Vụ lái xe container gây tai nạn thảm khốc ở Long An làm dấy lên những lo ngại về các tài xế container. Ảnh: TTXVN
Trong thời điểm Cục Cảnh sát Giao thông thực hiện tổng kiểm soát xe ô tô từ 8 chỗ ngồi trở lên kinh doanh vận tải hành khách, xe ô tô vận tải hàng hóa trên toàn bộ tuyến đường bộ cao tốc và tuyến quốc lộ 1 (từ Lạng Sơn đến Thành phố Hồ Chí Minh), tập trung vào các lỗi là nguyên nhân trực tiếp gây tai nạn giao thông như vi phạm nồng độ cồn, sử dụng ma túy, vận chuyển chất cháy nổ, hàng nguy hiểm…, ông Khuất Việt Hùng, Phó Chủ tịch chuyên trách Ủy ban An toàn giao thông quốc gia đã có cuộc trao đổi nhanh với phóng viên TTXVN.
Ngăn ngừa từ gốc
Thời gian qua, chúng ta nói nhiều đến tình trạng lái xe, nhất là lái xe container có sử dụng ma túy, đến nay đã có số liệu nào chính thức về tình trạng này, thưa ông?
Cho đến nay, đợt tổng kiểm tra sức khỏe lớn nhất đối với xe kinh doanh vận tải là làm vào năm 2014. Bộ Giao thông Vận tải chỉ đạo Sở Giao thông Vận tải 63 tỉnh, thành phố thực hiện tổng kiểm tra. Khi đó, khám sức khỏe trên 140.000 lái xe, phát hiện trên 540 trường hợp vi phạm, chiếm 0,26%.
Hiện nay, có những thông tin khác nhau về con số này, có người nói là % hay 50%. Ủy ban An toàn giao thông quốc gia đã cũng đề nghị chính người phát biểu đó gửi thông tin nhưng họ cũng không có. Vì vậy, đến nay, tôi mới chỉ có dữ liệu trên.
Số liệu lái xe sử dụng ma túy của từng tỉnh cũng khác nhau. Ví dụ, năm 2014, tỉnh Đắk Lắk có rất ít, kiểm tra 52 trường hợp chỉ có 5 trường hợp dương tính với ma túy. Tỉnh Hải Dương thực hiện tổng kiểm tra liên tục từ năm 2014 đến 2018, tỷ lệ dao động khoảng 1,5%, đến nay xuống dưới 1%.
Tất nhiên, chúng ta phải khẳng định là có tổ chức kiểm tra sức khỏe cũng không tránh khỏi chuyện những lái xe có cách thức để đối phó, cho kết quả không đúng tình hình. Ví dụ, vừa qua, Công an phường Trường Thọ (quận Thủ Đức - Thành phố Hồ Chí Minh) phối hợp với Cảnh sát Giao thông và lực lượng chức năng chốt chặn, kiểm tra 48 tài xế xe container ra vào cụm cảng Trường Thọ, phát hiện 7 người dương tính với ma túy, chiếm khoảng 14,5%. Khi lực lượng chức năng kiểm tra trên đường trong 3 ngày đối với gần 500 người không phát hiện ma túy mà phát hiện 77 trường hợp vi phạm nồng độ cồn.
Con số rất khác nhau và rõ ràng, việc kiểm tra, phát hiện hành vi sử dụng và nghiện ma túy, các chất kích thích thần kinh là rất cần thiết để đảm bảo an toàn giao thông. Tuy nhiên, đây cũng là một công việc hết sức phức tạp, phải làm kiên trì và làm từ gốc.
Bên cạnh vai trò của lực lượng chức năng đi kiểm tra, phát hiện đột xuất trên đường, vai trò chính nằm ở đơn vị kinh doanh vận tải. Lái xe là người lao động chính để mang lại lợi nhuận, sự phát triển thịnh vượng cho doanh nghiệp, vì vậy, phải tạo thuận lợi về giờ giấc, điều kiện làm việc, lao động, đảm bảo các quyền lợi của người lao động và đặc biệt là quản lý tốt sức khỏe của người lái xe.
Hiện có quy định khám định kỳ 6 tháng, 1 năm đối với tùy từng loại hình kinh doanh vận tải, phải tổ chức khám và khám thực chất vì một là để biết sức khỏe của người lái xe đến đâu, hai là phát hiện ra những vi phạm để ngăn ngừa.
Ngăn ngừa ở đây là không để họ lái xe kinh doanh vận tải, có thể chuyển họ sang làm nghề khác. Nếu không ngăn ngừa kịp thời, để họ điều khiển phương tiện sẽ dẫn đến tai nạn giao thông và có khi họ lại bị tù tội, cuộc sống gia đình lại sang thảm cảnh khác.
Rõ ràng ngăn ngừa và làm từ gốc sẽ không còn hiện tượng mà chúng ta phải nghe là lái xe nghiện hay cung đường của người phê ma túy. Nói thẳng ra là sẽ đỡ đi áp lực rất lớn cho lực lượng tuần tra kiểm soát trên đường, phải làm từ gốc.
