Nguồn nước mặt của các sông, suối, ao, hồ nước ta khá phong phú, song đang bị đe dọa bởi suy kiệt và ô nhiễm. Trong khi đó, mạng lưới quan trắc môi trường nước lại quá ít ỏi, ảnh hưởng không nhỏ tới công tác thu thập và quản lý thông tin, số liệu, phục vụ việc kiểm soát, dự báo, khắc phục và hạn chế, giảm nhẹ thiệt hại đối với nguồn tài nguyên quý giá này.
Ô nhiễm tràn lan
Việt Nam có mạng lưới sông ngòi dày đặc, chiếm khoảng 2% tổng lượng dòng chảy của các sông trên thế giới. Riêng 13 hệ sông lớn đã có diện tích trên 10.000 km2.
|
Cán bộ môi trường lấy mẫu nước sông. |
Nhưng điều đáng lo ngại là nguồn nước này đang phải đối mặt với nhiều thách thức, nhất là tình trạng suy kiệt và ô nhiễm trên diện rộng.
Hiện nay, hầu hết các sông chính như sông Hồng (tại Hà Nội), sông Cấm (tại Hải Phòng), sông Lam (tại Nghệ An), sông Hương (tại Huế), sông Hàn (tại Đà Nẵng), sông Sài Gòn (tại TP Hồ chí Minh), sông Tiền (tại Tiền Giang), sông Hậu (tại Cần Thơ) đều có nồng độ ô nhiễm vượt quá qui chuẩn cho phép từ 1,5 đến 3 lần. Ô nhiễm nghiêm trọng nhất đang diễn ra tại hạ lưu sông Cầu, sông Nhuệ - sông Đáy và hệ thống sông Đồng Nai. Hầu hết tại các sông, hồ, kênh rạch trong nội thành, nội thị, ô nhiễm hữu cơ đều vượt giới hạn tối đa cho phép đối với nguồn nước loại B từ 2 đến 6 lần. Nước ven biển nước ta cũng đang trong xu hướng gia tăng ô nhiễm; hàm lượng dầu mỡ trong nước ven biển Cửa Lục, gần cầu Bãi Cháy (Quảng Ninh) và ven biển miền Trung ở mức báo động...
“Thủ phạm” gây ô nhiễm các lưu vực sông là các hoạt động nông nghiệp, công nghiệp, làng nghề, khai thác, chế biến và nuôi trồng thủy sản cũng như nước thải sinh hoạt thành phố. Nước thải trong sản xuất, sinh hoạt không qua xử lý đổ ra hệ thống sông ngòi, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Điều đáng nói là đa số những vụ xả thải nghiêm trọng thường chỉ được phát hiện khi hậu quả đã quá nặng nề.
Trông cậy vào hệ thống quan trắc
Để có thể ngăn ngừa ô nhiễm cho các lưu vực sông, đồng thời giảm thiểu nguồn thải gây ô nhiễm, cần phải kiểm soát được chất lượng nước thông qua hệ thống quan trắc.
Trong thời gian qua, các cơ quan nhà nước đã triển khai nhiều chương trình quan trắc, đặc biệt chú ý đến các điểm quan trắc chất lượng nước mặt lục địa, nước ngầm và nước biển ven bờ, xa bờ. Các chương trình quan trắc tại các lưu vực sông Cầu, sông Nhuệ - sông Đáy, sông Đồng Nai, sông Mã, sông Tiền, sông Hậu... cũng được triển khai
Bộ Tài nguyên và Môi trường đã xây dựng, ban hành nhiều quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về quản lý chất lượng nước mặt, nước ngầm, nước biển ven bờ, nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp...
Các địa phương cũng đã thực hiện chương trình quan trắc môi trường nước trên địa bàn tỉnh quản lý, bao gồm sông, suối, ao, hồ, nước dưới đất và nước biển. Nhiều tỉnh tổ chức triển khai các chương trình nước tần suất từ 2 đến 4 lần mỗi năm.
Tuy nhiên, cho đến nay, mạng lưới quan trắc môi trường nước vẫn còn hạn chế. Cả nước hiện chỉ có 4 trạm quan trắc và phân tích môi trường nước mặt lục địa, 3 trạm quan trắc phóng xạ trong nước với tổng số 287 điểm quan trắc tại 18 tỉnh, thành phố, tần suất 4 - 6 lần trong năm. Có 5 trạm quan trắc và phân tích môi trường nước biển với 132 điểm quan trắc và tần suất 4 lần trong năm. So với mạng lưới sông ngòi dày đặc ở nước ta, số lượng và tần suất quan trắc như vậy quá ít.
Số lượng trạm quan trắc hiện tại lại không đủ khả năng kiểm soát chất lượng nước mặt trên phạm vi cả nước, còn cách quá xa so với mục tiêu phát triển mạng lưới quan trắc môi trường tác động đến năm 2020 theo Quyết định 16 của Thủ tướng Chính phủ ban hành năm 2007. Theo tinh thần sửa đổi của quyết định này, đến năm 2020, cả nước sẽ có 42 trạm quan trắc môi trường quốc gia bán tự động. Trong đó tập trung đầu tư tăng cường số lượng các trạm, điểm, thông số, tần suất quan trắc môi trường nước tại 14 lưu vực sông chính (sông Thu Bồn, sông Ba, sông Mê Kông, sông Hồng - sông Thái Bình, sông Trà Khúc, sông Sê –San, sông Sre Pok, sông Nhuệ - sông Đáy, sông Cầu, sông Mã - sông Chu, sông Kỳ Cùng - sông Bằng Giang, sông Cả - sông La, sông Hương). Đầu tư xây dựng mới các trạm, điểm quan trắc tại 10 hồ lớn (Ba Bể, Trị An, Thác Bà, Hòa Bình...) và tăng cường về số lượng trạm, điểm quan trắc nước biển ven bờ, nước sông ven bờ.
Từ nay tới năm 2020 là khoảng thời gian không dài, trong khi việc triển khai xây dựng các trạm quan trắc chất lượng nước hiện đang rất chậm chạp, khiến mối quan ngại về nguy cơ ô nhiễm nguồn nước mặt lục địa, ven biển và xa bờ đang ngày một bức xúc.
Bài và ảnh: Thu Trang