Làm gì để người nông dân vùng châu thổ rộng lớn nhất khu vực Đông Nam Á này có cuộc sống khá giả, sống "hòa bình" với các vấn đề thiên nhiên mang lại và phát triển được nền nông nghiệp sạch bền vững là câu hỏi khó cần có sự vào cuộc của toàn xã hội.
BÀI 1: LAO ĐAO MÙA NƯỚC NỔI
Sau nhiều năm lũ nhỏ, mùa lũ này lại về sớm và dâng cao với cường suất mạnh và dự báo đến ngày 28/9 mực nước lũ tiếp tục lên vượt báo động II khoảng 0,5m trên hai sông Tiền và sông Hậu.
Không chỉ vậy, sau nhiều năm lũ thấp, nước lũ năm 2018 về sớm hơn quy luật thường niên, đạt đỉnh sớm hơn dự báo ban đầu đã cho thấy, sự bất thường và đặt ra nhiều những thách thức rất lớn cho ngành nông nghiệp của vùng trong tiến trình thực hiện mục tiêu tái cơ cấu, phát triển bền vững, đảm bảo sinh kế cho người dân vùng đầu nguồn.
Giữa tháng 9/2018, con nước lũ đã phủ trắng nhiều cánh đồng ở các huyện đầu nguồn các tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Long An. Mùa lũ năm nay về sớm hơn dự báo không chỉ gây thiệt hại cho những người dân trồng lúa ngoài vùng đê báo khép kín vì không kịp thu hoạch mà còn khiến cho những nông dân đang áp dụng mô hình sinh kế thích ứng với lũ ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long cũng mất trắng theo con nước. Ảnh: Anh Đức/TTXVN
Giữa tháng 9, con nước lũ đã phủ trắng nhiều cánh đồng ở các huyện đầu nguồn của tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Long An. Chúng tôi có mặt tại cánh đồng lúa rộng hàng trăm hécta ở xã Vĩnh Hậu, huyện An Phú (tỉnh An Giang) đã chìm hoàn toàn trong biển nước và điều đầu tiên mà chúng tôi nghe từ những người dân sinh sống lâu đời ở nơi đây, hình ảnh “tất bật mưu sinh mùa lũ” ngày càng lùi sâu trong ký ức.
Bởi sau những năm lũ về thấp, năm nay nước lũ tràn đồng đã thắp lên niềm hy vọng cho người dân vùng đầu nguồn sông Cửu Long sẽ đón được mùa lũ “đẹp”, bội thu nguồn lợi thủy sản tự nhiên. Thế nhưng, câu chuyện thực tế lại khác hẳn với sự kỳ vọng khi nước đổ về quá nhanh từ thượng nguồn không chỉ gây thiệt hại nặng nề cho sản xuất mà nguồn lợi thủy sản tự nhiên không nhiều như các mùa lũ trước đây.
Khi những tia nắng chiếu thẳng đứng xuống cánh đồng lúa mênh mông nước, ông Trương Bảo Đừng, một người dân nghèo không có đất sản xuất ở ấp Vĩnh Lịnh (xã Vĩnh Hậu) bắt đầu chống sào đưa chiếc xuồng nhỏ để đến nơi ông đặt dớn bắt cá.
Theo lời ông Đừng, do thấy mùa lũ năm nay nước tràn đồng sớm nên từ giữa tháng 8 ông đã đầu tư hơn 20 mét lưới để làm đường đăng dẫn cá vào đú trên cánh đồng xã Vĩnh Hậu với bao hy vọng.
Đứng cách miệng dớn khoảng 10 mét, ông Đừng bắt đầu kéo đú lên khỏi mặt nước và cho chúng tôi xem thành quả sau một đêm đặt dớn chỉ vỏn vẹn khoảng chừng 1 kg cá. “Năm nay nước lũ lên ở cánh đồng này cao hơn so với cùng thời điểm năm 2017 chừng 1,2 mét, nước lên nhanh, ngập lút đường đăng và chảy xiết quá nên cá thoát ra ngoài hết trơn.
