Những ngày đầu năm 2013, chúng tôi đến Hiền Lương (Hạ Hòa- Phú Thọ), nơi xưa kia Mẹ Âu Cơ dẫn 50 người con đi khai thiên phá thạch. Hòa mình vào dòng người hành hương về Đất Mẹ, chúng tôi được sống trong không khí huyền tích linh thiêng nơi nguồn cội…
Đền Quốc Mẫu nằm ở giữa cánh đồng lúa phì nhiêu của xã Hiền Lương, ven quốc lộ 32C. Ngôi đền tọa lạc dưới gốc đa cổ thụ quanh năm xanh tốt. Xưa kia, ngôi đền được nhân dân xã Hiền Lương xây bằng chất liệu mật mía, trải qua chiến tranh, ngôi đền vẫn không hề bị phá hủy. Ngày nay, đền được xây dựng và tu bổ khang trang hơn, là nơi để du khách thập phương viếng thăm.
Du khách thập phương đến đền Mẫu vào mùa lễ hội. |
Tương truyền vợ chồng Đế Lai ở động Lăng Xương (xã Trung Nghĩa, huyện Thanh Thủy ngày nay) sinh được người con gái đặt tên là Âu Cơ. Khi Âu Cơ cất tiếng khóc chào đời thì hương thơm tỏa ngát, trên trời có mây lành che chở, điềm báo “Tiên nữ giáng trần”. Lớn lên Âu Cơ ngày càng xinh đẹp, chăm đọc chữ, giỏi đàn sáo, tinh thông âm luật. Âu Cơ được Lạc Long Quân kén làm vợ và đưa về núi Nghĩa Lĩnh, sau đó sinh ra bọc trăm trứng nở ra một trăm người con trai. Khi các con lớn khôn, Lạc Long Quân nói với Âu Cơ: “Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, duyên phận đến đây đã hết”. Hai người bàn định chia đôi số con để người lên rừng, người xuống biển nhằm gây dựng mở mang non sông bờ cõi. Lạc Long Quân đưa 50 người con về miền biển làm nghề chài lưới, Âu Cơ đưa 49 người con lên núi khai phá rừng hoang, để lại người con trưởng làm vua. Mẹ Âu Cơ cùng 49 người con lên miền ngược thấy đất Hiền Lương phong cảnh tươi đẹp, sơn thủy hữu tình nên đã chọn làm nơi dừng chân khai sơn phá thạch.
Ban thờ vua cha Ngọc Hoàng trong đền Mẫu |
Mẹ Âu Cơ cùng các con đi đến đâu cũng thu phục nhân tâm, dạy dân cấy lúa trồng dâu, nuôi tằm dệt vải. Trên con đường muôn dặm, một ngày kia Người đến trang Hiền Lương, thấy phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp với núi cao đồng rộng, sông dài, có hồ nước trong xanh bát ngát, cỏ cây hoa lá tốt tươi, cá chim muông thú dồi dào bèn cho khai hoang lập ấp... Khi trang ấp ổn định, Người lại cùng các con lên đường đến các vùng đất mới. Đến khi giang sơn, bờ cõi được mở rộng, Mẹ lại trở về Hiền Lương - nơi Người dừng chân để gắn bó cuộc đời mình. Đến ngày 25 tháng Chạp năm Nhâm Thân, mẹ Âu Cơ cùng bầy tiên nữ bay về trời để lại dưới gốc đa một dải yếm lụa, ở đó nhân dân đã dựng lên một ngôi miếu thờ phụng, đời đời hương khói. Từ đó trở đi, hàng năm, cứ vào ngày mồng 7 Tết - ngày mẹ giáng trần, nhân dân Hiền Lương và các vùng lân cận lại mở hội tưởng nhớ đến Mẹ Âu Cơ; dâng lên Tổ Mẫu nén hương thơm tỏ lòng thành kính và biết ơn, để lòng lắng đọng ơn nghĩa của Tổ tiên, ông bà, cha mẹ và mở rộng lòng nhân ái cho cuộc sống tốt đẹp hơn. Đó cũng là nguồn sức mạnh để dòng giống Lạc Hồng quyết tâm bảo vệ giang sơn của tổ tiên để lại, xây dựng đất nước ngày càng giầu đẹp, người người ấm no, hạnh phúc.
