Kiểm soát dự án FDI phân cấp cho địa phương

Từ năm 2006 đến nay, việc phân cấp cấp phép đầu tư cho các dự án đầu tư nước ngoài (FDI) đã mở ra toàn diện, không giới hạn qui mô dự án, bao gồm cả việc thẩm định, cấp phép, quản lý nhà nước cho địa phương thực hiện.

Theo các chuyên gia kinh tế, việc phân cấp đã đáp ứng nhu cầu phát triển, thu hút FDI của một nền kinh tế đang cần các nguồn vốn để phát triển. Vốn FDI đổ vào đã giúp địa phương chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm cho lực lượng lao động, đóng góp và ngân sách địa phương. Bên cạnh đó, vốn FDI cũng giúp các địap hương đẩy nhanh cải cách thủ tục hành chính, xóa tàn dư của cơ chế “xin - cho", phát huy được năng lực, tính chủ động, trách nhiệm của địa phương; giảm thiểu các chi phí liên quan đến việc hình thành dự án cho các doanh nghiệp, các nhà đầu tư…

Tuy nhiên, bên cạnh đó hiện tượng dễ dãi, thiếu năng lực trong thẩm định cấp phép với dự án FDI để trạnh tranh hút vốn FDI đã khiến nhiều dự án FDI bộc lộ những bất cập. Trong đó, bất cập lớn nhất đang lộ diện là nhiều dự án FDI do địa phương cấp phép đang phải đối mặt với tình trạng gây ô nhiễm môi trường.

Gần đây nhất dự án đầu tư sản xuất giấy và bột giấy do Công ty TNHH giấy Lee & Man (thuộc Tập đoàn Lee & Man Paper Hong Kong - Trung Quốc) đầu tư tại xã Phú Hữu A (huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang), đang được Bộ Tài nguyên và Môi trường thanh tra vì nước thải của công ty này có nguy cơ bức tử dòng sông Hậu.

Về dự án Công ty TNHH giấy Lee & Man, GS Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội đầu tư nước ngoài cho biết, theo quy định, việc xây dựng nhà máy sản xuất giấy cứng bao bì, quy mô cỡ công ty này thì phải báo cáo kết quả thực hiện các công trình bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, Công ty Lee & Man đã không báo cáo cơ quan chức năng khi thay đổi công suất nhà máy xử lý nước thải. Và chính quyền địa phương khi phát hiện điều này cũng không có biện pháp xử lý kịp thời. Điều này cho thấy, có sự “dễ dãi” trong giám sát, quản lý FDI tại địa phương.

Trước đó năm 2008, tại Công ty Miwon, đoàn kiểm tra phát hiện Miwon có hai bản thiết kế hệ thống xả thải khác nhau. Khi được đề nghị giải trình, Miwon đã không giải trình được thuyết phục. Tiếp đến là vụ Công ty Vedan Việt Nam xả thải ra sông Thị Vải, Cục Cảnh sát môi trường cùng đoàn kiểm tra liên ngành Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phải mật phục ròng rã 3 tháng trời, mới bắt được quả tang Vedan xả nước thải chưa qua xử lý xuống sông Thị Vải. Và nghiêm trọng hơn cả là vụ xả thải của nhà máy sản xuất thép Fomosa Hà Tĩnh đã gây ô nhiễm môi trường biển nghiêm trọng cho 4 tỉnh miền Trung.

Đối với việc cấp giấy phép đầu tư cho nhà đầu tư nước ngoài, thẩm quyền của UBND tỉnh tối đa là 50 năm. Quá thời hạn này, địa phương cần báo cáo Chính phủ và khi đó, Thủ tướng, Chính phủ là người có thẩm quyền xem xét, cấp phép. Tuy nhiên, tại Họp báo Chính phủ thường kỳ Tháng 7/2016 mới đây, Bộ trưởng Tài nguyên - Môi trường Trần Hồng Hà đã khẳng định: “Cấp giấy phép đầu tư đi liền với giao đất 70 năm cho Fomosa chính là sai phạm của Hà Tĩnh”.

GS Nguyễn Mại cho rằng, những sự cố gần đây xảy ra ở các địa phương cho thấy, việc phân cấp đầu tư cho địa phương đã bộc lộ những bất cập. Trước hết là năng lực quản lý của các địa phương, nhất là đối với các dự án có qui mô lớn, có công nghệ phức tạp, lại bao gồm nhiều hạng mục khác nhau, thời gian chuẩn bị đầu tư và đầu tư kéo dài… địa phương đã không đủ sức đáp ứng (cả về trình độ quản ký doanh nghiệp, quản lý đầy tư, nhất là đầu tư có yếu tố nước ngoài, cả về chuyên môn, kĩ thuật, công nghệ...). Thứ hai, trong khi trình độ, năng lực cán bộ quản lý FDI của địa phương như vậy, giữa các địa phương lại diễn ra cuộc chạy đua thu hút FDI, dẫn đến nôn nóng, thu hút FDI bằng mọi giá với xu hướng qui mô dự án càng lớn càng coi là thành tích.