Tôi còn nhớ mùa lũ của mấy năm trước, mỗi ngày sau khi đổ đú đem ra chợ bán cũng kiếm được từ 100.000 - 200.000 đồng, nhưng năm nay thì mỗi ngày chỉ từ 1 – 2 kg cá, không đủ tiền mua gạo ăn qua ngày. Để có thêm tiền trang trải, sáng sớm tôi phải hái thêm bông điên điển để có thêm tiền nuôi gia đình”, ông Đừng buồn nói.
Cách dớn của ông Đừng chừng hơn 50 mét, lão nông Nguyễn Văn Cơi, cũng ngụ tại ấp Vĩnh Lịnh đang kéo tấm lưới giăng dài dài hàng chục mét lên khỏi mặt nước. Thi thoảng ông Cơi mới dừng lại để gỡ những con cá nhỏ dính chặt vào mắt lưới.
“Nước chảy xiết vậy thì đặt dớn khó ăn lắm. Mình giăng lưới thì còn theo được con nước nhưng thấy nước mênh mông vậy chứ cá cũng chẳng bao nhiêu. Giăng cả đêm tôi cũng chỉ kiếm được 3 – 4 kg cá đủ loại như: cá linh, cá heo… Đem ra chợ bán cá tạp thì cũng chỉ kiếm được 40.000 – 50.000 đồng/ngày”, ông Cơi ngao ngán.
Còn theo một số người dân chuyên làm nghề khai thác thủy sản tự nhiên mùa lũ như vợ chồng chị Nguyễn Thị Kiều Phượng, ngụ tại ấp Phước Khánh, xã Phước Hưng (huyện An Phú) gắn bó với nghề đặt lọp bắt cá linh nhiều năm, cho biết mỗi ngày hai vợ chồng anh đặt khoảng 50 cái lọp, chỉ thu về được khoảng 10 kg cá linh. Theo vợ chồng chị, con số này không thấm thía vào đâu so với mùa lũ của nhiều năm trước đây.
Những ngày qua, không chỉ các huyện đầu nguồn của tỉnh An Giang thiệt hại mà nhiều địa phương khác như: Long An, Đồng Tháp… cũng đã có những báo cáo thiệt hại trong do lũ. Những thiệt hại này còn chưa kể đến hiện tượng do mưa giông gây ra và những thiệt hại liên quan đế tình trạng sạt lở, sụt lún đất bờ sông, kênh, rạch.
Tính đến vụ mùa này, diện tích lúa Hè Thu trồng ngoài đê bao chống lũ triệt để ở tỉnh An Giang bị thiệt hại do lũ lên nhanh là 975 ha, hiện có 120 ha lúa Thu Đông bị ngập và đang gia cố bờ bao bảo vệ.
Về nguyên nhân, theo Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn của tỉnh, do năm 2017 lũ thấp, các hộ dân đã xuống giống ở các tiểu vùng này thu hoạch được nên năm 2018 người dân chủ quan vẫn tiếp tục xuống giống sản xuất vụ Thu Đông lên tới hơn 8.200 ha.
Tại tỉnh Đồng Tháp vừa qua, do áp lực nước từ thượng nguồn đổ về khu nội đồng Tháp Mười đã làm vỡ đê bao, khiến gần 150 ha lúa bị chìm trong nước. Ước tính thiệt hại gần 4 tỷ đồng. Trước đó, nước lũ đã làm thiệt hại hơn 184 ha lúa, hoa màu và cây ăn trái trong tỉnh; trong đó thiệt hại lúa Mùa và Thu Đông gần 50 ha, còn lại là hoa màu ngoài vùng đê bao.
Qua thực tế nói trên đã đặt ra nhiều thách thức cho chính quyền địa phương các tỉnh đầu nguồn, cho ngành nông nghiệp của vùng Đồng bằng sông Cửu Long cần phải vượt qua. Một vấn đề quan trọng là làm sao đảm bảo được sinh kế cho người dân của vùng trước biến động bất thường của lũ.
Bài 2: Thách thức của ngành nông nghiệp