Hai nghị sĩ vừa bị bắt, Mariusz Kamiński (phía trước) và Maciej Wąsik (phía sau) trong một phiên họp Quốc hội vào tháng 12/2023. Ảnh: ZUMA Press
Chính phủ mới của Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk đang phải đối mặt với một cuộc đấu tranh lớn nhằm giải quyết di sản 8 năm cầm quyền của đảng PiS theo chủ nghĩa dân tộc, được Tổng thống Duda bảo vệ.
Vụ bắt giữ nghị sĩ tại Dinh Tổng thống
Trong một sự leo thang kịch tính trong cuộc chiến khôi phục nhà nước pháp quyền của Ba Lan, cảnh sát đã ập vào Dinh Tổng thống vào tối 9/1, bắt giữ hai nghị sĩ đang lẩn trốn dưới sự bảo vệ của Tổng thống Andrzej Duda sau khi bị kết án tù vì lạm dụng quyền lực.
Các vụ bắt giữ đã trở thành tâm điểm của cuộc xung đột giữa ông Duda và tân Thủ tướng Donald Tusk, người đang tìm cách làm lu mờ 8 năm cầm quyền của Đảng Công lý và Luật pháp (PiS) theo chủ nghĩa dân tộc, bảo thủ; loại bỏ những người trung thành với chính quyền trước đó khỏi các tổ chức quan trọng như các phương tiện truyền thông, tòa án và các tập đoàn nhà nước.
Tổng thống Duda, vốn ủng hộ PiS, vẫn có khả năng đáng kể để ngăn cản những nỗ lực cải cách của Thủ tướng Donald Tusk. Vụ việc hai nhà lập pháp đảng PiS bị kết án – cựu Bộ trưởng Nội vụ Mariusz Kamiński và cựu cấp phó Maciej Wąsik – được tổng thống bảo vệ đã nhanh chóng biến thành một cuộc chiến ý chí giữa hai phe, cho đến khi cảnh sát ập vào.
"Cuộc khủng hoảng tư pháp"
Cuộc tranh cãi về số phận của các nghị sĩ đã nêu bật vấn đề lớn của chính phủ mới trong việc giải quyết tình trạng lộn xộn do PiS gây ra trong hệ thống tư pháp của đất nước. Chính quyền mới của Thủ tướng Tusk, bất ngờ giành chiến thắng trong cuộc bầu cử vào tháng 10/2023, muốn tái định hình đất nước để đưa Ba Lan trở lại phù hợp với các quy tắc dân chủ của EU - giải phóng hàng tỷ USD trong các quỹ EU đang bị đóng băng và một lần nữa đưa Ba Lan trở thành một cường quốc châu Âu.
Trước đó trong ngày 9/1, Chủ tịch Quốc hội Szymon Hołownia gọi vụ nghị sĩ chạy trốn là một “cuộc khủng hoảng tư pháp sâu sắc”, trong khi ông Tusk nêu lại các hình phạt của bộ luật hình sự với tội che giấu những người bị cảnh sát truy nã.
Ông Hołownia nói: “Có lẽ đó thậm chí là một điều tốt khi toàn bộ cuộc khủng hoảng này đã xảy ra, bởi vì mọi người đều có thể thấy PiS, thật đáng tiếc, đã cùng với Tổng thống Duda dẫn đến tình trạng hỗn loạn như thế nào khi ‘cải cách’ hệ thống tư pháp Ba Lan”.
Trong khi đó, Tổng thống Duda khẳng định ông đã ân xá cho cả hai nghị sĩ nói trên vào năm 2015 trong phiên tòa xét xử họ vì sử dụng tài liệu giả. PiS đã hy vọng tiêu diệt đảng liên minh nhỏ hơn và thu hút các nghị sĩ của đảng này để cho phép họ cầm quyền một mình, nhưng nỗ lực này đã dẫn đến một vụ bê bối khiến chính phủ sụp đổ. Ông Kamiński khi đó là Cục trưởng Cục Chống tham nhũng Trung ương và Wąsik là cấp phó của ông.
