Tàu điện một ray (monorail) là một phương tiện vận chuyển có sức chở lớn và thân thiện với môi trường. Vào ngày này cách đây 114 năm, ngày 24/10/1900, tuyến monorail đầu tiên trên thế giới mang tên Wuppertal đã bắt đầu chạy thử nghiệm.
Năm 1824, kỹ sư người Anh Henry Palmer đã thiết kế hệ thống đường ray trên cao đầu tiên trên thế giới để vận chuyển than tại khu vực thung lũng Wupper, Đức. Hệ thống này lúc đó mang tên là “Palmer”. “Palmer” gồm một đường ray bằng sắt, và một hệ thống toa xe nằm bên dưới đường ray. Hệ thống toa xe này được giữ bởi các bánh xe và chuyển động bằng sức ngựa. Vào thời kỳ bấy giờ, “Palmer” đã thể hiện ưu thế trong vận chuyển, do đó, các quan chức thị trấn Elberfeld lên kế hoạch đưa “Palmer” vào vận chuyển hành khách nhưng không thực hiện được.
Những năm cuối thế kỷ XIX, các khu đô thị ở Barmen, Elberfeld và Vohwinkel của Đức phát triển với tốc độ chóng mặt, đòi hỏi phải có một hệ thống vận chuyển tiên tiến. Đường sắt thông thường không phải là một lựa chọn lý tưởng với yêu cầu xây dựng một "con đường" chạy dọc theo sông Wupper. Cùng lúc này, kỹ sư người Đức Eugen Langen đã thử nghiệm thành công hệ thống tàu điện một ray monorail 2 chiều. Công nghệ này ngay lập tức được chọn để xây dựng hệ thống tàu điện một ray chở khách đầu tiên trên thế giới.
Hệ thống tàu điện Wuppertal trong giai đoạn hoàn thiện năm 1900. |
Hệ thống tàu điện một ray chở khách có tên Wuppertal được khởi công xây dựng năm 1898, với tổng vốn đầu tư lên tới 16 triệu mác Đức. Sau 3 năm xây dựng, ngày 24/10/1900, Wuppertal được đưa vào chạy thử nghiệm. Wuppertal hiện đã được hiện đại hóa và vẫn hoạt động với lộ trình 13,3km, trong đó 10km của hệ thống hoạt động ở độ cao 12m so với mặt sông Wupper và 3,3km còn lại men theo những con phố chật hẹp ở độ cao 8m. Tốc độ tối đa của monorail cổ nhất thế giới này lên đến 60km/h và nó đi hết một lộ trình hoàn chỉnh chỉ trong 30 phút. Wuppertal có 20 điểm dừng. Mỗi ngày Wuppertal chuyên chở tới 82.000 lượt khách và con số hàng năm là gần 30 triệu lượt.
Đến nay, monorail đã có lịch sử hơn một thế kỷ phát triển và đã được nhiều thành phố lớn trên thế giới khai thác hiệu quả, đặc biệt ở những thành phố đông dân cư, mật độ giao thông cao.
Monorail đã thể hiện những đặc tính ưu việt hơn các loại phương tiện giao thông khác như có thể đi trên cao hoặc hạ ngầm, không chiếm nhiều không gian cả chiều ngang lẫn chiều thẳng đứng. Các đường ray có thể treo lên hay tháo xuống nhanh chóng và được đỡ bởi các cột trụ. Mỗi cột trụ có đường kính khoảng một mét, khoảng cách giữa các cột là 30 mét, vì thế không làm ảnh hưởng đến hoạt động giao thông mà vẫn giữ được mảng xanh nếu đường ray được xây dựng ở các dải phân cách.
Mặt khác, monorail hiện chạy bằng bánh lốp trên đường ray là dầm bê tông dự ứng lực nên không gây tiếng ồn và động cơ chạy bằng điện nên không thải các chất độc hại ra môi trường.
