Ba lệnh cấm đơn phương
Thu hoạch ngũ cốc trên cánh đồng ở vùng Kharkiv, Ukraine ngày 19/7/2023. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo hãng tin Reuters, Ukraine là một trong những nhà xuất khẩu ngũ cốc hàng đầu thế giới trước cuộc xung đột với Nga vào năm 2022. Xung đột này đã làm giảm khả năng Ukraine xuất khẩu nông sản ra thị trường toàn cầu. Nông dân Ukraine đã dựa vào xuất khẩu ngũ cốc sang các nước láng giềng do không thể sử dụng các tuyến đường qua các cảng Biển Đen.
Nhưng khi ngũ cốc và hạt Ukraine tràn vào các nước láng giềng, giá các mặt hàng này ở đây đã giảm, ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân địa phương, dẫn đến việc chính phủ cấm nhập khẩu nông sản từ Ukraine.
Hồi tháng 5, Liên minh châu Âu (EU) đã vào cuộc để ngăn chặn từng quốc gia đưa ra lệnh cấm đơn phương để áp đặt lệnh cấm nhập khẩu ngũ cốc Ukraine. Theo lệnh cấm của EU, Ukraine được phép xuất khẩu qua các nước này với điều kiện sản phẩm phải được bán ở nơi khác.
EU đã để cho lệnh cấm đó hết hiệu lực ngày 15/9 sau khi Ukraine cam kết thực hiện các biện pháp thắt chặt kiểm soát xuất khẩu sang các nước láng giềng. Vấn đề này đặc biệt nhạy cảm hiện nay do nông dân các nước EU đang thu hoạch mùa màng và chuẩn bị bán.
Ngày 15/9, Ủy viên Thương mại EU Valdis Dombrovskis cho rằng các nước nên kiềm chế thực hiện những biện pháp đơn phương nhằm câm nhập khẩu ngũ cốc Ukraine, nhưng Ba Lan, Slovakia và Hungary đã ngay lập tức phản ứng bằng cách áp đặt lại các lệnh cấm riêng. Họ sẽ chỉ tiếp tục cho phép các sản phẩm của Ukraine quá cảnh.
Ông Terry Reilly, chiến lược gia nông nghiệp cấp cao của công ty Marex, nhận định: “Miễn là Ukraine có thể chứng minh rằng ngũ cốc sẽ được vận chuyển đến quốc gia khác bằng xe tải và tàu hỏa thì lệnh cấm sử dụng trong nước sẽ không thực sự ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu của Ukraine ra nước ngoài”. Ông cũng cho rằng gián đoạn xuất khẩu ở Biển Đen là mối lo ngại lớn hơn.
Không rõ Ukraine đã cam kết hạn chế xuất khẩu bao nhiêu hoặc các lệnh cấm mới sẽ tác động như thế nào đến dòng sản phẩm từ Ukraine. Vấn đề này đã cho thấy tình trạng chia rẽ trong EU về tác động của cuộc chiến ở Ukraine đối với nền kinh tế của các quốc gia thành viên - những nước có các hoạt động vận động hành lang nông nghiệp mạnh mẽ.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hoan nghênh quyết định của EU không gia hạn lệnh cấm xuất khẩu ngũ cốc, nhưng cho biết chính phủ nước này sẽ phản ứng một cách văn minh nếu các nước thành viên EU vi phạm các quy tắc của EU.
Tuy nhiên, Ba Lan, Slovakia và Hungary cho rằng hành động của họ là vì lợi ích nền kinh tế trong nước.
Bộ trưởng Nông nghiệp Ba Lan Robert Telus cho biết trong một tuyên bố đăng trên Facebook: “Lệnh cấm bao gồm bốn loại ngũ cốc, nhưng cũng theo yêu cầu của tôi, theo yêu cầu của nông dân, lệnh cấm đã được mở rộng để cấm cả các bữa ăn từ các loại ngũ cốc này: ngô, lúa mì, hạt cải dầu, để những sản phẩm này cũng không ảnh hưởng đến thị trường Ba Lan”.
Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki nói thêm: “Chúng tôi sẽ gia hạn lệnh cấm này bất chấp họ không đồng ý, chất chấp Ủy ban châu Âu không đồng ý. Chúng tôi sẽ làm điều đó vì đó là lợi ích của nông dân Ba Lan”.
Theo một nghị định của chính phủ công bố ngày 15/9, Hungary đã áp đặt lệnh cấm nhập khẩu trên toàn quốc đối với 24 nông sản của Ukraine, trong đó có ngũ cốc, rau, một số sản phẩm thịt và mật ong.
Bộ trưởng Nông nghiệp Slovakia cũng có động thái tương tự khi công bố lệnh cấm ngũ cốc Ukraine.
Cả ba quốc gia nói trên chỉ cấm nhập ngũ cốc Ukraine vào thị trường trong nước, không làm ảnh hưởng đến ngũ cốc được vận chuyển sang các thị trường khác.
Làn đường Đoàn kết
Hàng dài xe tải vận chuyển ngũ cốc tới cảng Constanta, Romania ngày 31/7/2023. Ảnh: AFP/TTXVN
Trước đó, EU đã thiết lập các tuyến đường bộ thay thế, được gọi là “Làn đường Đoàn kết”, để Ukraine sử dụng cho hooạt động xuất khẩu ngũ cốc sau khi Nga rút lui khỏi thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen hồi tháng 7.
Ủy ban châu Âu cho biết các biện pháp hiện tại sẽ hết hiệu lực vào ngày 15/9. EU nói không có lý do gì để kéo dài lệnh cấm vì những vấn đề trong nguồn cung dẫn đến lệnh cấm hồi tháng 5 đã không còn.
EU sẽ không áp đặt các lệnh cấm miễn là Ukraine thực hiện các biện pháp kiểm soát xuất khẩu hiệu quả.
Nông dân ở 5 quốc gia láng giềng Ukraine đã nhiều lần phàn nàn về tình trạng dư thừa sản phẩm và ảnh hưởng đến giá cả trong nước, đẩy họ đến bờ vực phá sản.
Các quốc gia, ngoại trừ Bulgaria, đã vận động EU gia hạn lệnh cấm ngũ cốc Ukraine. Bulgaria đã bỏ phiếu bãi bỏ lệnh cấm.
Trong khi đó, chính phủ Romania không ban hành lệnh cấm đơn phương trước tháng 5. Ngày 15/9, họ cho biết rất tiếc vì không thể tìm ra giải pháp toàn châu Âu để gia hạn lệnh cấm.
Romania sẽ đợi Ukraine trình bày kế hoạch ngăn chặn xuất khẩu quá nhiều rồi mới quyết định cách bảo vệ nông dân Romania.
Romania là nơi mà hơn 60% ngũ cốc Ukraine đi qua chủ yếu theo tuyến sông Danube và nông dân nước này đã cảnh báo sẽ biểu tình nếu lệnh cấm không được gia hạn.
Trong năm 2022, Ukraine đã chuyển 60% hàng xuất khẩu thông qua các Làn đường Đoàn kết và 40% thông qua Biển Đen.
Vào tháng 8, khoảng 4 triệu tấn ngũ cốc Ukraine đã đi qua Làn đường Đoàn kết, trong đó gần 2,7 triệu tấn đi qua sông Danube. Ủy ban châu Âu muốn tăng xuất khẩu qua Romania hơn nữa nhưng kế hoạch này đã trở nên phức tạp do các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Nga vào cơ sở hạ tầng ngũ cốc của Ukraine dọc sông Danube và gần biên giới Romania.