Cuộc khủng hoảng nước máy nhiễm hóa chất tại Mỹ

Khi 300.000 người thức dậy vào buổi sáng biết rằng nước máy trong nhà họ không còn đủ an toàn để đánh răng, pha cà phê hay tắm, các cư dân và doanh nghiệp tại thành phố Charleston, bang Tây Virginia, Mỹ vừa tức giận vừa lo lắng trước một sự cố công nghiệp làm ô nhiễm nguồn nước của họ.

Các trường học bị đóng cửa, nhà hàng ngừng hoạt động và khách sạn từ chối đặt phòng. Toàn bộ nước uống đóng chai trên tất cả các kệ hàng nhanh chóng bị vét sạch, trong khi giao thông tắc nghẽn vì các lái xe kiên nhẫn chờ đợi lấy nước từ các xe bồn của lực lượng Vệ binh Quốc gia.

Thống đốc Earl Ray Tomblin đã ra lệnh cấm sử dụng nước máy để uống, tắm và nấu ăn tại Charleston, thủ phủ bang Tây Virgnia và 9 hạt xung quanh, đồng thời kêu gọi người dân không hoảng sợ. “Cứu trợ đang trên đường tới” ông Tomblin tuyên bố. “Không có chuyện thiếu nước đóng chai. Nguồn cung đang được đưa đến”.

Cơ quan Ứng phó Tình trạng khẩn cấp Liên bang (FEMA) cùng lực lượng Vệ binh Quốc gia bang Tây Virginia nhanh chóng điều phối nước đóng chai và các xe bồn chứa nước lưu động tới 9 hạt bị ảnh hưởng. Các cơ quan chức năng cũng bắt đầu lên kế hoạch dài hạn nhằm đảm bảo nguồn cung nước lẫn thực phẩm cho người dân.

Tuy vậy, sự hoang mang và lo lắng vẫn tràn ngập trong dân chúng khi nhiều thông tin về sự cố lan ra. “Tôi lo lắng đến tức ngực”, bà Cookie Lilly, 71 tuổi, nói trong lúc chờ chồng xếp hàng nhận khẩu phần 4 gallon nước tại Trung tâm Cộng đồng South Charleston.

Mọi chuyện bắt đầu vào ngày 9/1/2014 khi có tới 7.500 gallon (tương đương 28.000 lít) hóa chất công nghiệp MCHM (hay 4-methylcyclohexane) dùng trong chế biến than đã rò rỉ từ bể chứa vào thượng nguồn sông Elk, nơi công ty nước sạch địa phương khai thác nước để xử lý và cung cấp cho người tiêu dùng. Bể chứa hóa chất bằng thép khi đó đang chứa tới 150.000 lít MCHM và bị vỡ một lỗ rộng 2,5cm. Hóa chất rò rỉ qua khu vực ngăn chặn trong cơ sở của tập đoàn Freedom Industries thấm vào lòng đất, rồi đi vào sông Elk.

Tới trưa thì nhà máy nước West Virginia American Water đã nắm được thông tin về sự cố, nhưng lại cho rằng họ có thể lọc được hóa chất ô nhiễm. Phải đến 4 giờ chiều cùng ngày 9/1, khi hệ thống lọc carbon của nhà máy không còn khả năng xử lý lượng ô nhiễm lớn trong nước và hóa chất bắt đầu chảy qua cả bộ lọc carbon, họ mới quyết định báo cáo vấn đề. Cuối giờ chiều hôm đó, Virginia American Water kết luận rằng nước máy của họ không an toàn và hướng dẫn khách hàng ngừng sử dụng.

Về phần mình, ban đầu Freedom Industries từ chối các yêu cầu truyền thông sau sự cố rò hóa chất. Đến tối hôm sau ngày 10/1, Chủ tịch của công ty, Gary Southern mới tổ chức một cuộc họp báo chỉ vỏn vẹn 10 phút. Ông Gary Southern nói công ty không biết vụ việc khởi đầu như thế nào nhưng khi công nhân phát hiện hóa chất rò rỉ ra sông vào sáng ngày 9/1, họ đã tiến hành dọn dẹp ngay. Các công nhân hút sạch bể chứa và dọn dẹp hóa chất rò rỉ ra mặt đất gần đó.

