Hiện trường vụ rơi máy bay Boeing 737 MAX của hãng hàng không Ethiopian Airlines, cách thủ đô Addis Ababa của Ethiopia 50km về phía đông, ngày 10/3/2019. Ảnh: THX/TTXVN
Toàn bộ 149 hành khách và 8 thành viên phi hành đoàn trên chiếc Boeing 737 MAX của hãng hàng không Ethiopian Airlines tử nạn ngày 10/3 khi máy bay bổ nhào sau 6 phút rời mặt đất. Hai thảm họa liên tiếp xảy ra với Boeing 737 MAX không chỉ làm dấy lên nghi vấn về độ an toàn của dòng máy bay hiện đại nhất này, mà còn làm lung lay danh tiếng hơn 100 năm của Tập đoàn chế tạo máy bay Mỹ Boeing. Việc chỉ trong vòng 3 ngày có hơn 40 nước quyết định ngừng khai thác Boeing 737 MAX, thực sự là đòn giáng mạnh vào uy tín của Boeing, đẩy “gã không lồ” trong ngành máy bay của nước Mỹ vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng chưa từng có trong lịch sử.
Sau vụ tai nạn máy bay của Ethiopian Airlines, Boeing đã có biện pháp trấn an khách hàng bằng kế hoạch thực hiện cập nhật phần mềm cho 737 MAX 8, mà theo hãng, được thiết kế để "giúp một chiếc máy bay vốn đã an toàn thậm chí còn an toàn hơn", với những thay đổi về "quy luật điều khiển chuyến bay, màn hình điều khiển, cẩm nang hướng dẫn vận hành và đào tạo phi hành đoàn". Tập đoàn này cũng cam kết cử một đội ngũ kỹ thuật đến Ethiopia để hỗ trợ điều tra. Tuy nhiên, phản ứng của Boeing được xem là chậm trễ và không thuyết phục sau liên tiếp hai vụ tai nạn liên quan đến Boeing 737 MAX với sự trùng hợp đến kinh ngạc.
Làn sóng “tẩy chay” 737 MAX lan rộng trên toàn cầu sau tai nạn thảm khốc ngày 10/3 rõ ràng cho thấy khách hàng của Boeing đang mất lòng tin nghiêm trọng. Hàng loạt thị trường tiềm năng của Boeing như Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ…. đã và đang tạm “quay lưng” với tập đoàn. Trung Quốc là quốc gia đầu tiên cấm khai thác dòng 737 MAX đối với các chuyến bay nội địa. Tiếp đó, New Zealand, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), Kuwait, Australia, tất cả nước thành viên Liên minh châu Âu (EU), Indonesia, Malaysia, Namibia, Oman, Singapore… cùng hàng chục hãng hàng không trên thế giới quyết định ngừng khai thác máy bay 737 MAX. EU còn cấm máy 737 MAX bay qua không phận hay đỗ xuống các sân bay của khối. Ước tính gần 75% trong tổng số 371 máy bay 737 MAX đang hoạt động trên toàn thế giới tạm "đắp chiếu". Hiện chưa có hãng hàng không nào chính thức hủy đơn đặt hàng Boeing 737 MAX, nhưng thông tin từ giới truyền thông cho thấy Lion Air sẽ thay thế MAX 8 bằng máy bay của Airbus.
Trước đó, trong vụ tai nạn máy bay của Lion Air, các nhà điều tra cho rằng một bộ cảm biến bị lỗi và tính năng tự động để máy bay hướng mũi xuống đã khiến phi công mất kiểm soát không thể đưa máy bay lên. Boeing sau đó không đưa ra giải pháp cụ thể nào mà chỉ dừng lại ở việc công bố bản hướng dẫn phi công xử lý nếu gặp tình huống tương tự. Hãng này cũng thừa nhận về một chương trình lái tự động mới có tên Hệ thống Tăng cường các tính năng điều khiển" (MCAS) có thể vô hiệu hóa một tính năng mà các phi công sẽ sử dụng để điều khiển máy bay.
Cho đến thời điểm này, lỗi kỹ thuật và sự cố một hệ thống cảm biến được cho là nguyên nhân khiến máy bay không thể hoàn thành hành trình. Một số chuyên gia chỉ ra những điểm giống nhau của hai vụ rơi máy bay này, là phi hành đoàn gặp vấn đề ngay sau khi cất cánh, và các báo cáo về sự rung lắc lớn trong quá trình tăng tốc để đạt độ cao cần thiết.
Máy bay 737 MAX tại nhà máy của Boeing ở Renton, Washington. Ảnh: AFP/TTXVN
Ra mắt thị trường từ tháng 5/2017, dòng máy bay 737 MAX được Boeing quảng cáo là máy bay "ngựa thồ" thế hệ mới với giá thành thấp, chi phí bảo dưỡng ít tốn kém. Thậm chí Boeing đã tự hào rằng các phi công không cần phải trải qua khóa huấn luyện với mô hình tập bay để lái các máy bay MAX 8 mới. Điều đó đã giúp tập đoàn có trụ sở ở thành phố Chicago, Mỹ, bán được hàng trăm chiếc MAX 8 chỉ sau vài tháng ra mắt. Boeing 737 MAX có bốn phiên bản 7, 8 ,9, 10, khác nhau về số lượng hành khách, và được coi là "át chủ bài" của tập đoàn này để cạnh tranh với A320 NEO của đối thủ Airbus. Theo Giám đốc hãng Phân tích Thị trường quốc phòng và hàng không vũ trụ Michel Merluzeau, Boeing 737 MAX là chương trình phát triển quan trọng của tập đoàn Boeing trong 10 năm tới và hãng có kế hoạch đưa dòng máy bay này chiếm tới 64% sản lượng vào năm 2032.