Về Hiền Lương viếng thăm đền Mẫu, được nghe kể về những câu chuyện linh thiêng của Mẫu Mẹ. Các cụ cao tuổi bóng dáng Mẫu linh thiêng với ơn đức to lớn luôn hiện hữu trong cuộc sống hàng ngày. Tôi đã được nghe họ kể rất nhiều chuyện về việc hiển linh của Mẫu từ việc con gấu trên núi bước vàođền leo lên cả khám thờ mà không làm đổ vỡ bất cứ một vật dụng nào đến chuyện ngày khởi công trùng tu, tôn tạo khu di tích cứ mỗi khi sắp tiến hành một công đoạn xây dựng quan trọng lại có con rắn trắng chẳng hiểu từ đâu bò ra dạo khắp một vòng như để kiểm tra; tất cả những vụ làm ăn gian dối, trộm cắp trong khu di tích cuối cùng đều phải trả giá…
Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, giặc giã và thiên tai, ngôi đền cổ xưa không còn song qua những lần bảo tồn tôn tạo nó vẫn giữ được lối kiến trúc thuở ban đầu. Đền làm kiểu chữ nhất 5 gian kiến trúc đơn sơ mà vững chãi, dựng trên một khoảng đất cao, giữa cánh đồng rộng, sau đền có cây đa cổ thụ, cành lá xum xuê trùm gần kín đền, tạo nên nét thâm nghiêm phù hợp với tư duy tín ngưỡng cổ truyền. Điện thờ có hai khối, bên ngoài thờ Vua Hùng - Cao Minh và tướng lĩnh, với các cỗ ngai bài vị chạm lưỡng long chầu nguyệt, hoặc chạm các bắc mai điểu với kỹ thuật đục bong, thủng rất công phu, rồi sơn son thiếp vàng lộng lẫy. Bên trong, trên cao có thang gác gỗ đi lên là cỗ khám thờ mẫu Âu Cơ. Khám cao 1m82, dài 1m63 rộng 1m25. Riềm khám thờ được chạm văn hoa tứ quý (Tùng, Cúc, Trúc, Mai). Trong khám đặt cỗ ngai làm nơi ngự của tượng bà Âu Cơ - tượng cao ước gần một mét, ở tư thế ngồi. Mẫu Âu Cơ mặc áo đỏ, yếm trắng đầu đội mũ, một tay cầm viên ngọc, tay kia đặt trên đầu gối, chân đi hài cong (vân sảo), đầu đội mũ lấp lánh (kim cương), nước da hồng, mặt đôn hậu (Tượng Mẫu Âu Cơ có niên đại khoảng 540 năm). Toàn bộ tượng toát lên một vẻ đẹp thanh cao, đôn hậu của phụ nữ Việt Nam. Bên cạnh tượng Mẫu là cổ vật linh thiêng, ngôi đền còn lưu giữ được những bức trạm gỗ quý giá, tượng Đức Ông, Long Ngai, Khám thờ… Kiến trúc đền mẫu Âu Cơ trên khu đất tụ linh, tụ phúc mang đến cảm giác cho con cháu thập phương về hành lễ tri ân công đức Mẫu sự ấm áp chở che.
Năm 1991 đền Mẫu Âu Cơ chính thức được Bộ VHTT cấp bằng Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia. Thời điểm đó được coi là mốc lịch sử quan trọng để nhân dân trong tỉnh và khách thập phương có dịp nhìn nhận một cách đầy đủ hơn tầm vóc và ý nghĩa lịch sử của ngôi đền thờ Quốc Mẫu. Liên tục trong mấy năm gần đây, đền Mẫu Âu Cơ đã được các cấp chính quyền và đồng bào thập phương công đức dành sự đầu tư chỉnh trang và đến nay đã được nhà nước quy hoạch xây dựng, thành lập Ban quản lý trông coi đền cũng như hướng dẫn việc hành lễ tổ chức các dịch vụ có trật tự. Đền Mẫu ngày càng tôn nghiêm, xứng với tầm vóc và ý nghĩa lịch sử, thỏa mãn ước nguyện của đồng bào.
Hằng năm, lễ hội Đền Tổ Mẫu Âu Cơ được tổ chức trong 2 ngày mùng 6 và 7 tháng Giêng với hai nội dung là lễ và hội. Phần hội được tổ chức với nhiều hoạt động thể thao mang đậm màu sắc dân gian như kéo co, bắn nỏ, cờ tướng, đẩy gậy, bóng chuyền nam và liên hoan văn nghệ quần chúng. Phần lễ được tổ chức với nghi thức rước kiệu, lễ Tổ Mẫu trang nghiêm, trọng thể để tỏ lòng tôn kính và sự ngưỡng mộ của nhân dân cả nước hướng về tổ tiên.
Dòng người hành hương về đền Mẫu thắp hương tưởng nhớ công đức người mẹ vĩ đại của dân tộc Việt, cầu mong năm mới gặp nhiều may mắn ngày càng đông. Đứng dưới bóng đa đại thụ, trong làn hương trầm bảng lảng như thực như hư, lặng ngắm sông Hồng đỏ nặng phù sa miệt mài đổ về xuôi như dải lụa đào mềm mại, duyên dáng, chúng tôi như được trở về nguồn cội, về với ngày xửa, ngày xưa khi Mẫu Mẹ dừng chân. Mùa xuân đang về nơi Đất Mẹ.
Bài và ảnh: Nguyễn Thế Lượng