Một điểm bỏ phiếu sớm trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ tại Laurel, bang Maryland, Mỹ. Ảnh: AFP/TTXVN
Tại kỳ bầu cử lần này, các cử tri Mỹ sẽ bầu lại toàn bộ 435 ghế hạ nghị sĩ liên bang với nhiệm kỳ 2 năm; 35 trong tổng số 100 ghế thượng nghị sĩ liên bang nhiệm kỳ 6 năm, trong đó 15 ghế hiện do đảng Dân chủ nắm giữ, 20 ghế do đảng Cộng hòa kiểm soát. Ngoài ra, các cử tri cũng bầu chọn 36 ghế thống đốc bang, 30 ghế tổng chưởng lý và 27 ghế tổng thư ký bang, hàng nghìn nghị sĩ cấp bang và quan chức địa phương.
Trước thềm bầu cử, đảng Dân chủ đang nắm quyền kiểm soát lưỡng viện quốc hội với chênh lệch rất mong manh. Tại Hạ viện, đảng Dân chủ giữ lợi thế 220 ghế so với 212 ghế của đảng Cộng hòa, cách biệt chỉ là 8 ghế. Tại Thượng viện, sự chênh lệch gần như không có khi đảng Dân chủ giữ 50 ghế (gồm 48 ghế của đảng và 2 ghế độc lập), còn đảng Cộng hòa cũng nắm 50 ghế và theo Hiến pháp Mỹ, lá phiếu “phá băng” của Phó Tổng thống Kamala Harris kiêm Chủ tịch Thượng viện đã giúp đảng Dân chủ vượt lên.
Về tương quan lực lượng, các cuộc thăm dò cho thấy đảng Dân chủ đang ở thế bất lợi tại Hạ viện so với đảng Cộng hòa ở nhiều khu vực. Việc phe Dân chủ bị “hụt hơi” trong cuộc đua tại Hạ viện xuất phát từ một số nguyên nhân như xu hướng lịch sử, theo đó đảng của đương kim tổng thống thường mất ghế trong bầu cử giữa nhiệm kỳ; cơ cấu phân chia khu vực bầu cử 10 năm một lần theo điều tra dân số có lợi cho đảng Cộng hòa và đặc biệt là tỷ lệ ủng hộ đối với Tổng thống Joe Biden đang ở mức rất thấp.
Trong các cuộc thăm dò mới nhất, tỷ lệ ủng hộ đối với ông chủ Nhà Trắng chỉ ở mức 40%, nhỉnh hơn một chút so với mức thấp nhất 36% hồi tháng 5-6 vừa qua. Tỷ lệ cử tri không ủng hộ hoặc cho rằng nước Mỹ đang đi chệch hướng lên tới gần 60%, cho thấy số người dân Mỹ ủng hộ Tổng thống Biden đang giảm đi.
Tại Thượng viện, tỷ lệ ủng hộ 2 đảng dao động theo từng mốc thời gian và đến thời điểm sát bầu cử thì gần như cân bằng. Lợi thế lớn nhất của phe Dân chủ là các ứng cử viên của đảng này đều là những nhân vật gạo cội, có nhiều kinh nghiệm và uy tín, quan điểm chính sách gần gũi hơn với đa số người dân Mỹ, đặc biệt là về các vấn đề phúc lợi xã hội và quyền nạo phá thai, ít ứng cử viên bị ảnh hưởng bởi bê bối như một số chính khách Cộng hòa.
Trước bầu cử, phe Cộng hòa tại Hạ viện đã công bố chương trình nghị sự với tên gọi "Cam kết với nước Mỹ" nhằm cho cử tri thấy cách thức đảng này giải quyết các thách thức nổi cộm mà nước Mỹ đang phải đối mặt, trong đó ưu tiên xử lý một loạt vấn đề từ kiềm chế lạm phát, hỗ trợ quân đội Mỹ, tăng trách nhiệm của các bậc phụ huynh trong giáo dục con cái... Trong khi đó, đảng Dân chủ tiếp tục trung thành với Cương lĩnh 2020, nhấn mạnh các vấn đề đối nội hơn là đối ngoại, như kiềm chế lạm phát, kiểm soát súng đạn, ứng phó với biến đổi khí hậu, miễn hoặc giảm nợ cho sinh viên...
Mặc dù kết quả chính thức chỉ được công bố sau ngày bầu cử, nhưng được dự báo sẽ không nằm ngoài 3 kịch bản, bao gồm: đảng Dân chủ tiếp tục kiểm soát quốc hội lưỡng viện; đảng Dân chủ tiếp tục kiểm soát Thượng viện, đảng Cộng hòa giành chiến thắng tại Hạ viện; đảng Dân chủ thất bại ở cả 2 viện Quốc hội Mỹ. Theo đánh giá của giới chuyên gia thì kịch bản thứ - đảng Dân chủ tiếp tục kiểm soát Thượng viện, đảng Cộng hòa giành chiến thắng tại Hạ viện - nhiều khả năng sẽ diễn ra nhất. Khả năng tiếp theo sẽ là kịch bản thứ ba và gần như không có cơ hội cho kịch bản thứ nhất xảy ra.
