Phát triển đô thị bền vững vùng ĐBSCL - Bài 1: Thích ứng với biến đổi khí hậu

Xoay quanh vấn đề này, phóng viên TTXVN thực hiện 2 bài viết với chủ đề: “Phát triển đô thị bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long”.

Bài 1: Thích ứng với biến đổi khí hậu

Tại Đồng bằng sông Cửu Long, việc hình thành và phát triển đô thị bền vững đang phải đối mặt với việc biến đổi khí hậu và nước biển dâng diễn ra nhanh hơn so với dự báo, gây ra nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến sinh kế và đời sống của người dân. Bài toán đặt ra cần có tầm nhìn mới, định hướng chiến lược, giải pháp toàn diện, căn cơ, đồng bộ, huy động tối đa nguồn lực và sự tham gia của thành phần kinh tế để phát triển bền vững đô thị vùng.

Ảnh hưởng nặng nề

Thông tin từ Hội thảo “Quy hoạch và phát triển đô thị bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long” do Ban Kinh tế Trung ương phối hợp với Bộ Xây dựng, Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) tổ chức tại Hậu Giang vừa qua, vùng Đồng bằng sông Cửu Long hiện có 211 đô thị; tỷ lệ đô thị hóa của vùng là 32%, thấp hơn tỷ lệ trung bình của cả nước là 40,5%.

Dự báo giai đoạn 2021 - 2025 vùng Đồng bằng sông Cửu Long có trên 250 đô thị; trong đó, 4 đô thị loại I, 2 đô thị loại II, 11 đô thị loại III, 42 đô thị loại IV và 78 đô thị loại V. Tỷ lệ đô thị hóa đến năm 2025 khoảng 35% - 36%, năm 2030 đạt khoảng 42% – 48% (cả nước dự kiến 45% năm 2025 và hơn 50% vào năm 2030).

Phó Cục trưởng Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) bà Trần Thị Lan Anh cho biết, Đồng bằng sông Cửu Long được cảnh báo là 1/3 vùng đồng bằng bị ngập lụt, mất đất lớn nhất thế giới. Theo dự báo, mực nước biển sẽ dâng lên từ 0,5 – 1m vào cuối thế kỷ XXI. Do đó, nếu không có giải pháp ứng phó biến đổi khí hậu thì 35% dân số vùng Đồng bằng sông Cửu Long với 39% diện tích chịu ảnh hưởng.

Toàn bộ 13 tỉnh, thành vùng Đồng bằng sông Cửu Long đều có nguy cơ ngập cao bởi biến đổi khí hậu như: Kiên Giang (80%), Hậu Giang (80%), Bạc Liêu (40 - 50%), Sóc Trăng (25 - 30%), Cà Mau (40 - 50%).

Một số đô thị lớn, trung bình có nguy cơ ngập cao với tỉ lệ phần trăm diện tích ngập gồm tỉnh Kiên Giang gồm thành phố Rạch Giá (85 – 90%), thị xã Hà Tiên (85 – 90%); tỉnh Hậu Giang gồm: thành phố Vị Thanh (85 – 90%), thành phố Ngã Bảy (85 – 90%); thành phố Cà Mau tỉnh Cà Mau (60 – 70%); thành phố Sóc Trăng tỉnh Sóc Trăng (10 – 20%); thành phố Cần Thơ (5 – 10%); thị xã Gò Công tỉnh Tiền Giang (20 – 25%).

Như vậy, phân vùng các khu vực chịu ảnh hưởng ngập lụt sẽ có khu vực ngập sâu trung bình từ 2m thuộc các tỉnh Long An, Đồng Tháp, An Giang; khu vực ngập trung bình 1m – 2m, thuộc các tỉnh Long An, Tiền Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ và khu vực ngập nông thuộc các tỉnh Long An, Tiền Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ và Hậu Giang.

Theo đánh giá của bà Trần Thị Lan Anh, việc khai thác tài nguyên nước trên thượng nguồn châu thổ, nhất là xây dựng đập thủy điện đã làm thay đổi dòng chảy, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế – xã hội của vùng. Mặt trái từ hoạt động phát triển kinh tế với cường độ cao ở nội vùng bộc lộ ngày càng gay gắt, gây nhiều hệ lụy như ô nhiễm môi trường, sụt lún đất, suy giảm mực nước ngầm, biển xâm thực. Việc khai thác bùn cát quá mức, xây dựng nhà cửa và hạ tầng sát bờ sông, kênh, rạch làm gia tăng nguy cơ sạt lở… là những nguyên nhân ảnh hưởng đến việc phát triển đô thị.

Phó trưởng ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển cũng nhận định, sự phân cấp giữa địa phương và Trung ương còn chồng chéo, thiếu sự phối hợp chặt chẽ; cơ chế điều phối phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long chưa thực sự phát huy tác dụng. Quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội vùng, quy hoạch phát triển ngành, lĩnh vực, địa phương chưa đồng bộ, thiếu tính liên kết toàn vùng, chưa gắn kết chặt chẽ với Tp. Hồ Chí Minh, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và Tiểu vùng sông Mê Kông. Việc huy động, sử dụng nguồn lực cho đầu tư phát triển còn hạn chế.

