Theo truyền thống, Philippines là một trong những nước kiên định nhất ủng hộ Washington trong cuộc đối đầu với Bắc Kinh ở Biển Đông - tuyến hàng hải quan trọng nơi Trung Quốc đã xây dựng các đảo nhân tạo, đường băng và các cơ sở quân sự khác. Ông Duterte - thị trưởng cứng rắn của thành phố Davao, người giành chiến thắng trong cuộc bầu cử hôm 9/5 - bày tỏ ủng hộ các cuộc đàm phán đa phương để giải quyết tranh chấp về vấn đề Biển Đông, bao gồm Mỹ, Nhật Bản, Australia cũng như các bên có tuyên bố chủ quyền. Ông cũng kêu gọi Trung Quốc - quốc gia có tuyên bố chủ quyền phi lý đối với hầu hết Biển Đông - tôn trọng Vùng Đặc quyền Kinh tế 200 hải lý của các quốc gia ven biển theo luật quốc tế. Khi được hỏi liệu ông có thúc đẩy các cuộc đàm phán song phương với Trung Quốc hay không, ông Duterte trả lời: “Chúng tôi có thỏa thuận đàm phán với phương Tây, nhưng tôi muốn tất cả mọi người biết rằng chúng tôi sẽ làm theo cách của mình. Chính sách của chúng tôi sẽ không phụ thuộc vào Mỹ. Và đó sẽ là chính sách không nhằm để làm hài lòng ai, mà sẽ chỉ phục vụ lợi ích của Philippines mà thôi”.
Tổng thống đắc cử Philippines Rodrigo Duterte trong một cuộc gặp gỡ với người ủng hộ tại thành phố Davao hôm 16/5. |
Tại buổi họp báo của Bộ Ngoại giao Mỹ, khi được hỏi về bình luận của ông Duterte, Thư ký Ngoại trưởng Mỹ về Đông Á và Thái Bình Dương Daniel Russel nói rằng Mỹ “không có vấn đề gì” nếu có các cuộc đàm phán song phương giữa các bên tranh chấp ở Biển Đông. Ông Russel nhấn mạnh một số tranh chấp ở Biển Đông về bản chất mang tính đa phương và không thể giải quyết trên cơ sở đàm phán song phương, nhưng “với những tranh chấp có thể (giải quyết song phương), chúng tôi sẽ ủng hộ hoàn toàn”.
Ông Duterte đưa ra bình luận nói trên trong buổi công bố nội các, một ngày sau phiên họp chung của Quốc hội để tuyên bố ông là người thắng cử. Ông Duterte sẽ chính thức nhậm chức Tổng thống vào ngày 30/6. Phần lớn những người được lựa chọn vào các vị trí Bộ trưởng chủ chốt là các gương mặt cũ, một quyết định có thể làm xoa dịu quan ngại của các nhà đầu tư trong và ngoài nước về khả năng Philippines sẽ xa rời các cải cách từng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ.
Những lựa chọn này cũng cho thấy nỗ lực nhằm giải quyết bất đồng ở Biển Đông. Việc ông Duterte lựa chọn ông Perfecto Yasay vào vị trí Ngoại trưởng cho thấy quan điểm hòa giải. Phát biểu với các phóng viên, ông Yasay nói: “Tôi không cho rằng hiện có cách khác để giải quyết tranh chấp này, ngoài việc đối thoại lẫn nhau. Chúng tôi chắc chắn đảm bảo rằng có thể nối lại đàm phán song phương bởi đây là điều cần thiết”.
Cũng trong ngày 31/5, theo hãng tin AFP, ông Duterte đã miêu tả Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là “Ngài Chủ tịch vĩ đại”, một dấu hiệu khác cho thấy quan hệ băng giá giữa hai nước láng giềng châu Á sẽ sớm trở lại nồng ấm. Ông Duterte đã đưa ra lời tán dương ông Tập Cận Bình trong cuộc họp báo để trả lời về thông điệp Chủ tịch Trung Quốc gửi tới chúc mừng ông nhân dịp đắc cử Tổng thống trong tháng 5 vừa qua. Hãng thông tấn Tân Hoa Xã của Trung Quốc đưa tin Chủ tịch Tập Cận Bình hy vọng hai bên sẽ “đưa quan hệ song phương trở lại quỹ đạo phát triển vững mạnh”.
Trước khi ông Duterte đắc cử, Philippines đã đệ trình tranh chấp trên Biển Đông lên Tòa Trọng tài Thường trực ở The Hague, mặc dù Trung Quốc không công nhận vụ kiện này. Phán quyết của tòa dự kiến sẽ được đưa ra trong vài tuần tới. Khi được hỏi về triển vọng đầu tư với Trung Quốc, ám chỉ quá trình tố tụng này, ông Duterte nói: “Tôi đang chờ đợi quyết định phân xử. Điều này sẽ ảnh hưởng đến chúng tôi trên rất nhiều phương diện… Tôi sẽ chờ đợi phán quyết này, và sau đó với lời khuyên của nội các, tôi mới có thể quyết định tiếp. Tuy nhiên, tôi không sẵn sàng bước vào chiến tranh. Nó sẽ chỉ kết thúc bằng cuộc thảm sát”.