Không thể phủ nhận tính vượt trội của Boeing 737 MAX, trong đó phải kể đến dòng MAX 8 với giá niêm yết 121,6 triệu USD. Mẫu MAX 8 có động cơ lớn hơn, được thiết kế nhằm tiết kiệm nhiên liệu hơn và đóng góp gần 30% lợi nhuận của Boeing trong năm ngoái. Tính đến cuối tháng 1/2019, có 4.661 chiếc 737 MAX đã được đặt mua, chiếm gần 80% lượng đặt hàng của Boeing. Hãng chế tạo máy bay hàng đầu của Mỹ này đã sản xuất 52 chiếc mỗi tháng và đặt mục tiêu tăng lên 57 chiếc/tháng trong năm nay, hướng tới với mục tiêu chuyển giao 895 đến 905 chiếc trong năm, một con số kỷ lục.
Cùng với dòng máy bay 737 MAX, năm ngoái, doanh thu của Boeing lên tới hơn 100 tỷ USD, tăng 8% so với năm 2017. Boeing đang có 5.900 đơn hàng chưa thực hiện, tương đương khoảng 7 năm sản xuất, trị giá 412 tỷ USD, và hãng này dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng trong năm 2019. Một trong những mục tiêu của Giám đốc điều hành (CEO) Boeing CEO Dennis Muilenburg (Đê-nít Mui-len-bấc) là hợp nhất tốt hơn các đơn vị kinh doanh chính - gồm máy bay thương mại, quốc phòng, vũ trụ và dịch vụ - theo chiến lược mà ông đã gọi là "Một Boeing".
Kể từ sau vụ tai nạn máy bay ở Ethiopia, giá cổ phiếu của Boeing giảm hơn 11%, khiến gần 27 tỷ USD giá trị thị trường của hãng bị "bốc hơi" chỉ trong 2 ngày. Công ty dịch vụ tài chính Edward Jones có trụ sở tại bang Missouri, Mỹ đã hạ xếp hạng cổ phiếu Boeing, và nhận định rằng vụ tai nạn mới đây nhất liên quan đến dòng máy bay Boeing 737 MAX có thể tác động mạnh đến lợi nhuận trong ngắn hạn của cổ phiếu này.
Giới phân tích cho rằng nếu hai vụ rơi máy bay trên là do cùng một nguyên nhân, thiệt hại kinh tế sẽ không đáng kể, bởi Boeing chỉ cần cập nhật phần mềm kiểm soát và hướng dẫn bay đang lưu hành, với chi phí theo ước tính chưa đến 1 tỷ USD. Tuy nhiên, trong trường hợp các nhà điều tra phát hiện nguyên nhân khác, thiệt hại của Boeing sẽ lớn hơn nhiều, bởi 737 MAX có thể bị buộc dừng khai thác trong thời gian dài, sẽ liên quan đến việc sửa chữa và bồi thường, buộc các hãng hàng không phải thay thế máy bay khác. Theo chuyên gia Ken Herbert thuộc hãng phân tích thị trường Canaccord, cuộc khủng hoảng hiện nay không chỉ làm lu mờ hình ảnh của Boeing mà còn ảnh hưởng đến ngành công nghiệp hàng đầu của Mỹ, bởi tập đoàn này hoạt động trong nhiều lĩnh vực như máy bay thương mại, quốc phòng, hàng không vũ trụ, thậm chí sản xuất chuyên cơ Không lực 1 chở Tổng thống Mỹ. Người đứng đầu Chương trình An ninh và an toàn bay của Đại học Southern California, Thomas Anthony đánh giá đây không phải vấn đề về máy móc hay phần mềm, mà là vấn đề về trao đổi thông tin và lòng tin.
Cuộc khủng hoảng lòng tin về máy bay 737 MAX sẽ còn kéo theo nhiều hệ lụy khác. Ngoài 150.000 nhân viên của Boeing bị ảnh hưởng, các nhà cung cấp trực tiếp và gián tiếp cho việc sản xuất dòng máy bay này như General Electric (GE) hay Safran, cũng không tránh được tác động khi các đơn hàng bị hủy bỏ.
Sẽ mất thời gian dài để xác định nguyên nhân chính xác dẫn tới hai thảm họa hàng không liên quan đến máy bay 737 MAX. Điều Boeing phải làm ngay thời điểm hiện nay, là tạm gác chiến lược phát triển dài hạn của dòng máy bay này để tập trung giải quyết thấu đáo cuộc khủng hoảng lòng tin đang ngày càng lan rộng.