Nhìn lại hơn 10 năm thực hiện Luật Giao thông đường bộ: Bài 1 - Kết quả chưa vững chắc

Điều này có nguyên nhân từ những bất cập của thể chế. Luật đã bộc lộ những tồn tại, hạn chế cả về công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông và phát triển, quản lý kết cấu hạ tầng giao thông, quản lý vận tải đường bộ, đòi hỏi cần có một đạo luật đủ sức mạnh để điều chỉnh vấn đề bảo đảm an ninh, trật tự an toàn giao thông đường bộ và vấn đề xây dựng, phát triển, kết cấu hạ tầng giao thông, quản lý vận tải đường bộ. Phóng viên TTXVN thực hiện chùm 3 bài viết “Nhìn lại hơn 10 năm thực hiện Luật Giao thông đường bộ”.

Bài 1: Kết quả chưa vững chắc

Theo thống kê của Bộ Công an, trong 10 năm (từ năm 2009 đến năm 2019), trên 56,3 triệu trường hợp vi phạm trật tự an toàn giao thông đường bộ đã bị xử lý, nộp Kho bạc nhà nước 25.801 tỷ đồng. Gần 3,7 triệu trường hợp bị tước giấy phép lái xe, trung bình một năm xử lý trên 5 triệu trường hợp vi phạm. Vi phạm chủ yếu là do ý thức của người điều khiển phương tiện không chấp hành pháp luật như điều khiển phương tiện vi phạm tốc độ, nồng độ cồn, sử dụng chất ma túy; không chấp hành yêu cầu kiểm tra, kiểm soát, xử lý của người thi hành công vụ; đi không đúng phần đường, làn đường; tránh vượt, chuyển hướng, lùi xe không đúng quy định; chở quá số người quy định, không có giấy phép lái xe, không chấp hành hiệu lệnh của đèn tín hiệu giao thông; phương tiện không đảm bảo an toàn kỹ thuật, sử dụng giấy phép lái xe, đăng ký xe, giấy chứng nhận kiểm định an toàn kỹ thuật giả...

Tai nạn giao thông gây thiệt hại mỗi ngày 300-500 tỷ đồng

Cũng trong 10 năm qua, cả nước đã xảy ra 326.299 vụ tai nạn giao thông đường bộ, làm chết 97.721 người, bị thương 329.756 người. Trung bình mỗi năm, tai nạn giao thông cướp đi sinh mạng của gần 10.000 người, trong đó nhiều người trong độ tuổi lao động. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tai nạn giao thông ở Việt Nam gây thiệt hại 2,5% GDP/năm, tương đương mỗi ngày 300-500 tỷ đồng. Kết quả kiềm chế và làm giảm tai nạn giao thông chưa vững chắc, số người chết và bị thương do tai nạn giao thông vẫn rất cao, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gia tăng tai nạn giao thông, còn xảy ra 866 vụ tai nạn giao thông đặc biệt nghiêm trọng, gây xôn xao dư luận xã hội.

Vụ tai nạn xảy ra tại ngã tư Nhựt Chánh, huyện Bến Lức (Long An), ngày 2/1/2019 đã khiến ba người tử vong tại chỗ, một người tử vong trên đường đi cấp cứu, 18 người khác bị thương, hư hỏng 21 xe máy. Vụ tai nạn thảm khốc xảy ra ngày 21/1/2019 tại Hải Dương, khi một xe tải đâm vào đoàn người đi viếng nghĩa trang khiến 8 người thiệt mạng, 5 người bị thương. Vụ xe khách đâm vào đoàn người đưa tang làm 7 người chết, 3 người bị thương sáng 27/3/2019, tại Yên Lạc, Vĩnh Phúc… Những vụ tai nạn này vẫn là nỗi ám ảnh với nhiều người. Phân tích nguyên nhân, Cục Cảnh sát Giao thông cho biết, lỗi vi phạm của người tham gia giao thông chiếm trên 90% số vụ; do an toàn kỹ thuật phương tiện và công trình giao thông đường bộ chỉ chiếm gần 10% số vụ.

Đánh giá về tình hình ùn tắc giao thông, Cục Cảnh sát Giao thông cho hay, ùn tắc trên các trục giao thông chính, đầu mối giao thông trọng điểm, các đô thị loại 1, đặc biệt là địa bàn Thủ đô Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh ngày càng trở nên phức tạp, thường xuyên, liên tục, có xu hướng lan rộng cả không gian và thời gian. Ô nhiễm môi trường từ hoạt động của phương tiện giao thông ngày càng nghiêm trọng, gây ra những thiệt hại không nhỏ về kinh tế, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và đời sống của nhân dân, tác động không tốt đến môi trường du lịch, thu hút đầu tư nước ngoài và hình ảnh của Việt Nam đối với bạn bè quốc tế. Từ năm 2009 - 2019, cả nước xảy ra 1.712 vụ ùn tắc giao thông kéo dài, gây tắc nghẽn trên diện rộng tại các đô thị lớn và trên các tuyến cao tốc, quốc lộ trọng điểm.

Bên cạnh đó, tình hình người tham gia giao thông coi thường pháp luật, không chấp hành, thậm chí chống lại người thi hành công vụ diễn ra nhiều, ngày càng manh động, phức tạp. Toàn quốc đã xảy ra 542 vụ chống lại lực lượng làm công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông, làm 7 cán bộ, chiến sỹ hy sinh, 181 người bị thương.

