Bánh chưng, bánh giầy là loại bánh tượng trưng cho “Trời tròn - đất vuông”, gắn với tục thờ cúng Tổ tiên, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của dân tộc Việt.
Hai loại bánh này được gắn với câu truyện huyền sử về lòng hiếu thảo của Hoàng tử Lang Liêu thời Hùng Vương dựng nước. Trải qua mấy nghìn năm lịch sử, bánh chưng, bánh giầy vẫn được dân tộc Việt Nam gìn giữ vẹn nguyên về hình dáng, hương vị và được dâng lên thờ cúng tổ tiên.
Đội thi huyện Cẩm Khê nặn bánh giầy. Ảnh: Tuấn Đức/TTXVN
Không gian văn hóa của tục làm bánh chưng, bánh giầy ở Phú Thọ trải dài từ nơi bánh chưng, bánh giầy được sinh ra là Dữu Lâu, đến Hùng Lô, làng Mộ Chu Hạ (nay thuộc thành phố Việt Trì), làng Trúc Phê (nay thuộc thị trấn Hưng Hóa, huyện Tam Nông) và các vùng khác.
Bánh chưng, bánh giầy được người Việt ở muôn phương làm nhưng ở Phú Thọ tục làm bánh chưng, bánh giầy trở thành truyền thống văn hóa, phong tục tập quán không thể thiếu trong các ngày lễ tết, trở thành lễ hội truyền thống, nghi thức riêng biệt mà không nơi nào có được.
Từ các cuộc thi trong lễ hội làm lễ vật dâng các vị Vua Hùng, dâng Mẫu, dâng các vị thần…, bánh chưng, bánh giầy được cộng đồng người dân ở Phú Thọ nói riêng và cộng đồng người Việt nói chung gìn giữ bảo tồn và lan tỏa, phát triển thành nghề truyền thống.
Tiếp nối truyền thống tốt đẹp, con cháu Lạc Hồng tuyển chọn những đội tranh tài trong hội thi gói, nấu bánh chưng, giã bánh giầy tại Lễ hội Đền Hùng hằng năm. Đội giành giải Nhất sẽ được vinh dự thay mặt nhân dân cả nước dâng những chiếc bánh thảo thơm lên các Vua Hùng vào Giỗ Tổ Hùng Vương, gửi gắm sự tri ân công đức Tổ tiên và các bậc tiền nhân đã có công dựng nước và giữ nước, thể hiện ý thức và tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái “lá lành đùm lá rách” của cộng đồng dân tộc, cũng là lời nguyện cầu và là niềm tin vào quốc thái dân an, mùa màng bội thu, ấm no, hạnh phúc.
Bánh chưng, bánh giầy cũng trở thành sản phẩm đặc trưng, có ý nghĩa để du khách làm quà tặng người thân, gia đình khi hành hương về cội nguồn.
Qua đó, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị độc đáo của di sản văn hóa thời Hùng Vương và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ.