Cơ chế có nhưng khó áp dụng
Trong khuôn khổ diễn đàn quốc gia “Nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam”, chiều 15/11, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp và Phòng Thương mại Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đồng tổ chức hội thảo “Thực trạng và giải pháp gắn kết giáo dục nghề nghiệp với doanh nghiệp – Góc nhìn từ doanh nghiệp”.
Các trường cao đẳng, trung cấp trình diễn nghề tại diễn đàn quốc gia “Nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam”.
Qua thực tế công tác đào tạo nghề của doanh nghiệp hiện nay, bà Vi Thị Hồng Minh, Phó giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (VCCI) cho rằng: Vẫn còn nhiều rào cản. Thời gian qua một số quy định của Luật Lao động, Luật Giáo dục nghề nghiệp chỉ quy định chung về việc ưu đãi cho doanh nghiệp khi tham gia vào giáo dục nghề nghiệp như được giảm thuế, hay vay vốn, nhưng thực tế không có văn bản hướng dẫn nên khó áp dụng trên thực tế.
"Các doanh nghiệp chia sẻ với chúng tôi rẳng, có những chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp khi nhập khẩu máy móc, thiết bị, nguồn nguyên vật liệu để phục vụ công tác giáo dục nghề nghiệp, nhưng khi nhập máy móc thiết bị về với giá trị rất lớn như vậy, doanh nghiệp lại rất khó để tách bạch hóa đơn cũng như chứng từ để phần nào được hưởng ưu đãi thuế và phần nào được trừ"", bà Minh dẫn chứng.
Bà Minh phân tích: Không hẳn do các doanh nghiệp chưa mặn mà tham gia, mà trên thực tế khi doanh nghiệp có nhu cầu hay cần tuyển dụng những lao động này thì họ luôn sẵn sàng liên kết với các nhà trường. Tuy nhiên, một số thủ tục đang gây khó có doanh nghiệp như người tham gia đào tạo từ doanh nghiệp thì phải có chứng chỉ sư phạm. “Hoặc như có quy định quyền và trách nhiệm của doanh nghiệp và nhà trường tham gia quá trình đào tạo nhưng vẫn bỏ lửng đối tượng hưởng lợi. Ví dụ trường hợp doanh nghiệp đào tạo lao động nhưng người lao động bỏ giữa chừng thì xử lý ra sao?”, bà Minh thông tin.
Đại diện Văn phòng Giới sử dụng lao động cũng tái khẳng định: Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội và các bộ ngành hữu quan cần có hướng dẫn cụ thể các chính sách liên quan đến ưu đãi cho doanh nghiệp khi tham gia. Điều này cần được thể hiện rõ hơn nữa trong các quy định của pháp luật.
Đứng từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Xuân Anh, Phó Giám đốc Công ty Esuhai cho biết: Về chuyên môn, học sinh, sinh viên các trường cao đẳng, trung cấp đáp ứng được công việc nhưng lại thiếu nhất là ngoại ngữ, tác phong kỷ luật lao động, nhất là trong dây chuyền công nghiệp. Bên cạnh đó, học sinh khi sắp xếp theo từng vị trí việc làm thì thiếu kỹ năng thích ứng chuyên ngành nhỏ.
“Trong quá trình tuyển dụng, chúng tôi cũng nhận thấy nhiều học sinh, sinh viên chưa có kỹ năng lập kế hoạch công việc trước 30 tuổi. Nhiều sinh viên khi ra trường chỉ nghĩ đơn thuần là đi làm có thu nhập nhưng thực tế khi đi làm còn liên quan đến văn hóa doanh nghiệp, áp lực công việc nên không ít sinh viên nghỉ việc sau 3 -6 tháng làm việc. Do đó, những kiến thức này cần được đưa vào dạy trong nhà trường”, ông Nguyễn Xuân Anh đề nghị.
Tiến tới hợp tác trên thực chất
Giải đáp những kiến nghị từ phía doanh nghiệp,Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Lê Quân khẳng định: Đào tạo nghề không hiệu quả nếu doanh nghiệp - nhà trường chỉ hợp tác trên giấy tờ. Chỉ khi nhà trường và doanh nghiệp cùng có động lực và áp lực, bắt tay nhau thì đào tạo nghề mới hiệu quả, không thể có một hợp tác mang tính chất chỉ trên giấy tờ.
Đại diện các doanh nghiệp tham quan thiết bị đào tạo của các trường tại diễn đàn.
Hiện nay giáo dục nghề nghiệp đang có những thay đổi đột phát, trong đó việc đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp được xem là yếu tổ quan trọng nhất. Theo ông Quân, không một quốc gia nào trên thế giới có thể đào tạo được những con người ở trong trường có khả năng làm được ngay những việc doanh nghiệp cần, nếu không có sự tham gia của chính doanh nghiệp vào quá trình đó.
