càng đỏ (còn gọi là tôm hùm đất) được nhập khẩu ồ ạt vào Việt Nam, thành "cơn sốt" trên thị trường. Chỉ khi cơ quan chức năng lên tiếng, người tiêu dùng và người kinh doanh mới hay loài tôm này nằm trong danh mục sinh vật cấm nhập khẩu vào nước ta.

"Đây là loài thủy sinh nguồn gốc ngoại lai, có hại, ăn tạp, vừa phá hại lúa, tiêu diệt tôm bản địa, vừa có thể là nguồn gây bệnh cho các loài sinh vật khác. Việc kinh doanh tiêu thụ loài này là vi phạm quy định về đa dạng sinh học và thủy sản", ông Lê Trần Nguyên Hùng, Vụ trưởng Vụ Bảo tồn và Phát triển nguồn lợi thủy sản (Tổng cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết.

Ông Lê Trần Nguyên Hùng cũng cho hay, loài tôm càng đỏ đã từng được nghiên cứu, nuôi thử nghiệm tại Việt Nam từ năm 2002 nhưng do tính hung dữ của nó nên đã bị cấm nuôi. Chỉ cần phát tán ra ngoài môi trường, tôm càng đỏ sẽ đe dọa phá vỡ hệ sinh thái, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ra văn bản gửi các tỉnh, thành, Tổng cục Hải quan, Tổng cục Quản lý thị trường về việc tăng cường kiểm soát loài tôm càng đỏ tại Việt Nam. Bộ cũng cử đoàn giám sát xuống địa phương, nhất là những nơi giáp biên giới Trung Quốc để’ ngăn chặn, xử lý việc buôn bán loại sinh vật này.

Điều đáng nói, trước đây, không ít loài sinh vật ngoại lai đã xâm nhập vào nước ta làm mất cân bằng sinh thái, ảnh hưởng đến môi trường, kinh tế.

Cây mai dương (còn gọi là cây trinh nữ) có nguồn gốc Trung Mỹ và Nam Mỹ là loài cỏ dại thuộc diện nguy hiểm thứ 3 trên thế giới, nằm trong danh sách 100 loài sinh vật gây hại nguy hiểm nhất đối với hầu hết các quốc gia do khả năng lan rộng nhanh, hạt có thể’ nảy mầm sau 20 năm, đốt, san lấp vẫn mọc lại. Loài cây này du nhập vào Việt Nam từ năm 1960, đến nay đã lan khắp các địa phương. Những vùng đất cây mai dương mọc không cây nào cạnh tranh được.

Ốc bươu vàng, loài sinh vật có nguồn gốc Nam Mỹ, nhập khẩu vào Việt Nam từ những năm 1980. Với tốc độ sinh sôi nảy nở chóng mặt và sự tàn phá ghê sợ, loài này đã làm mất trắng hàng nghìn ha lúa ở đông bằng sông Cửu Long, rồi lan rộng ra miền Trung, miền Bắc, khiến nông dân cả nước điêu đứng.

Theo thống kê của Cục Bảo tồn đa dạng sinh học (Tổng cục Môi trường), số lượng sinh vật ngoại lai xâm hại vào Việt Nam tương đối lớn và đa phần là những loài xâm lấn nguy hiểm. Chúng được nhập vào Việt Nam bằng nhiều con đường: Nhập khâu phục vụ chăn nuôi, trồng, sản xuất, kinh doanh, hoặc theo con đường tự nhiên, không chủ đích của con người. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT ngày 28/12/2018 quy định tiêu chí xác định và ban hành danh mục loài ngoại lai xâm hại. Theo đó, có 80 loài sinh vật ngoại lai xâm hại và có nguy cơ xâm hại như: Ốc bươu vàng, tôm càng đỏ, rùa tai đỏ...

Tăng cường nhận thức và quản lý

Theo các chuyên gia môi trường và nuôi trồng thủy sản, hiện nay, việc quản lý sinh vật ngoại lai được quy định trong Luật Đa dạng sinh học cùng nhiều luật liên quan như Luật Thủy sản, Bộ Luật Hình sự... trong đó nêu rõ trách nhiệm của các bên liên quan như hải quan, cơ quan cấp tỉnh, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn... Tuy nhiên, việc thực hiện còn chồng chéo, thiếu thống nhất và hiệu quả. Những quy định về sinh vật ngoại lai đã có nhưng chưa hiệu quả hoặc còn mờ nhạt.

Thêm vào đó, khi truy bắt các đối tượng buôn bán, vận chuyển các loài thủy sinh ngoại lai nguy hại, cơ quan chức năng chủ yếu mới bắt giữ người vận chuyển thuê, nhưng lại gặp khó khăn trong xác định chủ thực sự buôn bán các loài thủy sinh ngoại lai, nên việc xử lý mới chỉ dừng lại ở việc xử phạt hành chính và tiêu hủy tang vật. Việc buôn bán online cũng khiến công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý và phối hợp giữa các lực lượng chức năng gặp khó khăn.

Riêng với tôm càng đỏ, để ngăn chặn loài này xâm nhập vào Việt Nam, theo ông Lê Trần Nguyên Hùng, trước tiên, phải tăng cường kiểm soát tại biên giới và các chợ, xây dựng kế hoạch kiểm soát và diệt trừ. Bên cạnh đó phải đẩy mạnh tuyên truyền về cách phân biệt và tác hại của loài này để người dân không sử dụng, còn các nhà hàng, quán ăn không chế biến.

"Cân tăng mức xử phạt để bảo đảm tính răn đe. Chiều 18/5, Trạm Biên phòng cửa khẩu quốc tế Lào Cai đã phát hiện vụ vận chuyển, nhập lậu trái phép 75kg tôm hùm đất, nhưng đối tượng bị bắt chỉ bị phạt vi phạm hành chính 1,5 triệu đồng - đó là con số quá ít ỏi", ông Lê Trần Nguyên Hùng nhấn mạnh.

Bà Hoàng Thanh Nhàn, Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn đa dạng sinh học (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, khó khăn lớn nhất trong quản lý sinh vật ngoại lai là nhận thức của người dân cũng như cán bộ quản lý ở nhiều nơi còn hạn chế, chưa nắm được đâu là sinh vật ngoại lai. Cùng với đó, nguồn lực kiểm soát cũng như thực thi pháp luật chưa đủ mạnh để phát hiện các vụ việc vi phạm liên quan đến sinh vật ngoại lai.

Theo Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn đa dạng sinh học, quan trọng nhất là vấn đề thực thi pháp luật của các bên liên quan, có cơ chế phối hợp giữa Trung ương, địa phương và người dân trong kiểm soát sinh vật ngoại lai. Đặc biệt, xây dựng những hướng dẫn kỹ thuật liên quan đến đánh giá rủi ro, kiểm soát và có kiến thức để’ phát hiện sớm và phản ứng nhanh về loài sinh vật ngoại lai.

"Cần tuyên truyền về sinh vật ngoại lai cho người dân cũng như cán bộ quản lý trực tiếp tại địa phương để họ biết nuôi con gì và trồng cây gì là hợp lý, tránh tình trạng "nhập nhầm" sinh vật có hại về nuôi", bà Hoàng Thanh Nhàn nhấn mạnh.