Loại bỏ 'rào cản', tạo động lực cho doanh nghiệp

Chính phủ xác định cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia là một trong những trọng tâm chính sách kinh tế. Điều này thể hiện rõ qua việc Chính phủ liên tục ban hành Nghị quyết 19/NQ-CP của Chính phủ về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và Nghị quyết 02/NQ-CP về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2022.

Và mới đây nhất là Nghị quyết 01/NQ-CP 2023 về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, Dự toán ngân sách nhà nước và cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2023; theo đó, yêu cầu các bộ, ngành, chính quyền địa phương tiến hành nhiều nhiệm vụ, giải pháp nhằm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp.

Theo kết quả rà soát sơ bộ mới nhất của Viện Nghiên cứu kinh tế Trung ương (CIEM) cho thấy, chất lượng điều kiện kinh doanh trong một số lĩnh vực đã được cải thiện. Cụ thể: Điều kiện kinh doanh trong một số lĩnh vực được thiết kế có hệ thống, rõ ràng, dễ hiểu, dễ theo dõi; số lượng điều kiện kinh doanh quy định chung chung, thiếu minh bạch, khó tiên liệu đã giảm đáng kể so với trước năm 2017; điều kiện kinh doanh về nhân sự, cơ sở vật chất cũng được quy định rõ và giảm mức độ đáp ứng điều kiện…

Cụ thể, danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện đã được giảm xuống (từ 267 ngành nghề năm 2014, xuống 243 ngành nghề năm 2016 và tiếp tục giảm còn 227 ngành, nghề theo Luật Đầu tư 2020).

Tuy nhiên, bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của CIEM cho biết, danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện đã giảm xuống nhưng mới chỉ giảm về số lượng hình thức, trong khi nội hàm của ngành nghề lại mở rộng, bao trùm hơn. Có nghĩa là trong thực tế, số lượng ngành nghề cụ thể có quy định về điều kiện kinh doanh tại pháp luật chuyên ngành đang lớn hơn nhiều con số 227 ngành nghề theo danh mục của Luật Đầu tư 2020.

Theo đó, một số ngành, nghề đã được bãi bỏ khỏi danh mục của Luật Đầu tư 2020, nhưng Nghị định quy định về điều kiện kinh doanh vẫn còn hiệu lực thi hành. Mặt khác, vẫn có sự không nhất quán trong xác định ngành nghề kinh doanh có điều kiện.

Hiện, rào cản điều kiện kinh doanh đang trở nên rất phổ biến. Trong quá trình đăng ký kinh doanh, nhà đầu tư phải thực hiện thủ tục điều chỉnh các loại giấy phép con nhiều lần ngay cả khi không có thay đổi về nội dung ảnh hưởng đến phạm vi hoạt động đã được cấp phép.

Nếu như các thủ tục về thuế là vấn đề bức xúc của nhiều doanh nghiệp thì kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa nhập khẩu, những khó khăn bất cập từ quy định an toàn phòng cháy, chữa cháy, kinh doanh xăng dầu, giấy phép môi trường, kinh doanh vận tải, an ninh trật tự... tiếp tục là rào cản đối với doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Minh Thảo cho biết thêm, kết quả từ cuộc khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) với trên 10.000 doanh nghiệp cho thấy, có tới 60,1% doanh nghiệp gặp khó khăn khi thực hiện thủ tục hành chính cấp phép kinh doanh ngành nghề kinh doanh có điều kiện.

Tỷ lệ doanh nghiệp trả chi phí không chính thức cho việc cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện là 61,36%. Những phiền hà về cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện là nguyên nhân khiến 21,7% doanh nghiệp phải trì hoãn hoặc hủy bỏ kế hoạch kinh doanh.

Theo đánh giá sơ bộ của CIEM khi thực hiện rà soát, đánh giá cải cách về điều kiện kinh doanh và nỗ lực cải cách, thì đến nay kết quả không chuyển biến so với thời điểm năm 2019.

