Kỳ cuối: Vai trò của al-Zawahiri trong Al Qaeda
Theo New York Times, mặc dù al-Zawahiri không thu hút nhiều người như Bin Laden nhưng hắn được nhiều người ví von là cột sống trí tuệ của Al Qaeda, được ví là giám đốc điều hành, giám đốc quan hệ công chúng và là người có ảnh hưởng sâu rộng, giúp Bin Laden trở thành một tên khủng bố chết người gây chấn động toàn cầu.
Osama bin Laden (trái) và Ayman al-Zawahri năm 2001. Ảnh: Reuters
Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 5/2011 với Dự án Điều tra về Chủ nghĩa Khủng bố, Tawfik Hamid, một cựu tay súng Hồi giáo đang nghiên cứu về chủ đề này, nói rằng trong số hai người này thì al-Zawahiri là thủ lĩnh có ảnh hưởng hơn.
Trong thời gian lãnh đạo Al Qaeda, ảnh hưởng toàn cầu của tổ chức này suy yếu khi Nhà nước Hồi giáo trỗi dậy. Nhưng nhóm này vẫn là một mối đe dọa khi các chi nhánh ở một số quốc gia vẫn thực hiện các cuộc tấn công.
Al-Zawahiri là một trong những kẻ khủng bố bị truy nã gắt gao nhất thế giới khi chết. Từ những năm thiếu niên ở một vùng ngoại ô của Cairo (Ai Cập), al-Zawahiri đã từng vào tù ở Ai Cập và Nga và bị nhiều người săn đuổi, trong đó các cơ quan chống khủng bố của Mỹ đã treo thưởng 25 triệu USD để bắt hắn.
Tuy nhiên, dường như hắn luôn đi trước một bước, ẩn náu trong những vùng đất đỏ hiểm trở ở Afghanistan và các khu vực bộ lạc của Pakistan.
Dần dần, mục tiêu và hệ tư tưởng của hắn phát triển từ lòng căm thù chế độ thế tục ở Ai Cập - nơi hắn là một trong số những người bị xét xử vì âm mưu trong vụ ám sát Tổng thống Anwar Sadat năm 1981, đến một chiến dịch thâm độc nhằm tấn công Mỹ - mục tiêu ưa thích của Al Qaeda.
Sức mạnh chiến thuật của nhóm khủng bố này nằm ở khả năng thực hiện các cuộc tấn công lớn, bắt đầu bằng các cuộc tấn công đồng thời vào các đại sứ quán Mỹ ở Tanzania và Kenya vào năm 1998; vụ đánh bom liều chết nhằm vào tàu khu trục Cole của Mỹ ở Yemen năm 2000; đỉnh điểm là vụ tấn công khủng bố vào New York và Washington vào tháng 9/2001.
Trong thập kỷ tiếp theo, các nhà chức trách chống khủng bố của Mỹ đã truy đuổi Bin Laden và cấp phó al-Zawahiri để trả thù cho vụ ngày 11/9. Ít nhất một lần, al-Zawahiri được cho là đã chết, nhưng thỉnh thoảng hắn lại xuất hiện trong video và băng ghi âm để truyền bá thông điệp của mình.
Vào tháng 5/2011, một đội SEAL của Hải quân Mỹ đã tiêu diệt Bin Laden trong một cuộc đột kích vào khu nhà của hắn ở Abbottabad, Pakistan. Trong hơn một tháng, Al Qaeda im lặng về vai trò lãnh đạo trong tương lai.
Sau đó, al-Zawahiri đưa ra một đoạn video dài 28 phút ghi hình mình. Trong đó, hắn tuyên bố rằng Bin Laden sẽ tiếp tục khiến Mỹ kinh hoàng sau khi chết. Hắn nói: “Máu đổi máu”.
Vào thời điểm đó, một thế hệ tay súng thánh chiến mới đã phát triển, đầu tiên là ở Iraq đầy hỗn loạn sau khi Mỹ can thiệp, sau đó lan sang Syria sau khi nội chiến nổ ra ở đó vào năm 2011.
Trong tình huống hỗn loạn sau đó, Nhà nước Hồi giáo (IS) đã nổi lên, thu hút hàng chục nghìn người theo dõi với các thông điệp thời đại internet, các video về các vụ chặt đầu. IS chiếm được những vùng đất khổng lồ ở và đã tuyên bố thành lập caliphate (vương quốc Hồi giáo) mới cho người Hồi giáo trên thế giới.
Khi bị mất vai trò lãnh đạo, Al Qaeda đã buộc phải từ bỏ cơ cấu chỉ huy tập trung trong khi các chi nhánh, đặc biệt là ở Yemen và Syria, cam kết trung thành với al-Zawahiri và có mối thù sâu sắc với Nhà nước Hồi giáo – tổ chức từng là một nhánh của Al Qaeda ở Iraq.
Al-Zawahiri đã chỉ trích Nhà nước Hồi giáo và các thủ lĩnh của tổ chức này vì hành vi giết hại dân thường Hồi giáo dòng Shiite, vì lo ngại rằng những vụ giết người như vậy sẽ làm ảnh hưởng đến chính nghĩa thánh chiến của người Hồi giáo.
Zawahiri năm 1982, đứng sau song sắt tại một tòa án Ai Cập trong phiên xét xử vụ ám sát Tổng thống Anwar Sadat. Ảnh: Getty Images
Sajjan M. Gohel, một chuyên gia chống khủng bố quốc tế có trụ sở tại London, viết rằng al-Zawahiri rất vui khi Nhà nước Hồi giáo đối mặt với các cuộc tấn công của liên quân do Mỹ hậu thuẫn ở Iraq và Syria, tạo cho Al Qaeda không gian để tái thiết cơ sở hạ tầng và mạng lưới khắp thế giới Hồi giáo, khôi phục mục tiêu dài hạn là tấn công ở phương Tây.
Vào năm 2015, al-Zawahiri đã có động thái mà hắn tính toán sẽ là một con bài chiến thắng để làm hồi sinh nhóm Al Qaeda. Hắn đã giới thiệu Hamza bin Laden, con trai của người sáng lập Al Qaeda. Hắn mô tả Hamza trong một đoạn băng ghi âm là “sư tử trong hang của Al Qaeda”. Sau này, Hamza bin Laden bị giết trong một chiến dịch chống khủng bố ở Afghanistan vào năm 2017 hoặc 2018.
Các cấp phó của al-Zawahiri cũng bị tiêu diệt. Abu al-Khayr al-Masri đã bị giết trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ ở Syria vào năm 2017. Một người kế nhiệm là Abdullah Ahmed Abdullah đã bị các lực lượng Israel ở Tehran tiêu diệt vào năm 2020.
Vào năm 2021, gần 20 năm sau khi Mỹ đưa quân vào Afghanistan để đánh bật Al Qaeda, Taliban đã giành lại quyền kiểm soát đất nước và tạo cho Al Qaeda nơi trú ẩn an toàn. Al-Zawahiri đã trở lại.
Mới đây, ngày 1/8, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã xác nhận Mỹ tiêu diệt al-Zawahiri trong một cuộc không kích ở Kabul. Trong phát biểu của mình, Tổng thống Biden cho biết đã đưa ra mệnh lệnh cuối cùng chấp thuận cho thực hiện chiến dịch tiêu diệt thủ lĩnh hàng đầu của Al Qaeda. Đây là đòn nặng nề nhất giáng vào Al Qaeda sau khi thủ lĩnh của nhóm này là Osama bin Laden bị tiêu diệt và là thắng lợi mới nhất trong chiến dịch chống khủng bố của Mỹ.