Phó Thủ tướng Kazakhstan kiêm Bộ trưởng Kinh tế Nurlan Baibazarov phát biểu tại lễ khai mạc diễn đàn B5+1 ở Almaty ngày 14/3. Ảnh: Chính phủ Kazakhstan (gov.kz)
Theo mạng tin Eurasianet, các quốc gia Trung Á đang nỗ lực dỡ bỏ các rào cản thương mại, giải quyết điều kiện tiên quyết cho việc hình thành một thị trường khu vực thống nhất. Những nỗ lực ngoại giao gần đây dường như đã thu hút sự chú ý của Điện Kremlin, vốn lo ngại rằng thương mại tự do hơn ở Trung Á sẽ tạo điều kiện cho việc mở rộng mạng lưới kinh doanh “bỏ qua” Nga.
Việc tạo ra một thị trường Trung Á thống nhất cho phép hàng hóa và dịch vụ di chuyển liên tục là mục tiêu trọng tâm của kế hoạch kinh tế khu vực do Mỹ hỗ trợ, được gọi là quy trình B5+1. Kế hoạch này, được đưa ra vào tháng 3 năm nay, kêu gọi năm quốc gia Trung Á – Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan – đi đầu trong việc thúc đẩy thương mại tự do trong khu vực và đa dạng hóa các tuyến xuất khẩu.
Với các hoạt động ngoại giao sôi động vào giữa tháng 4 vừa qua, các nhà lãnh đạo Trung Á dường như có ý định khám phá tiềm năng của B5+1. Cơ sở lý luận của B5+1 cho rằng một Trung Á với thủ tục hải quan được đơn giản hóa, cùng với các cơ chế hiệu quả để bảo vệ quyền sở hữu và giải quyết tranh chấp thương mại, sẽ thu hút thêm thương mại và đầu tư của phương Tây. Điều đó sẽ giúp tuyến đường thương mại “Hành lang giữa” (Tuyến đường vận tải quốc tế xuyên Caspian -TITR) trở thành lựa chọn sinh lợi nhất cho chính quyền và doanh nghiệp khu vực.
Vào ngày 18/4, tại cuộc gặp giữa Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev và người đồng cấp Tajikistan Emomali Rahmon, hai bên đã đạt được 28 thỏa thuận trên nhiều lĩnh vực chính trị, kinh tế và xã hội, trong đó có hai thỏa thuận nhằm mục đích tạo thuận lợi cụ thể cho thương mại Uzbekistan - Tajikistan, một thỏa thuận nhằm đơn giản hóa thủ tục hải quan tại các cửa khẩu biên giới đường bộ, đường sắt và đường hàng không, và một thỏa thuận khác bao gồm các quyền “sở hữu công nghiệp”.
Trước chuyến thăm của ông Mirziyoyev, khoảng 600 quan chức và giám đốc điều hành doanh nghiệp từ cả hai nước đã tham dự một diễn đàn đầu tư ở Dushanbe, thủ đô của Tajikistan. Theo Bộ Thương mại Uzbekistan, những người tham gia quan tâm nhất đến việc phát triển các dự án chung trong lĩnh vực khai thác mỏ và năng lượng xanh. Họ cũng tập trung vào việc mở rộng thương mại.
Hãng tin Tajikistan Asia-Plus đưa tin hai nước đang hợp tác để tạo ra một khu vực thương mại tự do tại cửa khẩu biên giới Oybek-Fotekhobod, cũng như xây dựng một trung tâm hậu cần tại Andarkhan ở Thung lũng Ferghana. Ngoài ra, hãng thông tấn Khovar chính thức của Tajikistan cho biết hai nước đang chuẩn bị loại bỏ các giấy phép gây tốn thời gian tại các điểm biên giới Uzbekistan - Tajikistan với xe tải chở hàng quá cảnh qua hai nước. Số liệu thống kê thương mại chỉ ra rằng lưu lượng vận chuyển hàng hóa bằng xe tải liên quốc gia đã tăng lên ở Trung Á vào đầu năm 2024.
Theo các số liệu chính thức của Tajikistan, kim ngạch thương mại song phương đạt tổng cộng 505 triệu USD vào năm 2023. Tuy nhiên, các quan chức đặt mục tiêu tăng kim ngạch hàng năm lên 2 tỷ USD “trong những năm tới”.
Con số tương tự – 2 tỷ USD – là mục tiêu kim ngạch song phương được Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đề cập sau khi ông ký một loạt thỏa thuận song phương với Tổng thống Kyrgyzstan Sadyr Japarov vào ngày 19/4. Hai trong số đó liên quan đến các biện pháp nhằm giảm bớt rào cản vận chuyển xuyên biên giới.
Sau cuộc hội đàm với ông Japarov, Tổng thống Tokayev đã tổ chức điện đàm với người đồng cấp Uzbekistan Mirziyoyev vào ngày 23/4. Mặc dù có rất ít thông tin chi tiết về nội dung của cuộc điện đàm đó, nhưng thương mại khu vực có thể là một chủ đề. Cơ quan báo chí của Tổng thống Tokayev lưu ý: “Sự phát triển năng động của quan hệ song phương và hợp tác ở cấp khu vực đã được nhấn mạnh”.
Tất cả những động thái ở Trung Á nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại dường như đang khiến Nga lo lắng. Một báo cáo về những diễn biến ngoại giao gần đây ở Trung Á, được xuất bản ngày 21/4 bởi tờ Nezavisimaya Gazeta của Điện Kremlin, đã tìm cách hạ thấp tiềm năng của một thị trường tự do trên toàn khu vực.
Nezavisimaya Gazeta dẫn lời chuyên gia về Trung Á Serdar Aitkov chỉ ra rằng Turkmenistan sẽ vẫn là trở ngại lớn trong tương lai gần đối với những nỗ lực thúc đẩy kết nối khu vực. Một trong những vấn đề của Turkmenistan là nguồn cung “nhân sự có trình độ chuyên môn để tổ chức hợp tác quốc tế” đang thiếu trầm trọng. Mặc dù điều đó có thể xảy ra, nhưng mối quan tâm của Ashgabat trong việc mở rộng thương mại khu vực dường như tương đối cao, được chứng minh thông qua phái đoàn lớn mà chính Phủ Turkmenistan đã cử đến dự hội nghị B5+1 khai mạc ở Almaty.
Trong khi đó, Alexander Knyazev, nhà nghiên cứu tại Đại học Quan hệ Quốc tế Moskva (MGIMO), một trong những trường đại học uy tín nhất của Nga, mô tả cuộc thảo luận về hội nhập kinh tế khu vực là quá sớm, lưu ý rằng không có cuộc thảo luận thương mại đa phương nào đạt được tiến bộ trong việc hình thành một thị trường chung. Theo chuyên gia Knyazev, sự kết hợp của các hiệp định song phương chứ không phải là “các khuôn khổ đa phương ảo tưởng” sẽ định hình thương mại khu vực và chúng sẽ chi phối đến tầm nhìn của B5+1. Cụ thể, các hiệp định song phương giúp các quốc gia trong khu vực dễ dàng tìm thấy điểm chung hơn.