Tuy nhiên, lời khai của lãnh đạo Freedom Industries mâu thuẫn với báo cáo từ Cục Bảo vệ Môi trường. Họ cho biết vụ rò rỉ được phát hiện sáng 9/1 sau khi nhiều cư dân Charleston báo cáo rằng họ thấy có “mùi ngọt ngọt” như cam thảo từ nước. Lúc các thanh tra của Cục Bảo vệ Môi trường đến nhà máy, họ nhìn thấy hóa chất vẫn bị rò ra từ bể chứa và không có hoạt động dọn dẹp nào đang diễn ra. Hóa chất MCHM thậm chí đã rỉ qua đê ngăn bằng bê tông. Một dòng hóa chất lỏng rộng 1,2 mét chảy qua sàn đê bao đi vào lòng đất.

Trong khi đó, khắp Charleston và các hạt lân cận, người dân liên tục chia sẻ những câu chuyện về phản ứng với nước ô nhiễm. "Tôi đang nằm dài trong bồn tắm thì vợ tôi bước vào và nói 'Anh hãy ra khỏi bồn ngay'", ông Curtis Walls, 60 tuổi, kể. Walls cho biết nước chảy ra từ vòi có mùi cam thảo. "Bạn không thể làm gì nếu không có nước", ông nói. Còn Patricia McIntyre, 36 tuổi, thì nghỉ việc vì quán cà phê nơi cô làm việc đóng cửa. Patricia đi gội đầu tại một thẩm mỹ viện và lúc biết tin, cô thốt lên: “Tôi nghĩ tóc của tôi sắp rụng rồi”.

Theo Hiệp hội Vệ sinh công nghiệp Mỹ, hóa chất MCHM có mùi giống như cam thảo, có thể gây đau đầu, kích ứng mắt và da, và khó thở khi tiếp xúc kéo dài ở nồng độ cao. Thống kê vào ngày 11/1 của Sở Y tế Tây Virginia cho biết 122 người đã phải nhập viện vì các triệu chứng nôn mửa, hoặc buồn nôn. Tới ngày 12/1, số bệnh nhân tới bệnh viện vì các triệu chứng phơi nhiễm hóa chất tăng lên 169.

Sau khoảng một tuần xử lý, nhà chức trách gỡ bỏ lệnh cấm sử dụng nước, bắt đầu từ các bệnh viện và mở rộng dần theo từng khu vực. Các quan chức y tế và môi trường cho biết nồng độ MCHM trong nước đã giảm xuống dưới một phần triệu, ngưỡng an toàn theo tiêu chuẩn của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ.

Tháng 4/2014, Thống đốc bang Tây Virginia Ray Tomblin đã ký một đạo luật nhằm siết chặt những tiêu chuẩn cho các bể chứa mới, đồng thời yêu cầu điều tra những bể chứa hiện có. Luật mới cũng yêu cầu các cơ quan chức năng phải trình kế hoạch về cách ứng phó trước bất kỳ sự cố rò rỉ hóa chất nào trong tương lai.

Năm 2016, một thẩm phán liên bang đã đề xuất thỏa thuận dàn xếp trị giá 151 triệu USD giữa người dân Charleston và hai công ty liên quan đến vụ tràn hóa chất sau khi ít nhất 224.000 người dân địa phương cùng 7.300 chủ sở hữu doanh nghiệp đâm đơn kiện tập thể.

Theo thỏa thuận đề xuất, công ty West Virginia American Water phải trả 126 triệu USD và nhà phân phối hóa chất Eastman Chemical phải đóng góp 25 triệu USD vào một quỹ chung để chi trả cho những người bị ảnh hưởng.

Eastman Chemical đã bán MCHM cho Freedom Industries. Đơn kiện cho rằng Eastman phải có trách nhiệm "cảnh báo khách hàng là công ty Freedom Industries về nguy cơ không tương thích bồn chứa bởi MCHM được biết đến là có tính ăn mòn.