‘Mập mờ’ doanh nghiệp bỏ trúng thầu dự trữ sang xuất khẩu gạo

Ông Âu Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan (TCHQ) đã trao đổi với báo giới xung quanh vấn đề này.  

Thưa ông, theo Tổng cục Dự trữ Nhà nước, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính đã mở thầu thu mua 190.000 tấn gạo dự trữ Quốc gia năm 2020 nhưng qua đợt mở thầu lần 1, rất nhiều doanh nghiệp không đến ký hợp đồng khiến lượng thu mua không đủ. Còn phía Hải quan lại phát hiện có những bất thường về tình trạng doanh nghiệp bỏ trúng thầu sang xuất khẩu. Cụ thể sự việc là thế nào, thưa ông?

Theo rà soát của TCHQ từ 0 giờ ngày 12/4 có 39 doanh nghiệp đăng ký tờ khai xuất khẩu gạo, số lượng hạn ngạch đạt 400.000 tấn theo Quyết định của Bộ Công Thương. 

Hệ thống của hải quan hoàn toàn tự động tiếp nhận tờ khai đăng ký và tự động chấp nhận tờ khai, phản hồi doanh nghiệp mà không có sự can thiệp của công chức hải quan, đảm bảo công khai minh bạch. Hệ thống tự động này hoạt động 24/7. Trung bình một tờ khai từ khi đăng ký đến khi nhận lại kết quả chỉ trong vòng vài giây, điều đó cho thấy con người không thể can thiệp vào quá trình đăng ký này.

Đặc biệt, từ việc rà soát số lượng doanh nghiệp đăng ký các tờ khai xuất khẩu, phía TCHQ nhận thấy có hiện tượng khá bất thường. Trong danh sách đăng ký tờ khai xuất khẩu xuất hiện những doanh nghiệp đã trúng thầu dự trữ Quốc gia mặt hàng gạo (theo đấu thầu của Tổng cục Dự trữ Quốc gia) nhưng theo báo cáo của Tổng cục Dự trữ thì những doanh nghiệp này lại không đến ký hợp đồng hoặc từ chối ký hợp đồng cung cấp gạo dự trữ quốc gia. 

Cụ thể, có 4 doanh nghiệp nằm trong danh sách nhà thầu trúng thầu cung cấp gạo dự trữ Quốc gia năm 2020. Đó là: Tổng công ty Lương thực miền Bắc trúng thầu 4.500 tấn, đến thời điểm hiện nay chưa ký hợp đồng, tuy nhiên doanh nghiệp này lại đăng ký xuất khẩu 8 tờ khai với số lượng 7.200 tấn. Công ty TNHH Phát Tài trúng thầu 17.940 tấn, doanh nghiệp cũng đăng ký 5 tờ khai xuất khẩu, tổng khối lượng hơn 13.000 tấn.

Hai doanh nghiệp nữa gồm Công ty CP Mỹ Tường và Công ty CP Xuất nhập khẩu (XNK) Thuận Minh cũng nằm trong danh sách trúng thầu nhưng chưa ký hợp đồng với Cục Dự trữ Quốc gia khu vực. Tuy nhiên các doanh nghiệp này cũng đăng ký tờ khai xuất khẩu trên 10.000 tấn. Như vậy các doanh nghiệp này chưa thực hiện quy định cung cấp gạo cho dự trữ Quốc gia. 

Chúng tôi cho rằng, hiện tượng này làm phát sinh nguy cơ không đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, đảm bảo dự trữ Quốc gia. Trong khi đó, theo quy định tại Nghị định 107 liên quan đến xuất khẩu gạo thì các doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm dự trữ lưu thông tối thiểu 5% tổng lượng xuất khẩu của doanh nghiệp trong 6 tháng trước đây. Như vậy, doanh nghiệp này không đảm bảo quy định này, phát sinh lo ngại ảnh hưởng an ninh lương thực trong dự trữ lưu thông cũng như dự trữ Quốc gia.

TCHQ đang tổng hợp lại toàn bộ tình hình thực hiện xuất khẩu gạo trong thời gian qua để báo cáo Chính phủ và các bộ, ngành; đồng thời kiến nghị giải pháp để đảm bảo quản lý mặt hàng gạo xuất khẩu hiệu quả, chủ động hơn cho doanh nghiệp; tránh việc thời gian qua doanh nghiệp khá bị động trong việc đăng ký tờ khai và thực hiện thủ tục xuất khẩu theo hợp đồng của doanh nghiệp đã ký trước đây với đối tác nước ngoài.

Theo ông, với dấu hiệu bất thường trên thì phía cơ quan quản lý hiện có chế tài ra sao để buộc doanh nghiệp phải ký hợp đồng đối với lượng gạo đã trúng thầu khi đấu thầu lượng gạo dự trữ Quốc gia thì mới được xuất khẩu hay không? 