Hệ thống Wuppertal ngày nay.
|
Về năng lực chuyển chở, mỗi toa của monorail có thể chở gần 200 hành khách và cùng một lúc có thể vận hành nhiều toa, nhiều đoàn tàu trên tuyến với tốc độ trung bình khoảng 60-90 km/giờ. Thậm chí, hệ thống tàu điện một ray nhanh nhất thế giới “Shanghai Maglev Monorail”, nối sân bay quốc tế phố Đông Thượng Hải với trung tâm tài chính Thượng Hải, có vận tốc lên tới 430 km/giờ.
Nhờ vậy, tàu điện một ray được coi là phương tiện giao thông có sức chở lớn và thân thiện với môi trường. Tuy vậy, vì chạy trên cao nên monorail có một hạn chế, đó chính là trong trường hợp khẩn cấp hành khách không thể xuống giữa đường. Một số hệ thống monorail đã khắc phục nhược điểm này bằng cách xây thêm một đường đi bộ nhỏ bên cạnh đường ray đơn.
Ngày nay, monorail không chỉ dùng để vận chuyển hành khách, ở một số địa phương, monorail còn được sử dụng như một phương tiện vui chơi giải trí. Có rất nhiều tuyến monorail phục vụ du lịch đã trở nên nổi tiếng, mang đến cho du khách những hành trình thú vị.
Hệ thống monorail tại Walt Disney World Resort. |
Hệ thống monorail tại Walt Disney World Resort là một trong số những monorail được hành khách yêu thích nhất. Với hành trình 23,7km, "chuyến tàu tham quan" này hàng năm thu hút đến gần 50 triệu lượt hành khách. Từ năm 1991, nhiều đoàn tàu của Walt Disney World Resort đã được trang bị hiện đại, như hệ thống cửa, điều hòa và các tính năng an toàn cũng được nâng cấp. Điển hình là tàu Mark VI, mỗi một đoàn tầu Mark VI được kết hợp bởi 6 toa, cùng lúc đưa được 365 hành khách đi thưởng ngoạn.
Một hệ thống monorail nổi tiếng khác được nhiều người biết đến, là Kuala Lumpur monorail. Đây là một hệ thống vận chuyển công cộng, liên kết nhiều điểm đến chính trong thành phố Kuala Lumpur. Hệ thống này đưa hành khách qua các khách sạn lớn của thành phố, qua các khu trung tâm thương mại và các khu mua sắm nổi tiếng. Nhiều người dân thành phố này đã chọn Kuala Lumpur monorail làm phương tiện để đi làm. Còn với những du khách từ khắp nơi trên thế giới, nó là cách để họ có được cái nhìn toàn cảnh thành phố Kuala Lumpur xinh đẹp và dễ dàng tiếp cận được những điểm đến nổi tiếng không thể bỏ qua.
Còn Palm Jumeirah Dubai monorail là một trong những hệ thống monorail hiện đại nhất hiện nay. Điều tuyệt vời nhất của hệ thống này không phải ở công nghệ hay phương thức vận chuyển tiên tiến mà vì nó mang lại cho mọi người cơ hội được ngắm nhìn quan cảnh đại dương xanh thẳm suốt chuyến đi và khu du lịch cao cấp nhất thế giới. Palm Jumeirah Dubai monorail kết nối phần lục địa của Dubai với quần đảo cọ nổi tiếng. Hiện nay, các đoàn tàu chạy với tần suất 4 lần/giờ có thể đưa khoảng 20.000 hành khách tham quan Palm Jumeirah mỗi ngày, nhưng công suất sẽ tăng lên gấp đôi khi toàn bộ hệ thống Dubai Metro hoàn tất.
Ở Việt Nam, Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội sẽ phối hợp với Bộ Giao thông vận tải nghiên cứu xây dựng quy hoạch hướng tuyến chi tiết và triển khai lập dự án xây dựng thí điểm một tuyến đường sắt đô thị một ray để kêu gọi đầu tư theo hình thức xã hội hóa (BOT).
Trung tâm Thông tin tư liệu/TTXVN