'Con tàu' EU vượt lên khó khăn

Cách đây chưa đầy một năm, tháng 11/2019, bà Ursula von der Leyen đã phát biểu trước Nghị viện châu Âu, ngay trước thời điểm cơ quan này bỏ phiếu phê chuẩn để bà đảm nhận vị trí Chủ tịch EC. Khi đó, bà trình bày chương trình đầy tham vọng vì một châu Âu xanh, kỹ thuật số và “địa chính trị” hơn. Nhưng sự bùng nổ của đại dịch COVID-19 đã khiến "Lục địa Già" rơi vào suy thoái và cản trở các mục tiêu này. Bởi vậy, trong thông điệp liên minh ngày 16/9, bài phát biểu đề cập đến các vấn đề chính sách cấp bách nhất của năm 2020, bà von der Leyen đã một lần nữa nhắc lại những đường hướng chủ đạo trong nhiệm kỳ của mình, cùng với việc khởi động lại các dự án quan trọng trong một thế giới hậu COVID-19.

Ưu tiên rõ nét nhất trong thông điệp liên minh năm 2020 là đưa EU thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng. Bà lập luận rằng châu Âu có thể làm được điều đó với mô hình kinh tế của mình bởi trên hết, EU có nền kinh tế vì con người và bảo vệ công dân, mang lại sự ổn định và tạo ra cơ hội cho sự thịnh vượng.

Người đứng đầu EC liệt kê nhiều biện pháp đã được thực hiện để đối phó với đại dịch, chẳng hạn như cơ chế ổn định nhằm hỗ trợ người lao động hoặc sự linh hoạt trong các quy tắc về tài khóa và viện trợ của chính phủ. Bà von der Leyen tin rằng EU đã đạt được một bước tiến nhảy vọt. Tại Hội nghị thượng đỉnh EU marathon đầy căng thẳng vào cuối tháng 7 vừa qua, các nhà lãnh đạo đã thống nhất được khung tài chính 7 năm tới cho các dự án tham vọng lên tới 1.800 tỷ euro, trong đó 750 tỷ dành cho quỹ phục hồi. EC quyết  tâm sẽ tiếp tục các biện pháp và mọi nỗ lực cho định hướng này trong vòng 12 tháng tới.

Kế hoạch phục hồi và một ngân sách dài hạn mang tính bước ngoặt là bằng chứng rõ ràng về khả năng hành động dứt khoát của EU trong tình huống khủng hoảng - với việc các nhà lãnh đạo đã vượt qua được những bất đồng chính trị gay gắt để huy động sức mạnh tài khóa lớn chưa từng có.

Việc áp dụng gói hỗ trợ một cách hiệu quả mang lại cho Chủ tịch von der Leyen một khởi đầu mới cho tất cả các sáng kiến của bà, bao gồm cả các chương trình cho Thỏa thuận Xanh và kỹ thuật số trước đại dịch. Chủ tịch EC cho biết 37% quỹ của Kế hoạch Phục hồi châu Âu (750 tỷ) sẽ được phân bổ cho Dự án Xanh châu Âu (Green Deal) và 30% trong số này sẽ được huy động nhờ các khoản vay "xanh". Bà nói thêm rằng cuộc cách mạng xanh này cũng sẽ mang tính “văn hóa”. EU phải tạo sự thay đổi mang tính hệ thống về thẩm mỹ - để kết hợp giữa phong cách và tính bền vững.

Công nghệ kỹ thuật số đóng vai trò vô cùng quan trọng trong đại dịch COVID-19 này, điều không thể có được hàng trăm năm trước trong những trận đại dịch. Chủ tịch EC von der Leyen tuyên bố thập niên tới sẽ là thời của kỹ thuật số. Mục tiêu đặt ra là 20% ngân sách phục hồi kinh tế sẽ được đầu tư cho lĩnh vực kỹ thuật số.

Bà von der Leyen cũng dành thời gian cho các mối quan hệ thương mại quốc tế có trật tự. Chủ tịch EC nhấn mạnh duy trì một trật tự thương mại dựa trên các quy định quốc tế là một trong những nguyên tắc quan trọng hàng đầu của EU. Bà mong muốn muốn EU đi đầu các cuộc cải cách của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) để các cơ quan này phù hợp với thế giới ngày nay. Theo bà, chính với một WTO mạnh mẽ mà EU có thể đảm bảo sự cạnh tranh công bằng cho tất cả.

Tuy nhiên, Chủ tịch EC cảnh báo nhu cầu phục hồi và cải cách hệ thống đa phương chưa bao giờ cấp thiết như bây giờ, trong bối cảnh các hệ thống toàn cầu trên đã gần như trở nên tê liệt, khi các cường quốc hoặc đang rút khỏi các thể chế, hoặc biến các thể chế này "làm con tin" vì lợi ích của riêng mình.