“Xu hướng cải cách về môi trường đầu tư kinh doanh vẫn còn nặng tính hình thức, tình trạng “cài cắm” điều kiện kinh doanh trong các thông tư do cấp bộ ban hành vẫn còn nhiều...”, nhiều chuyên gia kinh tế đánh giá.

Việc cắt giảm danh mục điều kiện kinh doanh là có, nhưng chủ yếu dưới hình thức gộp tên ngành nghề hoặc sử dụng tên ngành nghề có phạm vi điều chỉnh rộng hơn, để rút gọn về số lượng. Thủ tục về đất đai còn rất khó khăn, có nhiều sự mâu thuẫn, chồng chéo về quy định pháp luật trong các lĩnh vực khiến môi trường kinh doanh vẫn còn những khoảng trống chưa được lấp đầy, làm hạn chế quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp.

Đại diện doanh nghiệp, ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký Hiệp hội chế biết xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) chỉ ra hàng loạt "nỗi khổ" của doanh nghiệp vì điều kiện kinh doanh. Theo ông Nam, các doanh nghiệp xuất khẩu đang đối diện với khó khăn bủa vây. Sau 2 năm đại dịch lại tiếp đến khủng hoảng và suy giảm kinh tế toàn cầu, sức chống chịu của doanh nghiệp đã tới hạn.

Còn bà Lý Thị Kim Chi, Chủ tịch Hội Lương thực, thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, có những bất cập trong thủ tục hành chính đã kéo dài 5 năm chưa được giải quyết khiến doanh nghiệp đang từng ngày phải chịu đựng nhiều khó khăn, tổn thất. “Chúng tôi chỉ mong các quy định không làm ảnh hưởng đến doanh nghiệp và kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế”, bà Lý Thị Kim Chi nhấn mạnh.

Để tiếp tục tạo luồng gió mới cho doanh nghiệp, theo ý kiến nhiều chuyên gia, yếu tố quan trọng nhất là phải luôn tạo thuận lợi cho doanh nghiệp nhằm nâng cao hơn nữa năng lực cạnh tranh, tận dụng cơ hội tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư.

Để làm được điều này, các bộ, ngành chức năng cần chú trọng đơn giản hóa, tạo minh bạch về thủ tục hành chính, duy trì sự ổn định của chính sách; khắc phục bất cập do mâu thuẫn, chồng chéo trong quy định pháp luật; thực hiện hiệu quả các hoạt động đối thoại với doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Thị Diệu Hồng, Trưởng phòng Xây dựng pháp luật, Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, cần thống nhất trong cách hiểu về điều kiện kinh doanh. Vì trong thực tiễn xây dựng chính sách pháp luật, cách hiểu về điều kiện kinh doanh của một số bộ soạn thảo chính sách còn khác nhau khiến cho việc xác định một điều kiện kinh doanh và cơ chế quản lý đôi khi chưa chính xác.

“Đáng lưu ý, chất lượng cải cách môi trường kinh doanh cũng sẽ được nâng cao nếu các bộ, ngành tăng cường hiệu quả kiểm soát việc ban hành điều kiện kinh doanh, ngành nghề kinh doanh có điều kiện và tăng cường tham vấn doanh nghiệp, minh bạch hơn trong hoạt động giải trình”, bà Nguyễn Thị Diệu Hồng khẳng định.

Cùng với đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang gấp rút hoàn tất Dự thảo Nghị quyết về cải thiện trường môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia để trình Chính phủ trong tháng 9/2023. Thông tin điều này tới đại diện các doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông cho biết thêm, sẽ kiến nghị thành lập Tổ công tác đi cùng với các bộ, ngành, thúc đẩy thực hiện hiệu quả nghị quyết này.

Đặc biệt, các bộ, ngành phải huy động được sự chung tay tham gia của cộng đồng doanh nghiệp vào xây dựng chính sách nhằm tạo “luồng gió” mới cùng sự đồng thuận khi đưa chính sách vào thực thi. Đây được coi là động lực mới nhằm tạo đột phá cho môi trường kinh doanh trong năm 2023 và những năm tới.