Xã Phình Hồ, huyện Trạm Tấu (Yên Bái) hiện có 150 ha chè Shan tuyết cổ thụ với hơn 300 nghìn cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, sống ở độ cao từ 900 - 1.200 mét so với mực nước biển. Chất lượng chè ở đây được đánh giá không kém chè Suối Giàng ở xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn. Cùng với cây lúa, cây ngô, cây chè Shan còn là nguồn thu nhập chính của gần 200 hộ dân trong xã. Thế nhưng, hiện vẫn chưa có cá nhân, tổ chức doanh nghiệp nào đến để cùng xã xây dựng thương hiệu chè Shan tuyết cổ thụ này.
Cách trung tâm huyện Văn Chấn 15 km và quốc lộ 37 là 10 km, xã Phình Hồ có diện tích tự nhiên hơn 3.000 ha với 4 thôn bản; dân số hơn 1.200 người, trong đó đồng bào dân tộc Mông chiếm tới 99% và tỷ lệ hộ nghèo còn cao, lên tới 82%. Với độ cao trung bình khoảng 1.000 mét so với mực nước biển, khí hậu ở đây rất trong lành, bốn mùa mây phủ, mát mẻ quanh năm, là điều kiện lý tưởng để giống chè Shan tuyết sinh trưởng, phát triển.
Thu hái chè trên những cây chè Shan tuyết cổ thụ ở xã Phình Hồ, huyện Trạm Tấu (Yên Bái). Ảnh: Thế Duyệt – TTXVN |
Để xóa đói giảm nghèo, những năm qua, nhân dân trong xã đã tích cực chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi. Nhưng khí hậu thời tiết khắc nghiệt nên nhiều giống cây, con đưa lên vùng đất này đều thất bại. Chỉ có cây Pơ mu và cây chè Shan tuyết bản địa mới phát triển được ở vùng đất này. Hiện nay, những cây chè này tập trung chủ yếu ở các bản Tà Chừ, Phình Hồ, Chí Lư. Do trồng và phát triển tự nhiên nên mật độ cây thưa và năng suất chỉ đạt 7-8 tạ chè búp tươi/ha.
Hiện nay, bình quân 1 kg chè sao bằng phương pháp thủ công sẽ bán được từ 130 - 200 nghìn đồng. Gia đình chị Giàng Thị Xúa ở thôn Tà Chừ có 1,5 ha chè cổ thụ, mỗi năm cho thu hái được 4 vụ, mỗi vụ hơn 1 tấn chè búp tươi, mang lại cho gia đình thu nhập từ 2 - 3 triệu đồng. Chị Xúa cho biết: “Bà con ở đây khó khăn lắm, chỉ biết làm lúa, làm ngô, chè. Ngô, lúa thì để ăn, còn chè thì bán lấy tiền để mua đồ dùng và sách vở cho con cái đi học. Làm chè cũng vất và nhưng cũng chẳng được bao nhiêu, vì không có việc gì khác nên vẫn phải làm thôi”.
Do chưa có nhà máy chế biến, người dân xã Phình Hồ, huyện Trạm Tấu (Yên Bái) chỉ sao thủ công được 1/3 sản lượng chè thu hái. Ảnh: Thế Duyệt – TTXVN |
Với diện tích chè của xã thì một năm sẽ thu hái được 120 tấn búp tươi, với giá bán hiện tại là 13.000 đồng/kg, mỗi năm thu về khoảng 1,6 tỷ đồng. Nhưng do vùng này chưa có nhà máy chế biến nên bà con chỉ sao thủ công được 1/3 sản lượng, còn lại đành phải bán trôi nổi cho người dân nơi khác đến mua.
Hiện tại, cả xã Phình Hồ chỉ có duy nhất một cơ sở sao chè thủ công quy mô nhất của anh Đặng Xuân Tú, nhưng với 2 bom sao bằng máy, mỗi ngày gia đình anh chạy hết công suất cũng chỉ sao được khoảng 4 tạ chè tươi, còn lại hơn một tấn của bà con thì đành phải bán ra ngoài. Anh Tú cho biết: "Mong muốn trước hết là phải có nhà quản lý, cần có sự tính toán để chăm sóc bàn bản, khoa học với cây chè vùng cao và cho ra sản phẩm tốt nhất. Nếu được đầu tư một cách bền vững, chăm sóc tốt và thu hái hợp lý thì tôi tin sản phẩm sẽ đạt chất lượng cao, giá thành sẽ tương xứng với chất lượng và đứng vững được trên thị trường".