Tôi luôn luôn khẳng định rằng, đơn vị kinh doanh vận tải giữ vai trò trung tâm trong an toàn giao thông của hoạt động kinh doanh vận tải. Hiện nay, quy định pháp luật đã khá đầy đủ để thực hiện, có những quy định mang tính phòng ngừa, thúc đẩy, hỗ trợ để các doanh nghiệp biết và làm cho hoạt động kinh doanh của mình an toàn hơn.
Vận tải an toàn, chắc chắn doanh nghiệp ăn nên, làm ra. Nếu đơn vị kinh doanh vận tải cứ dăm bữa, nửa tháng lại xảy ra một vụ tai nạn giao thông đặc biệt nghiêm trọng, thứ nhất là sẽ thiệt hại về tài sản, hai là về vấn đề tính mạng, tâm linh và sẽ dẫn đến phá sản.
Ràng buộc trách nhiệm chủ xe
Từ năm 2017, việc kiểm soát lái xe có sử dụng ma túy đã được xới xáo nhưng rồi có vẻ lại chìm đi. Chỉ sau vụ tai nạn đặc biệt nghiêm trọng tại Long An, việc này mới được quan tâm trở lại và năm 2019, Ủy ban An toàn giao thông quốc gia đặt ra mục tiêu là kiểm tra toàn bộ lái xe kinh doanh vận tải, điều này có khả thi? Cần phải ràng buộc trách nhiệm của chủ xe như thế nào để việc kiểm tra là thực chất?
Chúng ta có quy định tại Nghị định 46/2016/NĐ-CP (về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt) và chúng ta đã từng tổng kiểm tra lái xe năm 2014. Thời điểm đó, có thể nói kiểm tra được gần 80% lái xe kinh doanh vận tải từ 16 chỗ trở lên.
Với điều kiện như hiện nay, tinh thần như hiện nay, tôi cho rằng khả thi, như tinh thần Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình chỉ đạo làm trước ở một số địa phương có tình hình nóng, nhiều lái xe kinh doanh vận tải như là Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ sau đó làm tiếp một số địa phương. Một số địa phương làm rất thường xuyên, tỉnh Hải Dương năm nào cũng kiểm tra hàng ngàn xe kinh doanh vận tải nhưng chỉ có vài trường hợp dương tính với ma túy.
Tôi biết có những doanh nghiệp kinh doanh vận tải đôi khi chỉ tổ chức một cuộc liên hoan, hội nghị gì đó của người lao động, họ đóng cửa kiểm tra đột xuất lái xe. Khi phát hiện dương tính với ma túy, họ không cho người vi phạm lái xe nữa nhưng vẫn bố trí công việc khác.
Hiện nay, chúng ta có chế tài xử lý các trường hợp không thực hiện đúng quy định về điều kiện kinh doanh vận tải nhưng mới chỉ dừng ở một số hành vi. Có lẽ đã đến lúc phải bổ sung chế tài xử lý trách nhiệm, xử phạt tiền đối với chủ phương tiện kinh doanh vận tải trong một số trường hợp, ví dụ như để lái xe không tuân thủ điều kiện hoạt động (lái xe quá bốn tiếng liên tục, quá 10 giờ trong một ngày).
Bên cạnh xử lý lái xe, phải xử lý đơn vị kinh doanh vận tải vì đơn vị có trách nhiệm theo dõi 24/24h. Các đơn vị kinh doanh vận tải không theo dõi, ngăn ngừa, biết nguy cơ sẽ xảy ra tai nạn cho xã hội, cho chính phương tiện, con người của đơn vị mà vẫn thể xảy ra, đấy là vi phạm hoàn toàn có thể xử lý.
Tôi cho rằng doanh nghiệp sẽ là trung tâm, vì doanh nghiệp là động lực cho sự phát triển; đồng thời, họ cũng là động lực cho rất nhiều giá trị khác của xã hội. Nếu mỗi doanh nghiệp, mỗi tổ chức xây dựng cho mình văn hóa an toàn, chắc chắn tai nạn giao thông sẽ giảm.
Tại cuộc họp tổng kết công tác bảo đảm an toàn giao thông năm 2018, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình đã chỉ đạo thi nâng cấp giấy phép lái xe phải nghiêm, phải ở độ tuổi nhất định, đủ nhận thức về trách nhiệm xã hội, kinh nghiệm mới lái xe tải nặng, container. Vậy vấn đề này cần được thể chế hóa như thế nào?
Thực ra, hiện nay chúng ta đã có những quy định rất cụ thể, ví dụ lái xe bao nhiêu tuổi mới được lái xe loại nào, sau khi có bằng C là bằng lái xe tải, phải lái xe một năm liên tục trên quãng đường bao nhiêu đó mới được nâng hạng. Quy định về nâng hạng nêu rõ việc sát hạch về lý thuyết và thực hành rất chặt chẽ, như lái xe container phải 23 tuổi mới được lái. Tuy nhiên, một số quốc gia có quy định chặt hơn. Việc này, sau khi Phó Thủ tướng chỉ đạo, Bộ Giao thông Vận tải đã nghiên cứu và sẽ tiếp tục hoàn thiện quy định này.
Trân trọng cảm ơn ông!