Chiến lược thích ứng

Để giảm thiếu sự tác động của biến đổi khí hậu lên khu vực đô thị, Tiến sĩ Hồ Công Đức (Trường Đại học Thương mại) nhấn mạnh, việc quy hoạch đô thị được xem là một trong những biện pháp quan trọng. Đây là quá trình tổ chức không gian, kiến trúc, cảnh quan đô thị, hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội và nhà ở để tạo lập môi trường sống thích hợp cho người dân sống trong đô thị.

Do đó, quy hoạch đô thị thích ứng với biến đổi của khí hậu sẽ góp phần làm giảm tác động xấu của môi trường lên cuộc sống của người dân thành thị như ngập lụt, triều cường, bão, nhiệt độ tăng cao, hiệu ứng nhà kính, ô nhiễm không khí… Quy hoạch cũng tạo ra không gian xanh, hồ điều hòa tại khu đô thị, tạo nên môi trường sống trong lành cho người dân đô thị.

Trước những ảnh hưởng tiêu cực của biến đổi khí hậu đến khu vực đô thị, Phó trưởng ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển cho biết, Nghị quyết 06 năm 2022 của Bộ Chính trị về “Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” xác định định hướng phát triển đô thị theo mạng lưới, phân bổ hợp lý, bảo đảm đồng bộ, thống nhất, cân đối; phát triển đô thị có chức năng tổng hợp với quy mô và dân số ở mức hợp lý theo hướng đô thị xanh, thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai và dịch bệnh.

Theo bà Trần Thị Lan Anh, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 287/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Theo đó, mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ đô thị hóa của vùng đạt khoảng 42 - 48%; định hướng phát triển hệ thống đô thị Đồng bằng sông Cửu Long theo hướng phân bố hợp lý tại các vùng đô thị, dọc theo hành lang phát triển chính của vùng; mô hình đô thị sinh thái, nén, thích ứng biến đổi khí hậu.

Cụ thể, thành phố Cần Thơ là đô thị loại I trực thuộc Trung ương, là trung tâm hành chính, dịch vụ, thương mại, y tế, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, văn hóa, du lịch, công nghiệp chế biến của toàn vùng; cung ứng dịch vụ y tế, giáo dục có chất lượng cao có khả năng cạnh tranh ở cấp độ quốc gia, khu vực và quốc tế.

Cùng đó, thành phố Mỹ Tho (Tiền Giang) là một trong những trung tâm dịch vụ thương mại, logistic, du lịch tại khu vực phía Bắc sông Tiền; đô thị cửa ngõ giữa vùng Tp. Hồ Chí Minh và vùng Đồng bằng sông Cửu Long; trung tâm nông nghiệp công nghệ cao về cây ăn trái và trung tâm dịch vụ du lịch miệt vườn.

Thành phố Tân An (Long An) lại là trung tâm công nghiệp, thương mại, dịch vụ phía Đông Bắc của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, đô thị cửa ngõ giữa vùng TP Hồ Chí Minh và Đồng bằng sông Cửu Long. Thành phố Long Xuyên (An Giang) là một trong những trung tâm thương mại dịch vụ phía Tây Bắc của vùng Đồng bằng sông Cửu Long; là trung tâm chuyển giao công nghệ về nông nghiệp công nghệ cao, nhất là lúa gạo và thủy sản nước ngọt. Thành phố Rạch Giá (Kiên Giang) là trung tâm kinh tế biển, thương mại dịch vụ tại khu vực ven biển phía Tây của vùng đồng bằng sông Cửu Long; là trung tâm nuôi trồng, đánh bắt và xuất khẩu thủy hải sản; trung tâm công nghiệp chế biến nông - thủy sản.

Thành phố Cà Mau có vai trò là trung tâm tiểu vùng ven biển tại khu vực bán đảo Cà Mau; là trung tâm năng lượng và dịch vụ dầu khí quốc gia, trung tâm dịch vụ du lịch sinh thái, trung tâm chế biến thủy sản của vùng. Thành phố Sóc Trăng là trung tâm kinh tế của tiểu vùng ven biển Đông, là trung tâm nuôi trồng, đánh bắt và xuất khẩu thủy hải sản; trung tâm công nghiệp chế biến nông – thủy sản, công nghiệp năng lượng sạch; trung tâm du lịch văn hóa lịch sử.

Các chuyên gia, nhà khoa học khẳng định, Trung ương và địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long phải chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên trong cải tạo nâng cấp và phát triển đô thị; rà soát, bổ sung và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, quy hoạch, quản lý đầu tư phát triển đô thị trong bối cảnh gia tăng nguy cơ rủi ro từ biến đổi khí hậu; nâng cao nhận thức, tăng cường sự phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương trong điều hành, quản lý phát triển đô thị ứng phó với biến đổi khí hậu.

Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong việc quy hoạch đô thị ứng phó với biến đổi khí hậu để tạo thêm sức mạnh tài chính, tính khoa học, tính bền vững trong quy hoạch và xây dựng đô thị.

Bài cuối: Kiến tạo không gian cho nước