“Nếu doanh nghiệp hợp tác với trường nghề thì hai bên sẽ đều xác định được nhu cầu. Đặc biệt khi doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào quá trình đào tạo thì sẽ xử lý được bài toán có lao động sớm, tức là ngay lúc sinh viên còn ngồi trên ghế nhà trường đã có thể tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Như vậy, doanh nghiệp sẽ rất chủ động có nhân lực khi ký kết chính thức hợp đồng với sinh viên, đảm bảo đáp ứng đầy đủ yêu cầu công việc. Giáo dục nghề nghiệp khác rất nhiều so với giáo dục đại học. Bởi vì, giáo dục đại học tập trung vào đào tạo những con người có tư duy phân tích tổng hợp, đổi mới sáng tạo, do đó họ thường mất một thời gian để hội nhập, khi tích lũy các kinh nghiệm thực tiễn mới giải quyết được công việc. Còn giáo dục nghề nghiệp chủ yếu tập trung vào cung ứng nhân lực mà doanh nghiệp đang cần để vận hành các quy trình, công nghệ. Chính vì lẽ đó, giáo dục nghề nghiệp có lợi thế rất lớn trong hợp tác với doanh nghiệp”, Thứ trưởng Lê Quân phân tích.
Thực tế cũng cho thấy rằng, chỉ khi chủ động hợp tác với các trường nghề để cùng chuẩn bị nguồn nhân lực cho mình thì khi đó doanh nghiệp mới có thể hài lòng; còn nếu doanh nghiệp vẫn đứng ngoài để tuyển dụng lao động thì sẽ gặp rất nhiều khó khăn, thậm chí không tuyển dụng được. Theo Thứ trưởng Lê Quân, hợp tác phải có lợi, không thể dừng trên giấy tờ. Các trường không thể trông chờ vào nguồn lực (tài chính, công nghệ, kỹ thuật..) đến từ ngân sách nhà nước được nữa. Trong khi đó, người học chỉ có sức lao động, nguồn lực tài chính đến từ các gia đình có con em tham gia học lại rất khiêm tốn. Chỉ có sự tham gia mạnh mẽ của doanh nghiệp mới giúp các trường nghề giải phóng được nguồn lực.
Việc đào tạo nghề là công việc thường xuyên và liên tục tại doanh nghiệp. Doanh nghiệp hiện nay không chỉ có tuyển mới, đào tạo nhân lực từ bên ngoài vào mà cần ưu tiên đầu tư đào tạo đội ngũ đang có tại doanh nghiệp, để thích ứng với những thay đổi của công nghệ và môi trường kinh doanh. Tuy nhiên, công tác này trong suốt một thời gian dài rất ít được doanh nghiệp coi trọng.
Theo các khảo sát, ngân sách dành cho đào tạo nhân viên của các doanh nghiệp Việt Nam rất thấp, chỉ bằng 1/5 tháng lương của một nhân viên/năm, thường từ khoảng 300.000 – 500.000 đồng/người/năm. “Thực trạng này chỉ phù hợp với 10 năm trước, khi chúng ta vẫn ưu tiên sử dụng lao động không qua đào tạo, doanh nghiệp chỉ cần đảm bảo sản xuất kinh doanh mà chưa yêu cầu cao về nhân lực. Nhưng, 10 năm tới, điều này sẽ phải thay đổi, doanh nghiệp phải cạnh tranh bằng giá trị gia tăng, khi đó phải ưu tiên phát triển nguồn nhân lực và thậm chí là giành công việc đó. Vì vậy, giáo dục nghề nghiệp không chỉ còn đào tạo mới cho doanh nghiệp mà cho cả lao động đang tham gia sản xuất kinh doanh. Đây là khu vực rất rộng cho các trường nghề để tuyển sinh, bởi vì chúng ta hiện có khoảng 55 triệu lao động, nhưng mới chỉ có 24% qua đào tạo, 35% đang làm ở khu vực nông nghiệp, và một tỷ lệ lớn lao động tới đây sẽ phải đào tạo lại.
Vì thế, việc hợp tác giữa doanh nghiệp và trường nghề phải làm thực chất, chứ không chỉ dừng ở việc cấp chứng chỉ thì mới có có được đội ngũ nhân lực có chất lương. Giáo dục nghề nghiệp hướng đến tuyển sinh 5- 7 triệu học sinh, sinh viên trong những năm tới, gấp 2-3 lần con số tuyển sinh hiện nay. Đồng thời, trong dự thảo Luật Lao động sửa đổi cũng đã đưa những quy định cụ thể hơn về tuyển dụng, đào tạo để tạo thuận lợi hơn nữa cho doanh nghiệp khi tham gia đào tạo nghề”, Thứ trưởng Lê Quân khẳng định.