Hà Nội đang trong thời kỳ cơ cấu dân số vàng với nguồn nhân lực lao động trẻ đạt cực đại và cơ hội sớm thoát bẫy thu nhập trung bình ở Việt Nam. Thành phố đông dân thứ hai cả nước, chỉ sau Thành phố Hồ Chí Minh đã đạt được những thành tựu trên mọi mặt kinh tế - xã hội, về môi trường sống, chất lượng sống, mặt bằng thu nhập, an sinh xã hội thu hút dân cư các tỉnh về làm ăn sinh sống.
Tuy nhiên, điều này cũng làm nảy sinh nhiều thách thức, bất cập. Theo Chi Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình Hà Nội, cùng với tỷ số giới tính khi sinh ở mức cao và chưa có xu hướng giảm; chất lượng dân số chưa tương xứng với tiềm năng thì biến động dân số cơ học hàng năm lớn đang là những thách thức đối với công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình của Thủ đô.
* Thời cơ và thách thức
Đánh giá kết quả công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình của Thủ đô đạt được trong năm 2014, Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Nguyễn Khắc Hiền cho biết, nếu như hai năm 2011 và 2012, tỷ lệ sinh và sinh con thứ ba trên địa bàn Hà Nội luôn ở mức báo động, năm 2014 tỷ lệ sinh trên địa bàn đã giảm mạnh, xuống còn 16,5%, giảm 1,22% so với năm trước, vượt chỉ tiêu giao; tỷ lệ sinh con thứ ba trở lên giảm xuống còn 7,43%, giảm 0,3% so với năm trước; tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đạt chỉ tiêu giao nhưng vẫn còn cao (114,5 trẻ trai/100 trẻ gái); tỷ lệ sử dụng biện pháp tránh thai đạt tỷ lệ cao, riêng tỷ lệ triệt sản đạt 204% kế hoạch năm.
Đây là kết quả của sự quan tâm tổ chức thực hiện của các cấp ủy Đảng, chính quyền cơ sở, sự chỉ đạo quyết liệt của thành phố, Ban chỉ đạo dân số thành phố và các quận, huyện đã góp phần hoàn thành và vượt các nhóm chỉ tiêu giảm sinh, giảm sinh con thứ ba trở lên, chỉ tiêu sử dụng biện pháp tránh thai, tỷ số giới tính khi sinh, sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh. Để duy trì kết quả đạt được, khắc phục những tồn tại, trong năm 2015, các quận huyện trong quá trình triển khai nhiệm vụ nếu khó khăn, vướng mắc cần kịp thời trao đổi để tháo gỡ.
Theo ông Nguyễn Đình Lân, Phó Chi cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình thành phố Hà Nội, công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình năm 2014 đạt và vượt các chỉ tiêu kế hoạch thành phố giao là cơ sở để hoàn thành chỉ tiêu kế hoạch giai đoạn 5 năm từ năm 2011 – 2015. Chất lượng dân số từng bước được nâng cao, các hoạt động mô hình can thiệp nhằm từng bước nâng cao chất lượng dân số được triển khai ở 30 quận, huyện. Tỷ lệ các bà mẹ mang thai, trẻ sơ sinh được sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh hàng năm được nâng cao.
Tuy nhiên, công tác dân số Thủ đô đang gặp nhiều khó khăn như đông dân, địa bàn rộng, dân trí không đồng đều; tỷ lệ nữ bước vào độ tuổi sinh đẻ cao; tăng dân số cơ học cao hơn tăng dân số tự nhiên, trong đó chủ yếu ở độ tuổi lao động và nữ ở độ tuổi sinh đẻ. Về chính sách Dân số - Kế hoạch hóa gia đình cũng còn bất cập.
Pháp lệnh Dân số quy định đây là cuộc vận động, chưa có chế tài xử lý đối với những trường hợp sinh con thứ ba trở lên. Một số quy định của Đảng, Nhà nước khi ban hành, nhận thức của đảng viên, cán bộ và nhân dân chưa đúng cho là coi nhẹ, nới lỏng.
* Cần nhân rộng mô hình hay, cách làm tốt
Theo báo cáo của Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình Hà Nội, bên cạnh những địa phương triển khai hiệu quả công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình đạt và vượt các chỉ tiêu giao vẫn còn những địa phương tỷ lệ sinh, sinh con thứ ba, chênh lệch giới tính khi sinh còn cao. Điển hình như các quận Thanh Xuân, Cầu Giấy, Hoàng Mai, Đông Anh tăng tỷ lệ sinh; các quận huyện Long Biên, Hoàng Mai, Thanh Xuân tăng sinh con thứ ba; các quận, huyện Sơn Tây, Ba Vì, Hoài Đức, Phú Xuyên, Mê Linh, tỷ số giới tính khi sinh còn cao trên 120 trẻ trai/100 trẻ gái.
Để khắc phục điều này, bên cạnh việc tăng cường công tác chỉ đạo, huy động sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương, tăng cường phối hợp giữa các đơn vị, sở ngành… cần nhân rộng các mô hình hay, cách làm tốt để giảm tỷ lệ sinh, sinh con thứ ba, chênh lệch giới tính khi sinh cũng như nâng cao chất lượng cuộc sống.
Cụ thể như đẩy mạnh các chiến dịch tuyên truyền, vận động lồng ghép dịch vụ sức khỏe sinh sản/kế hoạch hóa gia đình đến vùng đông dân, vùng có mức sinh cao, vùng khó khăn; tiếp tục triển khai đề án sàng lọc trước sinh và sơ sinh; triển khai mô hình chăm sóc sức khỏe sinh sản; tiếp thị xã hội các biện pháp tránh thai; mô hình tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân; chăm sóc người cao tuổi và các hoạt động giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh…
Trước những khó khăn, thách thức, để đạt được các mục tiêu trước mắt và lâu dài, Chi Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình thành phố kiến nghị Bộ Y tế, Tổng Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tiếp tục phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia Dân số - Kế hoạch hóa gia đình giai đoạn 2016 – 2020 để giải quyết các nhiệm vụ trọng điểm quốc gia và sớm có văn bản hướng dẫn về tình hình thực hiện công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình giai đoạn 2016 – 2020 và định hướng đến năm 2030.
Bên cạnh đó, tiếp tục ổn định và duy trì tổ chức bộ máy chuyên trách làm công tác dân số các cấp, tránh xáo trộn, ảnh hưởng đến kết quả đã đạt được và thực hiện nhiệm vụ đang đặt ra. Thành ủy tăng cường lãnh đạo về công tác tư tưởng quán triệt sâu sắc tinh thần Nghị quyết 47 ngày 22/3/2005, Chỉ thị số 08 ngày 3/1/2012 để khắc phục tình trạng một bộ phận cán bộ, đảng viên coi nhẹ công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình và thiếu gương mẫu trong việc thực hiện chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình.
Tuyết Mai (TTXVN)