VCCI: Chỉ 60% doanh nghiệp hiểu rõ vai trò quan trọng của kiểm soát nội bộ

Sự kiện là một trong những hoạt động trọng tâm của sáng kiến Liêm chính giữa Doanh nghiệp và Chính phủ - GBII thuộc Đề án 12 được tài trợ thông qua dự án vùng "Thúc đẩy môi trường kinh doanh công bằng ở ASEAN" do UNDP triển khai với sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ Thịnh vượng Vương quốc Anh. Báo cáo do Văn phòng doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững (VCCI) và Công ty TNHH Tư vấn hội nhập và phát triển cùng các chuyên gia thuộc Trường Đại học Kinh tế quốc dân, Học viện Tài chính và các thành viên thuộc Diễn đàn các nhà lãnh đạo doanh nghiệp Quốc tế thực hiện. 

Với kết quả nghiên cứu thu được từ 239 doanh nghiệp tham gia khảo sát và 40 doanh nghiệp tham gia vào các cuộc phỏng vấn sâu đã cho thấy tỷ lệ lớn các doanh nghiệp còn hiểu chưa đúng hoặc chưa đầy đủ về khái niệm kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử. Cụ thể, có nhiều doanh nghiệp cho rằng, kiểm soát nội bộ chỉ đơn thuần là trách nhiệm của kiểm soát viên nội bộ, chứ không phải là vấn đề quản trị doanh nghiệp. Chỉ có từ 50 - 60% doanh nghiệp cho thấy sự hiểu biết rõ ràng cũng như vai trò quan trọng của kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. 

Theo Tiến sĩ Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI, khi các hệ thống kiểm soát và tuân thủ của doanh nghiệp không được áp dụng hoặc không thực hiện đúng chức năng thì các hành vi xấu dễ có cơ hội nảy sinh trong các công ty và vượt ra ngoài biên giới thông qua các chuỗi cung ứng, đầu tư và thương mại toàn cầu. Sự lãnh đạo đúng đắn, các hệ thống tuân thủ kiểm soát rủi ro tham nhũng và việc quản trị, giám sát bằng quy định rõ ràng là những yếu tố quan trọng xây dựng liêm chính doanh nghiệp. 

Đồng tình và có chung quan điểm, bà Caitlin Wiesen, quyền Trưởng Đại diện thường trú UNDP Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của bộ quy tắc ứng xử và cơ chế kiểm soát nội bộ trong việc thúc đẩy liêm chính trong kinh doanh, việc áp dụng các công cụ này là trách nhiệm của các doanh nghiệp và tổ chức kinh tế theo Luật Phòng, chống tham nhũng. UNDP sẽ hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp xây dựng cẩm nang hướng dẫn áp dụng bộ quy tắc ứng xử và cơ chế kiểm soát nội bộ; đồng thời cung cấp các khóa đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho những doanh nghiệp còn đang tìm cách áp dụng các công cụ đó. 

Trình bày về những phát hiện của nhóm nghiên cứu về thực trạng áp dụng cơ chế kiểm soát nội bộ và bộ quy tắc ứng xử tại các doanh nghiệp Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Văn Thắng, Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, báo cáo nghiên cứu cũng đặt ra vấn đề tuân thủ các quy định trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp với các cơ quan Nhà nước liên quan tới việc chi trả chi phí không chính thức hay trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp với các đối tác kinh doanh khi vận dụng các biện pháp không chính thức và làm ăn dựa trên quan hệ thân quen...

Mối quan hệ cá nhân và việc sử dụng chi phí không chính thức được "ngụy trang" dưới nhiều hình thức khác nhau chiếm từ 25 - 30% trong các giao dịch kinh doanh. Một phần ba doanh nghiệp được hỏi cho biết không bao giờ áp dụng phương thức đấu thầu mua sắm cạnh tranh. Các hoạt động bất thường trong mua sắm, bán hàng đều chiếm tỷ lệ không nhỏ trong các doanh nghiệp tham gia khảo sát. Những điều này đều có nguy cơ tác động đáng kể tới tính liêm chính trong kinh doanh. 

Riêng đối với hoạt động mua sắm, theo ông Thắng, còn tồn tại những thực tiễn chưa tốt như việc đặt hàng không theo nhu cầu, đặt hàng không đúng chất lượng, hồ sơ báo giá bị can thiệp làm mất tính khách quan... Tương tự, trong hoạt động bán hàng, có khoảng 16% doanh nghiệp tham gia khảo sát cho biết có nhận ra những bất thường như việc lập hóa đơn sai hay bán hàng không theo đúng chính sách của doanh nghiệp, giao hàng không đúng như cam kết trong hợp đồng.... Chưa kể đến là những bất thường trong quản lý nhân sự như việc "thực hiện không đầy đủ các khoản phải nộp cho người lao động, chưa tuân thủ pháp luật về lao động trong ký kết và thực hiện hợp đồng hay việc tuyển dụng dựa phần lớn vào quen biết, quan hệ nhiều hơn là năng lực....

Kết quả nghiên cứu đã phần nào phản ánh rõ những mặt hạn chế, thậm chí là không hiệu quả trong công tác quản lý nói chung. Ngoài ra, tại các công ty có quy mô lớn, vai trò của ban kiểm soát hoạt động còn khá hình thức, chưa thể hiện rõ chức năng nhiệm vụ yêu cầu cao về tính độc lập, mà còn phụ thuộc lớn vào hội đồng quản trị và ban điều hành. Các báo cáo vi phạm trong quản trị doanh nghiệp đã phần nào khẳng định hầu hết các vụ việc liên quan xảy ra đều là hậu quả của năng lực kiểm soát nội bộ và sự tuân thủ bộ quy tắc ứng xử còn yếu kém và thiếu minh bạch. 

Đại diện cơ quan tài trợ, ông Gareth Ward, Đại sứ Anh tại Việt Nam nhấn mạnh, với các nỗ lực từ phía Chính phủ, cụ thể là Luật Phòng, chống tham nhũng sắp tới có hiệu lực sẽ tạo đà thúc đẩy cộng đồng doanh nghiệp tuân thủ và thể hiện rõ cam kết xây dựng văn hóa kinh doanh liêm chính. Tuy nhiên, để có thể thực hiện một chương trình liêm chính doanh nghiệp hiệu quả cần có sự hợp tác và tham gia của các bên liên quan, không chỉ từ phía cơ quan Chính phủ mà kể cả các doanh nghiệp và tổ chức xã hội. Thúc đẩy môi trường kinh doanh tập trung vào lĩnh vực liêm chính doanh nghiệp sẽ là một trong những ưu tiên của Vương quốc Anh tại Việt Nam.