Để xây dựng một "Ủy ban địa chính trị" như lời hứa lúc nhậm chức, khi EU đang bị cuốn vào vòng xoáy khủng hoảng y tế, bà Von der Leyen tiếp thu đề xuất của người tiền nhiệm: khắc phục tình trạng tê liệt thường xảy ra với EU, buộc các nước thành viên còn nhiều nghi kỵ và sự chia rẽ phải xích lại và có tiếng nói chung. Chủ tịch EC lập luận rằng EU cần chuyển sang bỏ phiếu theo đa số đủ điều kiện để có thể đưa ra lập trường rõ ràng và nhanh chóng trước những vấn đề quốc tế nóng.

Một trong những vấn đề gây chia rẽ sâu sắc giữa các nước EU và đến nay vẫn như "vết sẹo chưa lành" là cuộc khủng hoảng người di cư bùng phát từ năm 2015. EU đang làm việc với nhà chức trách Hy Lạp về việc xây dựng một trại đón người tị nạn mới trên đảo Lesbos sau khi trại Moria lớn nhất nước này tại đây bị thiêu rụi vào tuần trước. Vụ việc này đã gây căng thẳng trong quan hệ Đức/Áo khi Thủ tướng Đức Angela Merkel chỉ trích người đồng cấp Áo Sebastian Kurz vì từ chối tiếp nhận người tị nạn đang gặp khó khăn do mất nơi ở sau vụ hỏa hoạn tại trại tị nạn Moria. Chủ tịch EC nhấn mạnh điều này cho thấy EU phải hành động thống nhất. 

Liên quan tới đối ngoại, bà Ursula von der Leyen nhấn mạnh tính chất “thách thức” trong quan hệ với cường quốc châu Á Trung Quốc. Chủ tịch EC đánh giá Trung Quốc là một đối tác đàm phán, một đối thủ cạnh tranh kinh tế và có sự khác biệt về thể chế chính trị. Về các cuộc đàm phán hiện tại cho một thỏa thuận đầu tư giữa hai bên, bà cho rằng EU tiếp tục có quan hệ đối tác thương mại và đầu tư không cân bằng với Trung Quốc, đặc biệt là khả năng tiếp cận thị trường công bằng cho các công ty châu Âu, do đó một thỏa thuận song phương EU - Trung Quốc vẫn còn rất xa vời.

Chủ tịch EC hướng đến một chương trình nghị sự xuyên Đại Tây Dương mới sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới. Theo bà, EU sẽ có "một khởi đầu mới với những người bạn cũ', ở cả hai bờ Đại Tây Dương cũng như hai bên Eo biển Manche… nếu lòng tin được khôi phục, sau thách thức gần đây của Anh trong gian đoạn hậu Brexit.

Nhắc lại lời cựu Thủ tướng Anh Margaret Thatcher rằng:“ Nước Anh không phá vỡ các hiệp ước. Điều đó sẽ gây tổn hại cho nước Anh, ảnh hưởng xấu đến mối quan hệ với phần còn lại của thế giới và không tốt cho bất kỳ hiệp ước nào trong tương lai về thương mại”, bà khẳng định đánh giá này đã đúng ở thời điểm đó và cả hiện nay. Tuyên bố này được đưa ra khi EU và Anh vẫn bế tắc trong việc đạt được một thỏa thuận hậu Brexit.

Trong thông điệp năm ngoái, bà Ursula von der Leyen từng thể hiện nhiệt huyết về một EU với các giá trị cốt lõi vốn có và trở thành một hình mẫu quốc tế cho tương lai. Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 tràn qua đã khiến những mục tiêu tham vọng của bà chưa thể thành hiện thực.

Trong bối cảnh làn sóng COVID-19 mới đang có nguy cơ quay trở lại châu Âu, khi một số nước EU đã ghi nhận số ca nhiễm mới theo ngày tăng mạnh, như Pháp và Tây Ban Nha với khoảng 10.000 ca nhiễm mới, rõ ràng cuộc khủng hoảng dịch bệnh ở vẫn đang tiếp diễn ở khu vực này. Điều đó sẽ cản trở quá trình phục hồi kinh tế của EU, cũng như đặt EU trước một thời kỳ biến động khó lường. Và phía trước vẫn là những thách to lớn mà người chèo lái con tàu EU sẽ phải đối mặt và tìm cách vượt qua. Ít nhiều thì thông điệp liên minh của Chủ tịch EC vẫn toát lên tinh thần lạc quan, một lần nữa thể hiện sự nhiệt huyết cũng như quyết tâm vượt lên khó khăn để xây dựng EU mạnh mẽ, củng cố vai trò và vị thế của EU, mục tiêu tham vọng mà bà Ursula von der Leyen đặt ra từ đầu nhiệm kỳ.