Người biểu tình ủng hộ đảng PiS ở Ba Lan. Ảnh: AOL
Phán quyết gây tranh cãi
Vào năm 2017, Tòa án Tối cao Ba Lan đã ra phán quyết rằng lệnh ân xá của Tổng thống Duda là không hiệu lực, vì nó được đưa ra trước khi có phán quyết cuối cùng về vụ án, và chuyển vấn đề trở lại tòa án cấp dưới, nơi đã kết án hai người mức án 2 năm tù. Tuy nhiên, Tòa án Hiến pháp, do những người trung thành với PiS kiểm soát, đã đưa ra phán quyết riêng biệt rằng lệnh ân xá là hợp lệ.
Ông Kamiński và Wąsik đã phớt lờ phán quyết kết án họ vào tù. “Chúng tôi không thừa nhận điều này, đó không phải là sự phán xét đối với chúng tôi; đó hoàn toàn là tình trạng vô luật pháp”, ông Kamiński nói sau phán quyết của tòa án, trong khi Wąsik tuyên bố: “Chúng tôi đã được tổng thống ân xá một cách phù hợp.”
Nhưng Chủ tịch Quốc hội Hołownia đã nói rằng cả hai không còn là nghị sĩ, chỉ ra một điều khoản pháp lý cấm những người có tiền án phục vụ trong Quốc hội và cho biết ông sẽ ngăn họ tham gia các phiên họp lập pháp.
Cả hai từ chối chấp nhận điều đó và đe dọa sẽ vào phòng lập pháp để tham dự một phiên họp dự kiến vào ngày 10/1, khiến Chủ tịch Hołownia phải chuyển phiên họp này sang tuần sau.
Ông Hołownia nói: “Không có gì đảm bảo rằng tuần này, một tuần quá sôi sục, đầy rẫy các loại thỏa thuận, quyết định, ẩu đả, báo cáo, sẽ diễn ra suôn sẻ”.
Trong khi đó, ông Duda đã mời hai nghị sĩ đến dinh Tổng thống ở trung tâm Warsaw. Vào tối 9/1, khi Tổng thống rời tòa nhà để gặp thủ lĩnh phe đối lập Belarus, Sviatlana Tsikhanouskaya, thì cảnh sát ập vào bắt giữ hai nhân vật gây tranh cãi.
Tổng thống Duda có thể giải thoát họ khỏi nhà tù, nhưng ông sẽ phải ra một lệnh ân xác khác, điều mà cho đến nay ông vẫn từ chối thực hiện.
“Quan điểm của tôi rất rõ ràng: Đặc quyền của tổng thống đã được thực thi một cách hiệu quả vào năm 2015, những người đàn ông này đã được ân xá. Điều này đã khép lại vụ án một cách dứt khoát. Những người đàn ông này có ghế trong Quốc hội”, ông Duda nói vào đầu tuần này.
Tuy nhiên, ngay cả khi có thêm lệnh ân xá, Chủ tịch Quốc hội Hołownia khẳng định rằng họ vẫn có bản án trong hồ sơ, khiến hai người không đủ tư cách để làm nghị sĩ.
Cuộc chiến tư pháp liên quan đến số phận hai nghị sĩ Kamiński và Wąsik là một phần của cuộc chiến rộng lớn hơn khi Donald Tusk và chính phủ của ông cố gắng giành quyền kiểm soát các thể chế còn nằm trong tay những người trung thành với PiS, đồng thời thành lập các ủy ban đặc biệt để điều tra và truy tố hành vi sai trái của chính phủ cũ.
Tháng trước, chính phủ đã giành quyền kiểm soát các phương tiện truyền thông nhà nước, vốn từng là cánh tay tuyên truyền của PiS. Điều đó đã dẫn đến phản ứng dữ dội từ những người trung thành với PiS, với việc Tổng thống Duda cảnh báo sẽ phủ quyết một dự luật chi tiêu và các vụ kiện sẽ được đệ trình lên các tòa án.