Mua đồ chuẩn bị cho lễ tiễn các Táo quân về trời. Ảnh: Quốc Khánh/TTXVN
Theo tục lệ, cứ đến ngày 23 tháng Chạp hàng năm, các gia đình người Việt lại tất bật sửa soạn cúng Táo Quân (còn gọi là cúng ông Công ông Táo). Vào ngày này, mọi người sẽ chuẩn bị dọn dẹp nhà cửa, ban thờ sao cho gọn gàng, sạch sẽ, làm một mâm cỗ mặn, ba bộ quần áo bằng vàng mã, ba con cá chép sống, cùng xôi, chè mật và hương hoa tiễn ông Táo lên chầu trời.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ, cúng ông Công ông Táo của người Việt là một tín ngưỡng văn hóa dân gian về thờ cúng các vị thần cai quản việc bếp núc trong mỗi gia đình, theo dõi những việc làm tốt của gia chủ. Để đến ngày 23 tháng Chạp, Táo quân lên chầu trời để báo cáo với Ngọc Hoàng việc làm tốt, xấu của gia chủ trong năm.
Đây là một tín ngưỡng giàu ý nghĩa nhân văn, hướng con người ta tích cực làm việc tốt, sống lương thiện. Tuy nhiên, ngày nay, nhiều gia đình hiểu và thực hành chưa đúng tín ngưỡng này.
Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian đều cho rằng cúng ông Công ông Táo chỉ cần mâm cơm đơn giản, chè ngọt, trầu cau, hoa quả là được, không cần quá cầu kỳ.
Trên thực tế, hiện nay, có nhiều gia đình bày biện lễ lạt quá to, sắm thật nhiều đồ vàng mã để đốt… với quan niệm dâng mâm cao cỗ đầy thì sẽ được Táo quân xí xóa những việc làm xấu, ban cho nhiều phước lộc. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng, đây là quan niệm hoàn toàn sai lầm, vừa tốn kém tiền của và ảnh hưởng đến môi trường sống.
.jpg)
Mâm cỗ cúng ông Công ông Táo không cần quá cầu kỳ.
Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ cho rằng khi cúng ông Công ông Táo, các gia đình nên tùy theo điều kiện hoàn cảnh để làm mâm cỗ cúng cho phù hợp và quan trọng là thành tâm, không nên đua đòi thấy người khác làm to mình cũng phải sắm mâm cỗ to dẫn đến sự tốn kém quá mức. “Sử sách đã có những câu chuyện kể rằng: Có gia đình rất nghèo, nên mâm cỗ cúng ông Công ông Táo chỉ cúng nước lã và hương hoa, nhưng ông Công ông Táo thấu hiểu hoàn cảnh và giúp đỡ gia đình ăn nên làm ra”, nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ cho biết.
Nguồn gốc lễ cúng Táo quân
Tín ngưỡng này có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc, nhưng khi vào nước ta thì đã được Việt hóa thành huyền tích “2 ông 1 bà” với các vị thần Đất, thần Nhà và thần Bếp núc. Theo đó, hằng năm cứ đến ngày 23 tháng Chạp thì các vị Thần nói trên (gọi chung là Táo quân) lại lên Thiên đình để bẩm báo với Ngọc Hoàng những việc làm tốt xấu của gia chủ trong năm. Vì vậy khi cúng, người ta hay cúng bánh mật để Táo quân ăn, khi lên báo cáo Thiên đình sẽ nói những lời ngọt ngào về gia chủ. Cũng theo quan niệm dân gian, Táo quân cưỡi cá chép lên chầu Trời, vì vậy trong bộ vàng mã bao giờ cũng có 3 con cá. Cũng có nhiều người, nhất là những năm gần đây thường cúng cá chép thật thả trong chậu để Táo quân cưỡi về Thượng giới.
Cũng theo tín ngưỡng dân gian, Táo Quân có vai trò ngăn chặn xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà; hằng năm cứ đến 23 tháng Chạp thì lên Thượng giới để bẩm báo Ngọc Hoàng và đến đêm Giao thừa trở lại hạ giới trông coi việc bếp lửa của mỗi nhà.
Những điều cần lưu ý trong lễ cúng ông Công ông Táo năm 2019:
Thời gian cúng: Theo phong tục truyền thống và theo các nhà nghiên cứu, lễ cúng Táo quân nên tiến hành vào đúng ngày 23 tháng Chạp. Có ý kiến cho rằng, giờ cúng Táo quân tốt nhất là vào trưa ngày 23, giờ Ngọ (từ 11 - 13 giờ), vì đây là thời điểm các thần tập trung để chuẩn bị về Trời. Cũng có ý kiến cho rằng, nên cúng trước 11 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, vì sau 12 giờ là các Táo đã lên trời.
Năm nay, chuyên gia phong thủy cho rằng, nên cúng ông Táo trước 11h trưa ngày 23 tháng Chạp, bởi ngày 23 tháng Chạp năm nay là ngày Ất Sửu, nên gia chủ cúng vào giờ Canh Thìn (7h sáng), giờ Tỵ (9h sáng) và đặc biệt phải cúng trước 11h trưa là tốt nhất.
Tuy nhiên năm nay ngày 23 tháng Chạp âm lịch rơi vào ngày thứ hai, nhiều người vẫn phải đi làm, vì vậy không nhất thiết cứ phải cúng vào trưa 23 mà có thể cúng vào các giờ khác từ đêm 22 đến trước 13 giờ ngày 23 đều được.