Phương tiện tăng nhanh, hạ tầng bất cập

Theo số liệu của Bộ Công an, tổng số ô tô, mô tô trên cả nước đang được đăng ký, quản lý là hơn 66 triệu xe, trong đó ô tô là hơn 4,31 triệu xe và mô tô là hơn 61,7 triệu xe. Với 96,2 triệu dân năm 2019, mật độ phương tiện giao thông ở Việt Nam là 726 phương tiện/1000 người. Tỷ lệ ô tô cá nhân/1000 người dân ở nước ta ở mức trung bình thấp so với các nước, nhưng đã bất cập với hạ tầng giao thông. Phương tiện giao thông tăng nhanh (so sánh năm 2019 với năm 2009: ô tô đăng ký mới tăng 110%; mô tô đăng ký mới tăng 34%), bình quân tăng từ 10-15%/năm, chủ yếu là phương tiện cá nhân, tập trung tại các thành phố lớn như: Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng. Thực trạng tham gia giao thông ở Việt Nam hiện nay là giao thông hỗn hợp với rất nhiều các loại phương tiện cơ giới, thô sơ... trong đó chủ yếu là xe cá nhân, nhiều phương tiện không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật khi tham gia giao thông, nhiều phương tiện đã được mua, bán, cho, tặng qua nhiều chủ nhưng chưa làm thủ tục chuyển quyền sở hữu.

Thực tiễn công tác quản lý nhà nước về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội cho thấy, trên các tuyến giao thông đường bộ, vấn đề tụ tập đông người trái pháp luật, các loại tội phạm như ma túy, cướp, cướp giật, trộm cắp, vận chuyển vũ khí, chất nổ trái phép, cố ý gây thương tích, gây rối trật tự công cộng... diễn biến hết sức phức tạp. Trên các tuyến giao thông đường bộ, 10 năm qua, lực lượng Cảnh sát Giao thông đã phát hiện, bắt và bàn giao cho các cơ quan chức năng xử lý theo thẩm quyền 5.228 đối tượng phạm pháp hình sự.

Theo quy định của pháp luật, Công an là lực lượng trực tiếp, thường xuyên và chịu trách nhiệm chính tuần tra, kiểm soát, xử lý vi phạm đối với người, phương tiện trên các tuyến giao thông đường bộ. Tuy nhiên, hiện nay, một số lực lượng khác cũng trực tiếp kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm trên đường, gây ra sự trùng chéo chức năng, nhiệm vụ.

Trong công tác tổ chức giao thông, thông qua các hoạt động nghiệp vụ bảo đảm trật tự an toàn giao thông, lực lượng Cảnh sát Giao thông đã chủ động phát hiện nhiều bất hợp lý trong tổ chức giao thông đô thị cũng như tổ chức giao thông trên các tuyến quốc lộ, tuyến cao tốc…, qua đó có văn bản kiến nghị với ngành Giao thông để sửa chữa, khắc phục, nhằm hạn chế các nguyên nhân gây tai nạn giao thông và ùn tắc giao thông. Tuy nhiều bất hợp lý trong tổ chức giao thông đã được phát hiện và gửi kiến nghị khắc phục, nhưng việc tổ chức khắc phục ở một số nơi, một số thời gian tiến hành chậm, làm ảnh hưởng đến công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông.

Đánh giá của ngành Giao thông Vận tải cho thấy, hiện nay, kết cấu hạ tầng giao thông tuy đã được quan tâm đầu tư, xây dựng nhưng chưa đạt yêu cầu đề ra, còn một số hạn chế, bất cập và chưa đồng bộ. Trong 10 năm qua, tỷ lệ quỹ đất giao thông đô thị so với đất xây dựng đô thị còn thấp hơn so với quy định; tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và các đô thị lớn khác, mới chỉ đạt từ 5-12%, trong khi theo yêu cầu là từ 16%-26%. Việc phát triển hệ thống đường cao tốc, đường quốc lộ, đường địa phương còn thiếu và chưa đồng bộ.

Vận tải đường bộ hiện phải đảm nhận tỷ trọng lớn (chiếm khoảng 70% vận tải hành khách và hàng hóa trong tổng số các loại hình vận tải). Chất lượng dịch vụ đã được nâng cao nhưng chưa đồng đều, còn tồn tại các đơn vị vận tải nhỏ lẻ. Các loại hình kinh doanh vận tải chưa được phân định rõ ràng, dẫn đến tình trạng cạnh tranh không lành mạnh và thiếu minh bạch. Tình trạng “xe dù, bến cóc” diễn biến phức tạp và ngày càng khó kiểm soát giữa xe tuyến cố định và xe hợp đồng trá hình… Việc quản lý người lái xe kinh doanh vận tải còn thiếu chặt chẽ. Việc ứng dụng công nghệ trong quản lý kinh doanh vận tải còn có những mặt hạn chế.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu, căn bản dẫn đến tình trạng trên là do quy định của pháp luật về bảo đảm trật tự an toàn giao thông chưa đầy đủ, thiếu chặt chẽ, chưa phù hợp với tình hình giao thông hiện nay.

Bài 2: Còn nhiều tồn tại, hạn chế