Hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot được triển khai trên bãi biển Jaffa gần Tel Aviv. Ảnh: Getty Images
Ngày 17/1 quân đội Ukraine đã bắt đầu được huấn luyện sử dụng hệ thống tên lửa Patriot do Mỹ chế tạo. Bà Laura Cooper, phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ phụ trách Nga, Ukraine và Âu - Á, cho biết quá trình này sẽ mất "vài tháng". Điều đó có nghĩa là công nghệ phòng thủ của Patriot có thể sớm tham gia đầy đủ vào các hoạt động chiến sự giữa Moskva và Kiev. Nhưng liệu các thiết bị có giá trị cao đó có làm thay đổi cán cân sức mạnh trên chiến trường không?
Theo đài RT, các cuộc thảo luận xung quanh việc cung cấp hệ thống tên lửa đất đối không (SAM) Patriot cho Kiev đã trở nên sôi nổi hơn sau làn sóng không kích của Nga nhằm vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine. Sự cố ở thành phố Przewodow của Ba Lan, khi một tên lửa từ hệ thống phòng không S-300 của Ukraine bay lạc dẫn đến cái chết của hai nông dân, cũng góp phần vào các cuộc thảo luận này. Chủ tịch đảng Luật pháp và Công lý cầm quyền của Ba Lan, Jaroslaw Kaczynski, gợi ý rằng Đức nên gửi các hệ thống tên lửa phòng không Patriot tới Ukraine chứ không phải Ba Lan.
Vào thời điểm đó, Berlin lưu ý rằng họ muốn các hệ thống phòng thủ tên lửa chỉ được đặt trên lãnh thổ NATO. Tuy nhiên, trong vòng chưa đầy hai tháng, mọi thứ đã thay đổi. Đầu tháng 1/2023, Mỹ và Đức đã đồng ý gửi một tổ hợp tên lửa phòng không Patriot tới Ukraine. Thông báo này được đưa ra trong một tuyên bố chung của Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Đức Olaf Scholz. Khóa đào tạo binh sĩ Ukraine được tiến hành ở cả Mỹ và Đức. Việc chuyển giao khẩu đội Patriot này được lên kế hoạch diễn ra trong quý đầu tiên của năm nay.
Đây sẽ là khẩu đội Patriot thứ hai của Kiev, trong khi khẩu đội đầu tiên đã được công bố chuyển giao vào tháng 12/2022. Khẩu đội Patriot này nằm trong gói viện trợ quân sự mới nhất của Mỹ, với tổng trị giá 1,8 tỷ USD.
Các chuyên gia từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) lưu ý rằng, cho đến nay, Patriot là hệ thống vũ khí có giá trị cao nhất mà Mỹ cung cấp cho Ukraine. Họ ước tính rằng tổng chi phí của một hệ thống Patriot có thể lên tới trên một tỷ USD, bao gồm 400 triệu USD cho thiết bị và 690 triệu USD cho tên lửa.
Lính Mỹ tại căn cứ Fort Bliss, bang Texas, huấn luyện với hệ thống Patriot vào ngày 21/9/2021. Ảnh: Getty Images
Ukraine sẽ trở thành quốc gia thứ 19 trên thế giới sử dụng khẩu đội Patriot.
Các hệ thống Patriot đầu tiên được quân đội Mỹ triển khai từ những năm 1980. Chúng lần đầu tiên được sử dụng trong chiến đấu ở Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991, và sau đó là trong cuộc chiến tranh Iraq năm 2003. Sau đó, hệ thống Patriot đã trải qua những thay đổi đáng kể, bản cập nhật mới nhất của nó bao gồm các radar hiệu suất cao và chính xác hơn cũng như các tên lửa đánh chặn đất đối không tiên tiến PAC-3 (Patriot Advanced Capability).
Hiện vẫn chưa rõ Ukraine sẽ nhận được phiên bản nào của hệ thống Patriot, nhưng nhiều khả năng sẽ là PAC-3.
Khi nào hệ thống Patriot đến Ukraine?
Trong điều kiện thời chiến, việc đào tạo các chuyên gia Ukraine sử dụng hệ thống Patriot có thể sẽ không mất nhiều thời gian. Hơn nữa, Ukraine có nhiều chuyên môn trong việc sử dụng hệ thống tên lửa đất đối không S-300 – một hệ thống có cấu trúc tương tự như Patriot.