Đối với kịch bản thứ hai, để giành lại thế đa số tại Hạ viện, đảng Cộng hòa sẽ cần giành thêm ít nhất 5 ghế nghị sĩ và giữ được 212 ghế như hiện nay và 1 ghế trống vốn thuộc đảng Cộng hòa. Điều này hoàn toàn nằm trong tầm tay của đảng Cộng hòa. Theo các kết quả thăm dò, hiện có khoảng 177-191 khu vực bầu cử chắc chắn bầu cho ứng cử viên đảng Dân chủ và 199-211 khu vực bầu cử chắc chắn bầu cho ứng cử viên đảng Cộng hòa. Trong khi đó, 33 khu vực bầu cử còn lại hiện đang chứng kiến sự cạnh tranh gay gắt giữa 2 đảng, nhưng cũng chỉ tập trung vào một số bang chiến địa như Michigan, New Hamsphire, Ohio, California và Texas.
Tại Thượng viện, cuộc đua trở nên quyết liệt và gay cấn hơn do đảng Cộng hòa chỉ cần giành thêm 1 ghế là có thể phá vỡ thế cân bằng và chiếm đa số. Trong số 35 ghế thượng nghị sĩ được bầu lại, hiện có từ 8-11 ghế nhiều khả năng thuộc về đảng Dân chủ, trong khi con số này của đảng Cộng hòa là từ 14-19. Cuộc chạy đua giành 5 chiếc ghế còn lại sẽ tập trung vào các bang, vốn được xem là hay dao động như Arizona, Georgia, Nevada, Pennsylvania và Wisconsin.
Theo giới quan sát, cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ lần này được xem là phức tạp và khó dự báo. Trong giai đoạn đầu tranh cử, các cuộc thăm dò đều cho các kết quả bất lợi cho đảng Dân chủ khi “làn sóng đỏ lấn át màu xanh”, đảng Cộng hòa có khả năng giành chiến thắng và chiếm đa số tại cả thượng và hạ viện.
Vào giai đoạn nước rút, phe đỏ càng có lợi thế khi cử tri quan ngại tình trạng lạm phát cao và viễn cảnh ảm đạm của nền kinh tế. Theo các kết quả thăm dò dư luận mới nhất, đảng Cộng hòa gần như chắc chắn sẽ giành lại quyền kiểm soát Hạ viện, trong khi cuộc đua tại Thượng viện quay trở lại tỷ lệ 50/50.
Các cuộc bầu cử giữa kỳ thường được coi là một cuộc trưng cầu dân ý trong 2 năm cầm quyền đầu tiên của một nhiệm kỳ tổng thống. Mặc dù Tổng thống Biden không có tên trên bất kỳ lá phiếu nào, nhưng các cuộc bầu cử sẽ trao cho cử tri cơ hội gián tiếp bày tỏ quan điểm cá nhân về hiệu quả điều hành đất nước của ông. Theo giới quan sát, cuộc bầu cử lần này được coi là phép thử vô cùng khắc nghiệt đối với ông chủ thứ 46 của Nhà Trắng và đảng Dân chủ. Với việc nền kinh tế Mỹ đang gặp khó khăn, lạm phát lên mức cao nhất trong vòng 40 năm và cử tri lo ngại về nạn tội phạm, nhập cư trái phép, kết quả bầu cử lần này có thể là "phán quyết" đối với tổng thống đương nhiệm. Nếu đảng Dân chủ bị mất thế đa số tại quốc hội, việc hoạch định và thực thi các chính sách do Tổng thống Biden đề xuất trong 2 năm còn lại của nhiệm kỳ sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Đảng Cộng hòa kiểm soát Hạ viện cũng đồng nghĩa với cuộc chiến ngân sách, tài khóa sẽ leo thang và rất có thể lại tái diễn tình trạng đóng cửa chính phủ. Ngoài ra, phe Cộng hòa sẽ giải tán ủy ban điều tra vụ bạo loạn ngày 6/1/2021 tại Đồi Capitol, đồng thời quay mũi nhọn cuộc điều tra vào ông Biden và gia đình, đặc biệt là con trai Hunter Biden.
Bên cạnh đó, kết quả bầu cử sẽ ảnh hưởng đến chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024 và đặc biệt là khả năng cựu Tổng thống Donald Trump tái tranh cử. Nếu đảng Dân chủ hạn chế số ghế bị mất tại Hạ viện, đồng thời giữ lại thế đa số ở Thượng viện, ông Biden sẽ có vị thế cần thiết để tranh cử tổng thống vào năm 2024. Còn nếu ngược lại, những tiếng nói trong nội bộ đảng Dân chủ yêu cầu ông Biden rời vị trí lãnh đạo đất nước sau khi hết nhiệm kỳ sẽ ngày càng lớn. Với ông Trump, việc các ứng cử viên do ông tiến cử giành chiến thắng tại các bang chiến địa sẽ là câu trả lời đanh thép cho những ai nghi ngờ năng lực “nhìn người” của ông, mở đường cho vị tỉ phú này ra ứng cử tổng thống Mỹ lần thứ ba.
Vào thời điểm ngày bầu cử đã cận kề, ưu thế đang nghiêng về phe Cộng hòa và khả năng về một cuộc lật đổ đối thủ đã tăng lên. Tuy nhiên, bầu cử Mỹ thường tiềm ẩn nhiều yếu tố bất ngờ và kỳ bầu cử năm nay cũng không ngoại lệ.