Hiện nay chưa có chế tài buộc doanh nghiệp phải ký hợp đồng đối với lượng gạo đã trúng thầu khi đấu thầu lượng gạo dự trữ Quốc gia thì mới được xuất khẩu. 

Chúng tôi kiến nghị Bộ Công Thương cần xem xét lại quy định quản lý xuất khẩu gạo. Thay bằng phân bổ hạn ngạch tổng lượng hàng tháng thì có thể đấu giá hạn ngạch như mặt hàng đường mà Bộ Công Thương đang thực hiện. Việc đấu giá dựa trên nguyên tắc doanh nghiệp tham gia đấu giá đáp ứng điều kiện xuất khẩu theo quy định tại Nghị định 107. 

Ngoài ra doanh nghiệp phải thực hiện hợp đồng cung ứng gạo cho dự trữ Quốc gia và doanh nghiệp phải ký hợp đồng với một siêu thị liên kết để cam kết đảm bảo dự trữ lưu thông tối thiểu 5% tổng lượng hàng hóa xuất khẩu của doanh nghiệp trong 6 tháng trước, đảm bảo cung ứng ra thị trường khi Chính phủ và các bộ, ngành có yêu cầu. Đáp ứng các quy định đó, doanh nghiệp mới được tham gia vào đấu giá hạn ngạch. Như vậy doanh nghiệp sẽ chủ động hơn, khi có hạn ngạch rồi doanh nghiệp sẽ thực hiện ký hợp đồng và thực hiện đăng ký tờ khai xuất khẩu.

Phía hải quan cho rằng: Nếu thực hiện được những giải pháp trên sẽ không dẫn đến tình trạng như thời gian vừa qua, những doanh nghiệp nào đăng ký tờ khai trước sẽ chiếm hết hạn ngạch của doanh nghiệp đăng ký tờ khai sau. 

Bởi theo thống kê của hải quan, có doanh nghiệp trong thời gian rất ngắn đã đăng ký hơn 100 tờ khai với số lượng gần 100.000 tấn (như Công ty CP tập đoàn Intimex đăng ký 102 tờ khai với khối lượng 96.234 tấn) và những doanh nghiệp còn lại sẽ không còn hạn ngạch để đăng ký tờ khai. Thực tế này khiến cơ quan chức năng khó quản lý, hỗn loạn trong hoạt động XNK trong thời gian ngắn, dẫn đến nhiều doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi những hợp đồng đã ký trước đây nhưng không đăng ký được tờ khai xuất khẩu gạo.

TCHQ cũng kiến nghị Bộ Công Thương cũng như các bộ, ngành khi thay đổi chính sách cần thông báo cho cơ quan hải quan và doanh nghiệp trước một thời gian.

Hiện tượng doanh nghiệp từ chối tham gia vào hợp đồng cung cấp dự trữ gạo Quốc gia nhưng lại có tên trong danh sách mở tờ khai xuất khẩu gạo sẽ phát sinh rủi ro ra sao, nhất là trong bối cảnh dịch COVID-19 có nguy cơ kéo dài?

Theo dự báo của Tổ chức Lương thực thế giới, hiện nay do ảnh hưởng dịch COVID-19 và một số yếu tố về thời tiết (xâm nhập mặn, hạn hán…) nguồn lương thực sắp tới sẽ khan hiếm và đẩy nhu cầu lên cao sau dịch. Do vậy giá một số mặt hàng, đặc biệt là nông sản, sẽ tăng và có thể có sự chênh lệch giữa giá trúng thầu và giá trên thị trường. Dẫn đến một số doanh nghiệp có thể chuyển sang không ký hợp đồng hoặc từ chối ký hợp đồng với Bộ Tài chính để xuất khẩu.

Thực tế này đặt ra vấn đề phía Tổng cục Dự trữ không mua đủ và dự trữ đủ lượng lương thực cần thiết phục vụ an ninh lương thực. Bên cạnh đó nếu không có sự kiểm soát của Bộ Công Thương thì có thể doanh nghiệp không có đủ lượng dự trữ lưu thông tối thiểu 5% sản lượng xuất khẩu 6 tháng trước. Điều này ảnh hưởng lượng cung ứng gạo ra thị trường.

Điều này ảnh hưởng đến cung ứng và an ninh lương thực quốc gia trong bối cảnh xâm nhập mặn cũng như hạn hán thời gian qua. Do vậy Tổng cục Hải quan sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn để kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giải pháp đảm bảo quyền lợi doanh nghiệp cũng như đảm bảo an ninh lương thực Quốc gia.

Xin trân trọng cảm ơn ông!