60 năm trước, một quốc gia Do Thái chính thức được thành lập tại khu vực Trung Đông, đã gây ra những thay đổi lớn về cục diện chính trị ở đây. Đó chính là Israel và đến nay, nước này đã trở thành "người đại diện lợi ích" của Mỹ ở Trung Đông. Tuy nhiên, ít ai biết được ban đầu Tel Aviv có quan hệ mật thiết với Mátxcơva và trong khi xác lập chế độ, chút nữa đã lựa chọn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội.
Kỳ 1: Lý tưởng chủ nghĩa xã hội nẩy nở trong cộng đồng người Do Thái di cư tới Palextin
Dường như mọi người đều rõ việc lập quốc của Israel gắn liền với phong trào chủ nghĩa phục quốc Do Thái nổi lên mạnh mẽ trong thế kỷ 19. Nhưng có điều thú vị là tư tưởng của vị lãnh tụ phong trào này mang đậm màu sắc chủ nghĩa xã hội. Nhân vật đi đầu trong việc đưa ra luận thuyết phục quốc Do Thái là Moses Hess, nhà tư tưởng của Vương quốc Phổ. Moses Hess không những là một trong những người có tư tưởng chủ nghĩa xã hội sớm nhất ở châu Âu, mà thậm chí còn được Friedrich Ăngghen biết tiếng, giới thiệu với Các Mác, từng nhiều lần cùng Mac và Engels trao đổi những suy nghĩ sâu sắc về vấn đề chủ nghĩa xã hội. Đầu thế kỷ 20, những người Do Thái đầu tiên rời Đông Âu đến Palestine. Đại đa số họ từng tham gia phong trào cách mạng ở châu Âu và là những phần tử tích cực trong phong trào công nhân, bị ảnh hưởng sâu sắc bởi tư tưởng chủ nghĩa xã hội. Trong số những người Do Thái di dân tới Trung Đông thời kỳ đó có không ít nhân vật sau này trở thành những bậc khai quốc công thần của Israel như Thủ tướng đầu tiên của Israel Ben Gurion, Tổng thống thứ 2 của nước này Itzhak Ben-Zvi và một vị Thủ tướng khác là Golda Meir.
Thủ tướng đầu tiên của Ixraen. |
Nhằm làm cho phong trào xã hội ở nơi định cư mới có được sự hoạt động hiệu quả, năm 1909, những người Do Thái Israel đã cho thành lập nông trang tập thể Kibbutz đầu tiên bên bờ hồ Tiberias, thuộc miền bắc Palestine. Tới năm 1948 (trước khi nhà nước Israel ra đời), ở khu vực Palestine đã có tới hơn 200 nông trang tập thể kiểu này. Những quy định của Kibbutz về quyền sở hữu (mọi tài sản thuộc về tập thể), quyền bình đẳng (tất cả các thành viên hoàn toàn bình đẳng với nhau)… thể hiện rõ sắc thái xã hội chủ nghĩa. Không những vậy, các Kibbutz còn nghiêm chỉnh chấp hành nguyên tắc phân phối cộng sản chủ nghĩa: làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu.
Một buổi họp của Kibbutz. |
Sau Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất, cùng với xung đột ngày càng tăng giữa người A rập và người Do Thái, các đoàn thể xã hội Do Thái thấy rõ họ không thể chỉ trông chờ vào sự bảo vệ của chính quyền Anh (năm 1920, Liên Hợp Quốc giao cho Anh quyền ủy trị ở vùng đất Palestine), quyết định xây dựng một tổ chức vũ trang chung gọi là Haganah. Ngoài nhiệm vụ duy trì an ninh cộng đồng, Haganah còn có trách nhiệm cảnh báo cho cư dân Do Thái và đẩy lùi các cuộc tấn công của người A rập. Về tổ chức, Haganah được thiết lập mô phỏng Công xã Paris năm 1871 và Hồng quân Liên Xô năm 1918, quyền chỉ huy vốn bị phân tán trước đây được tập trung lại, thành lập Bộ tư lệnh tối cao, Bộ tham mưu… Thành viên Haganah được phân về bố trí bảo vệ các Kibbutz.
Thực dân Anh hận Haganah tới tận xương tủy, không những tiến hành nhiều cuộc bố ráp, vây bắt các thành viên Haganah, mà còn ngầm khuyến khích sự cạnh tranh của phái cấp tiến cánh hữu do Zeev Jabotinsky cầm đầu trong Haganah. Năm 1931, phái Jabotinsky thoát ly khỏi Haganah, thành lập tổ chức quân sự quốc gia Israel, thường được biết đến với tên gọi “Irgun”. Irgun không ít lần tổ chức các cuộc hành quân phá hủy những khu định cư của người A rập, sau đó đổ tội cho Haganah. Mâu thuẫn giữa cánh tả và cánh hữu trong những người Do Thái di cư đến vùng đất Palestine ngày càng lộ rõ.
Năm 1933, Đại hội đại biểu chủ nghĩa phục quốc Do Thái toàn thế giới lần thứ 18 được tổ chức ở Praha (thủ đô của Tiệp Khắc) với mục tiêu chính là bầu một vị Chủ tịch Văn phòng đại diện người Do Thái tại Palestine. Các thế lực chính trị cánh tả và cánh hữu trong những người Do Thái di cư đến vùng đất Palestine kịch liệt đấu tranh nhằm giành được chức Chủ tịch đầy thực quyền này. Vốn có quan điểm chủ nghĩa xã hội, Ben Gurion đột nhiên thay đổi lập trường, bày tỏ ủng hộ “xây dựng một nước Do Thái phi Liên Xô hóa” để giành thêm sự ủng hộ, nhờ đó được bầu làm Chủ tịch Văn phòng đại diện người Do Thái tại Palextin.
Chiến tranh Thế giới lần thứ 2 kết thúc, những người Do Thái ở châu Âu được Hồng quân Liên Xô giải cứu khỏi những trại tập trung của phát xít Đức rầm rộ kéo nhau tới Palextin. Đại đa số họ cảm ơn ân đức của Joseph Stalin, hướng về chủ nghĩa xã hội và mang tình cảm này truyền bá, lay động những nhà lãnh đạo của Văn phòng đại diện người Do Thái tại Palestine cũng như Haganah.
Minh Thành (Theo báo Trung Quốc)
Đón đọc kỳ sau: Liên Xô từng cung cấp vũ khí cho người Do Thái thông qua đồng minh