Cùng là chè Shan tuyết cổ thụ, cùng mọc trên những dãy núi cao của dải Hoàng Liên Sơn và cách nhau chỉ 27 km đường bộ, nhưng chè Shan tuyết của Suối Giàng lại có vị thế cao hơn hẳn. Giá thu mua 1 kg chè tươi trung bình là 25 nghìn đồng, cao gấp đôi ở Phình Hồ, 1 kg chè khô Suối Giàng có giá thấp nhất là 350.000 đồng và cao nhất lên tới 1,5 triệu đồng trong khi ở Phình Hồ chỉ dao động từ 120.000 - 200.000 đồng. Ông Sùng A Đơ, Bí thư Đảng bộ xã Phình Hồ lý giải: "Sở dĩ có sự chênh lệch như thế là do huyện Văn Chấn xã xây dựng thành công được thương hiệu cho cây chè. Bên cạnh đó là các đơn vị, doanh nghiệp cũng đã nghiên cứu và đầu tư, quy hoạch để xây dựng, phát triển vùng nguyên liệu một cách bài bản, sản phẩm đầu ra với mẫu mã bắt mắt, chất lượng nên giá thành cao, người dân cũng được hưởng lợi nhiều hơn từ việc bán nguyên liệu cho các đơn vị này''.
Ông Nguyễn Thành Hưng - Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Trạm Tấu khẳng định: “Chè Shan tuyết Phình Hồ có điểm hay là không hề tưới nước, phun thuốc bảo vệ thực vật cũng như các loại thuốc kích thích mà phát triển hoàn toàn tự nhiên nên sản phẩm đầu ra đảm bảo sạch 100%. Với tiềm năng về đất đai, khí hậu thì hoàn toàn có thể mở rộng diện tích trồng chè Shan ở đây lên hơn 300 ha, đây một lợi thế mà khó có nơi nào có được”.
Tiềm năng của cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Phình Hồ thì đã rõ, song thực tế thì việc bảo tồn và phát triển bền vững nhằm giúp nhân dân ở xã vùng cao khó khăn này thì còn nhiều vấn đề phải bàn như: việc quy hoạch, đầu tư bảo tồn và phát triển vùng chè chưa có, khâu chế biến cũng chưa được đầu tư, sản phẩm của bà con làm ra không có nơi tiêu thụ hoặc bán giá rẻ, không tương xứng với giá trị của nó nên phải bán ra thị trường bên ngoài. Vì lợi ích trước mắt, nhiều thương lái đã mua về rồi pha trộn với chè kém chất lượng nơi khác để bán kiếm lời nên phần nào ảnh hưởng đến thương hiệu của cây chè nơi đây.
Hiện nay, huyện Trạm Tấu đang gấp rút xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm chè Phình Hồ nhưng việc triển khai rất chậm do gặp nhiều khó khăn. Ông Trần Văn Long, trưởng Phòng Kinh tế hạ tầng huyện Trạm Tấu, đơn vị được giao thực hiện Dự án "Xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm chè Shan Phình Hồ" cho biết: "Đây là lần đầu tiên huyện triển khai Dự án này nên gặp rất nhiều bỡ ngỡ, nhất là các bước tiến hành về thủ tục. Việc khảo sát thực địa và mời các nhà đầu tư tư vấn để thực hiện Dự án xây dựng thương hiệu cũng gặp nhiều khó khăn do thiếu nhiều dữ liệu liên quan. Chúng tôi mong rằng sẽ có nhiều nhà đầu tư đến để cùng chung tay xây dựng được thương hiệu chè Shan tuyết cổ thụ Phình Hồ của huyện nhà".
Hiện nay, toàn huyện Trạm Tấu có gần 500 ha chè Shan tuyết tập trung ở các xã Phình Hồ, Bản Mù, Bản Công, Xà Hồ... cho năng suất bình quân 17,5 tạ/ha, sản lượng mỗi năm đạt gần 800 tấn. Nếu biết khai thác tốt, cơ chế tốt thì người dân nơi đây sẽ khá giả lên từ chè, sản phẩm không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn đủ sức chinh phục dân nghiền chè trên thế giới. Tiềm năng là rất lớn nhưng hiện nay chè Shan tuyết nơi đây vẫn chưa khai thác hết thế mạnh.
Ông Giàng A Thào, Chủ tịch huyện Trạm Tấu cho biết, hiện nhu cầu sử dụng chè xanh và chè xanh hữu cơ trên thị trường là rất lớn, đặc biệt là ở các nước phát triển. Vì vậy, nếu tổ chức tốt khâu sản xuất để sản phẩm được chứng nhận chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế thì chè Shan tuyết Phình Hồ có giá trị rất cao và sẽ là nguồn thu nhập lớn cho địa phương. Trước mắt, huyện sẽ tích cực đề nghị các cấp, ngành của Trung ương, tỉnh, huyện cần quan tâm hơn nữa trong việc triển khai các đề tài khoa học nhằm duy trì, bảo tồn và phát triển vùng chè cổ; đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến người dân trong việc quan tâm chăm sóc, thu hái và sản xuất chè theo đúng quy trình kỹ thuật để chất lượng sản phẩm luôn đảm bảo. Hy vọng, với những lợi thế về đặc điểm tự nhiên, cùng sự nỗ lực của người dân và các ngành liên quan, chè Shan tuyết ở Phình Hồ sẽ có được vị trí xứng tầm như chất lượng đặc biệt vốn có.
Trung Kiên