Thủ tục để có được công nghệ tên lửa mới hầu như giống nhau trong Lực lượng tên lửa phòng không của Nga và Ukraine. Đầu tiên, quân nhân được đào tạo lại tại một trung tâm đặc biệt. Sau đó, các vũ khí, khí tài, phụ tùng, được các sư đoàn tên lửa phòng không tiếp nhận.
Giai đoạn tiếp theo bao gồm cuộc bắn đạn thật đầu tiên của tên lửa dẫn đường phòng không (trong hoàn cảnh hiện tại, điều này có thể sẽ được thực hiện từ những nơi triển khai thường trực dưới sự giám sát của các huấn luyện viên Mỹ). Sau đó, hệ thống tên lửa phòng không được xếp gọn, chuẩn bị vận chuyển và gửi đến một trạm hàng, như sân bay hoặc cảng.
Cuối cùng, các sư đoàn hoặc đơn vị đã nhận được thiết bị mới sẽ di chuyển chúng đến nơi triển khai và nơi diễn ra các hoạt động chiến đấu sắp tới bằng đường hàng không, đường biển, đường sắt hoặc đường bộ.
Dựa trên thời gian cần thiết để chuẩn bị, RT đánh giá các hệ thống Patriot ở Ukraine sẽ sẵn sàng chiến đấu vào tháng 3.
Binh sĩ Mỹ đang thao tác với một hệ thống Patriot đặt tại căn cứ Thổ Nhĩ Kỳ ở Gaziantep. Ảnh: AFP
Hệ thống tên lửa Patriot (đặc biệt là PAC-3) là một sản phẩm tối tân của tổ hợp công nghiệp quân sự Mỹ Raytheon. Một khi Nhà Trắng quyết định gửi vũ khí phòng thủ tên lửa tiên tiến như vậy tới Ukraine, vấn đề cung cấp cho Kiev các loại xe tăng chiến đấu kiểu phương Tây như Leopard 2 của Đức có lẽ sẽ không mất nhiều thời gian nữa.
Cùng với khẩu đội Patriot thứ hai, Berlin cũng sẽ gửi 40 xe chiến đấu bộ binh Marder tới Ukraine. Đây là một bước tiến lớn khác hướng tới việc trang bị vũ khí phương Tây cho Lực lượng Vũ trang Ukraine.
Điều đáng chú ý là sau khi nhận được các hệ thống tên lửa Patriot và xe bọc thép hạng nặng, Lực lượng Vũ trang Ukraine sẽ chỉ còn một bước nữa là có được các máy bay chiến đấu F-15 và F-16.
Các khẩu đội Patriot là vô giá đối với Kiev. Các hệ thống này, như các chuyên gia quân sự nhận xét, có khả năng phòng thủ tên lửa phi chiến lược. Khả năng này sẽ đặc biệt hữu ích cho Lực lượng Vũ trang Ukraine. Nó là một phương tiện hiệu quả để chống lại máy bay có người lái, tên lửa hành trình trên biển và trên không, tên lửa đạn đạo chiến thuật và tên lửa đạn đạo tác chiến - chiến thuật.
Rất có thể, các hệ thống này sẽ được triển khai để bảo vệ thủ đô Kiev của Ukraine và để bảo vệ đô thị trung tâm này khỏi các cuộc tấn công của nhiều loại tên lửa hành trình. Tuy nhiên, sẽ cần hàng chục khẩu đội Patriot để bao phủ tất cả các trung tâm hành chính và chính trị của Ukraine, bao gồm các thành phố khu vực và các cơ sở năng lượng quan trọng. Và Ukraine khó có thể nhận được nhiều hệ thống MIM-104 Patriot như vậy trong tương lai gần.
"Gót Achilles" của Patriot
Hiện tại, mối quan tâm chính là số lượng tên lửa dẫn đường phòng không sẽ được cung cấp cùng với hệ thống Patriot, vì số lượng tên lửa được Ukraine sử dụng trong quá trình đẩy lùi các cuộc tấn công đường không lớn của Lực lượng Vũ trang Nga đã vượt quá mọi ước tính. Nếu Ukraine không nhận đủ tên lửa, hai khẩu đội Patriot của họ sẽ không thể phát huy hết tác dụng.
Hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot cũng có những điểm yếu. Ví dụ, radar đa chức năng Patriot AN/MPQ-53 có khả năng tìm kiếm khá thấp. Tính năng này không chỉ có ở hệ thống Patriot mà còn ở radar dẫn đường và chiếu sáng mục tiêu cũng như radar đa chức năng của hệ thống phòng thủ tên lửa S-300/400 của Nga.
Trong các hệ thống của Nga, thiếu sót này được bù đắp bằng cách cung cấp cho các sư đoàn tên lửa phòng không S-300 và S-400 các đầu dò tầm thấp loại 5N66M hoặc đầu dò tầm cao loại 96L6E. Ngoài ra, các tổ hợp tên lửa phòng không nhận chỉ thị mục tiêu không tìm kiếm từ các sở chỉ huy hệ thống được trang bị radar phát hiện (RLO 64N6, S-300) hoặc tổ hợp radar (RLK 91N6E, S-400).
Binh sĩ Mỹ đang thao tác với một hệ thống Patriot đặt tại căn cứ Thổ Nhĩ Kỳ ở Gaziantep. Ảnh: AFP
Do đó, nếu được triển khai gần Kiev, hệ thống tên lửa Patriot sẽ phải được cung cấp thêm khả năng tìm kiếm và nhắm mục tiêu. Việc lấy dữ liệu từ Boeing E-3 Sentry, một tùy chọn được một số chuyên gia đề cập, sẽ không đặc biệt hữu ích vì điều đó có nghĩa là một số lượng nhất định máy bay E-3 sẽ phải được tái sắp xếp tới các sân bay Ukraine. Trong khi đó, không có khả năng Mỹ và các đồng minh sẽ đồng ý với điều này. Tuy nhiên, một cách nào đó, quân đội Ukraine sẽ phải giải quyết các vấn đề của hệ thống.
Nga sẽ đối phó với Patriot như thế nào?
Việc Nga chiếm được một hệ thống phòng không Patriot của Ukraine là kịch bản rất khó xảy ra. Hệ thống này không phải là vũ khí tiền tuyến. Nó có thể sẽ được bố trí ở hậu cứ quân đội Ukraine, bảo vệ Kiev hoặc hữu ngạn sông Dnieper.
Nga sẽ phải mở một chiến dịch tấn công để chiếm được hệ thống Patriot, và ngay cả khi đó cũng khó có thể đảm bảo được thành công. Cho đến nay không một hệ thống pháo binh cơ động cao M142 HIMARS nào rơi vào tay lực lượng Nga. Trong khi đó, việc kiểm tra chi tiết hệ thống Patriot chỉ có thể thực hiện được sau khi thu giữ và tháo gỡ hệ thống này.
Các hệ thống phòng không Patriot được chuyển giao cho Ukraine sẽ trở thành mục tiêu ưu tiên hàng đầu của Lực lượng Vũ trang Nga, nhưng nhiệm vụ này không hề đơn giản. Patriot là một hệ thống có tính cơ động cao (không mất quá 25 phút để triển khai/gập lại). Điều này có nghĩa là hệ thống sẽ không giữ nguyên vị trí trong một thời gian dài. Sau vài cú phóng tên lửa, nó có thể di chuyển. Và việc tìm kiếm Patriot sẽ không dễ dàng.
Sau ngày 24/2/2022, Lực lượng vũ trang Ukraine đã duy trì hoạt động của một số sư đoàn hệ thống phòng không S-300PT. Chữ viết tắt "PT" có nghĩa là nó là một hệ thống kiểu container. Phải mất vài giờ để gấp/triển khai phiên bản sửa đổi này của S-300. Mặc dù tính cơ động thấp, hệ thống kiểu container vẫn được sử dụng trong quân đội Ukraine. Và chắc chắn, một hệ thống tên lửa phòng không có tính cơ động cao như Patriot có khả năng sống sót cao hơn nhiều.
Đối phó với hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot, quân đội Nga có thể sử dụng tên lửa chống radar loại X-31P, tên lửa không đối đất dẫn đường như X-29T, X-Mxx, X-59MK, bom rơi (loại OFAB-250-270 và FAB-500) để nhắm mục tiêu và tiêu diệt.