Nơi đặt lễ cúng Táo quân: Có người quan niệm Táo quân là thần Bếp núc nên tiến hành cúng dưới bếp. Tuy nhiên đây là cách hiểu sai, vì lễ cúng Táo quân là cúng chung ba vị thần Đất, thần Nhà và thần Bếp nên phải được cúng tại ban thờ chính là nơi trang trọng nhất trong nhà.
Cá chép là một trong những lễ vật cúng ông Công ông Táo. Ảnh: TTXVN.
Hướng dẫn chuẩn bị đồ cúng: Lễ vật cúng ông Công ông Táo ngày 23 tháng Chạp cần có 3 bộ áo mũ Táo quân, trong đó 2 bộ có cánh chuồn dành cho Táo ông, 1 bộ không có cánh chuồn cho Táo bà (cả 3 bộ đều kèm hia hài đầy đủ) và cá chép (có thể cá sống hoặc cá giấy). Những lễ vật này đều đã được người sản xuất đóng gói đầy đủ trong bộ đồ lễ, vì vậy nếu gia đình nào không mua được cá chép sống thì vẫn có thể yên tâm vì trong bộ đồ lễ đã có cá chép giấy rồi.
Bên cạnh hoa quả, bánh kẹo, trà rượu, trầu cau, vàng mã, mâm cỗ cúng ông Công ông Táo thông thường có: Thịt luộc, gà luộc, xôi hoặc bánh chưng, món xào thập cẩm, canh măng (hoặc canh nấm, canh mọc, canh bóng)
Vào sáng sớm ngày 23 tháng Chạp, gia chủ làm lễ quan soái (lễ sửa bát hương). Với sự kính cẩn và thành tâm, bát hương được lau sạch sẽ, để lại ba chân hương đẹp nhất. Lễ sửa bát hương thường chỉ thực hiện một lần duy nhất trong năm vào ngày 23 tháng Chạp. Gia chủ ăn mặc chỉnh tề, lên hương và khấn.
Lễ vật cúng ông Công ông Táo ngày 23 tháng Chạp cần có 3 bộ áo mũ Táo quân. Ảnh: TTXVN
Sau đây là 2 bài văn cúng ông Táo phổ biến nhất:
Bài 1: Trích dẫn từ cuốn “Văn khấn Nôm truyền thống” của NXB Văn hóa dân tộc:
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
Kính lạy ngài Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân.
Tín chủ chúng con là:
Ngụ tại:
Nhân ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắm sửa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, hiến cúng tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Phong theo lệ cũ, ngài là vị chủ, ngũ tự gia thần, soi xét lòng trần, Táo quân chứng giám.
Trong năm sai phạm các tội lỗi lầm, cúi xin tôn thần gia ân châm chước. Ban lộc ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Giãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
Bài 2: Trích từ cuốn “Văn khấn cổ truyền Việt Nam” của NXB Văn hóa Thông tin:
Nam mô A di đà Phật! (3 lần)
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương!
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ (chúng) con là: ……………
Ngụ tại:…………
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô A di đà Phật! (3 lần)
Sau khi hết một hoặc hai tuần hương, gia chủ khấn vái thành tâm, tạ lễ, hóa vàng và nếu cúng cá thật thì mang cá chép đi phóng sinh.
Cúng ông Công ông Táo ở nhà thuê như thế nào?
Nhiều gia đình thuê nhà thường băn khoăn không biết có cần cúng ông Công ông Táo hay không. Theo một số chuyên gia phong thủy, nếu không cúng nhập trạch khi thuê nhà thì người thuê nhà không nhất thiết phải cúng ông Công ông Táo dịp 23 tháng Chạp. Tuy nhiên, chuyên gia phong thủy cũng thông tin thêm, việc thờ cúng là vấn đề tâm linh, người Việt thường có câu "có thờ có thiêng, có kiêng có lành" nên việc có cúng hay không, tùy thuộc vào ý nguyện cũng như điều kiện, hoàn cảnh của người thuê nhà.
Không nên khấn xin tài lộc, sung túc
Thực chất, lễ cúng 23 tháng Chạp mang ý nghĩa tiễn ông Công ông Táo về trời để báo cáo việc lớn việc nhỏ trong năm của gia chủ với thiên đình. Vì thế, việc cầu xin tài lộc, sung túc là không nên. Các gia đình chỉ nên khấn xin Táo báo những việc tốt đẹp trong năm, việc chưa tốt thì xin nhẹ bớt.
Sau khi thả cá, nên bỏ túi đựng cá vào thùng rác, tuyệt đối không vứt túi nilon bừa bãi gây ô nhiễm môi trường. Ảnh: TTXVN
Bên cạnh việc làm lễ cúng Táo quân cho đúng, các nhà nghiên cứu văn hóa cũng khuyên người dân nên có những ứng xử văn hóa, văn minh với môi trường. Đó là người dân chỉ nên mua bộ mũ áo nhỏ gọn cùng một ít tiền vàng là được, không nên đua nhau mua sắm những bộ đồ vàng mã quá to và quá nhiều trong lễ cúng ông Công ông Táo, vừa tốn kém lại vừa ảnh hưởng đến môi trường.
Các nhà nghiên cứu văn hóa cũng khuyên những gia đình mua cá chép sống về cúng, khi thả cá nên lưu ý, không đứng từ trên cao (trên cầu) hoặc đứng từ xa để thả hoặc ném cá xuống, vì như thế cá sẽ chết. Nên đến gần mép nước và thả cá từ từ. Đặc biệt, không nên ném cả túi nilon xuống nước để tránh gây ô nhiễm môi trường. Sau khi thả cá, nên bỏ túi đựng cá vào thùng rác, tuyệt đối không vứt túi nilon bừa bãi gây ô nhiễm môi trường.