Hàng rào biên giới hiện nay giữa Mỹ và Mexico. Ảnh: AP
Tổng thống Trump khẳng định có một cuộc khủng hoảng an ninh tại biên giới Mỹ - Mexico mà chỉ có thể giải quyết bằng cách chi 5,7 tỉ USD để xây bức tường ngăn. Trong khi đó, phe Dân chủ liên tục từ chối cấp tiền xây bức tường, cho rằng đó là một dự án tốn kém, lãng phí.
Cuộc tranh cãi đang diễn ra quyết liệt trong bối cảnh Chính phủ Mỹ đã bị đóng cửa suốt 20 ngày qua và đang tiến dần tới kỷ lục đóng cửa dài nhất trong lịch sử vì quốc hội không thông qua ngân sách năm tài chính mới do bế tắc ở dự án tường biên giới.
Vậy thực sự thì bức tường biên giới phía nam Mỹ có tác dụng đến đâu giữa những thay đổi hiện nay tại Mỹ?
Thành phần di dân thay đổi
Một trong những thách thức lớn nhất với chính quyền Mỹ lúc này không chỉ là ngăn người di cư vượt qua biên giới mà là nghĩ cách xem nên làm gì với những người đã vào nước Mỹ bất hợp pháp.
Các nhân viên biên phòng đang bắt giữ số lượng người di cư ít hơn nhiều so với trước đây – một dấu hiệu cho thấy số người vượt biên bất hợp pháp đã giảm mạnh kể từ năm 2000. Tuy nhiên, trong khi đa số những người vượt biên trái phép trước đây là nam giới Mexico kiếm việc làm, thì giờ đây có tới một nửa là các gia đình và trẻ em không có người lớn đi kèm đến từ các quốc gia nghèo ở Trung Mỹ.
Những người này không thể bị trả về ngay lập tức như đối với người di cư Mexico. Chính quyền phải tổ chức các chuyến bay hồi hương cho họ, giúp họ có giấy tờ - một thủ tục tốn nhiều thời gian, bên cạnh việc nhiều người nộp đơn xin tị nạn ở Mỹ.
Người di cư từ Trung Mỹ nhòm qua hàng rào biên giới với Mỹ ở Tijuana, Mexico. Ảnh: New York Times
Giới chức Hải quan và Bảo vệ biên giới Mỹ (CBP) lâu nay nói rằng họ không có đủ cơ sở, trang bị để đối phó với số lượng ngày càng đông các gia đình và trẻ em di cư. Vì lẽ đó, những người vượt biên bị kẹt trong những trại giam giữ ngắn hạn ngày càng đông. Ngay càng nhiều trẻ em di cư bị bệnh, và gần đây hai em nhỏ đã chết trong khi bị giam giữ.
Không vượt biên trái phép mà xin tị nạn
Số lượng người xin tị nạn đã tăng vọt gần 70% trong năm tài chính 2018. Có gần 93.000 người nêu lý do là họ có nỗi sợ đáng tin về việc bị ngược đãi liên quan đến chủng tộc, sắc tộc, tôn giáo, quan điểm chính trị hoặc tầng lớp xã hội – bước đầu tiên để làm thủ tục xin tị nạn. Tuy nhiên, chỉ có 10% hồ sơ xin tị nạn được chấp thuận. Điều này có nghĩa là có rất nhiều người đang chờ đợi.
Tại các tòa án di trú vẫn còn tồn số lượng hồ sơ lên tới 1,1 triệu, tức là tăng gấp đôi kể từ trước khi Tổng thống Trump nhậm chức.
Các cơ sở tạm giam giữ người di cư cũng không đủ. Giới chức từng giúp tìm chỗ trú cho các gia đình người di cư nhưng giờ đây lại phải thả họ ra đường, trong khi những mái trú do các tổ chức phi lợi nhuận cung cấp cũng đã chạy hết công suất.
Video người di cư đào đất chui qua hoặc trèo qua hàng rào biên giới hồi tháng 12/2018:
Ở quá hạn thị thực
Bức tường biên giới sẽ không giải quyết được vấn đề người nhập cư vào Mỹ ở quá hạn thị thực. Khoảng 40% số người ở Mỹ bất hợp pháp là do hết hạn thị thực. Chính quyền Mỹ cho biết có gần 740.000 trường hợp ở quá hạn trong khoảng thời gian 12 tháng.
Khủng bố bay thẳng vào Mỹ
Chính quyền Tổng thống Trump khẳng định sự cần thiết phải có bức tường biên giới phía nam như một biện pháp an ninh nhằm đối phó các phần tử khủng bố. Nhưng trên thực tế, tại Mỹ kể từ sau loạt vụ khủng bố ngày 11/9/2001, 455 phần tử khủng bố đã bị kết án hoặc chết trước khi được xét xử, nhưng không tên nào vào nước Mỹ qua biên giới phía nam.
Hóa ra những tên khủng bố tìm cách tấn công nước Mỹ không thích đi qua ngả Trung Mỹ hay Mexico rồi vượt qua biên giới. Chúng thích bay thẳng tới Mỹ hơn.
Hơn nữa, đại đa số những tên khủng bố không vào nước Mỹ qua biên giới phía nam hay nơi nào khác, bởi chúng đã... ở sẵn bên trong. Trong số 455 trường hợp khủng bố “thánh chiến” kể từ sau vụ 11/9, 84% liên quan đến công dân Mỹ hoặc cư dân thường trú tại Mỹ, và tất cả các vụ tấn công khủng bố chết người tại Mỹ kể từ đó đều do công dân Mỹ hoặc cư dân hợp pháp tại Mỹ tiến hành.
Các mẫu bức tường biên giới mà chính quyền Tổng thống Trump đặt hàng thiết kế.
Khó định lượng bức tường "làm" được gì
Giới chức biên phòng Mỹ gặp nhiều khó khăn để chứng minh là các hàng rào biên giới đã hoạt động hiệu quá như thế nào.
Một bức tường ở đoạn qua Yuma, bang Arizona, được xây vào giữa những năm 2000 đã chứng kiến sự sụt giảm khoảng 90% số những vụ bắt giữ ở biên giới. Các vụ bắt giữ cũng giảm sau khi bức tường ở San Diego được hoàn tất vào những năm 1990.
Hàng rào và tường ngăn hiện bao phủ khoảng một phần ba đường biên giới dài hơn 3.100km giữa Mỹ và Mexico, phần lớn được xây dưới thời Tổng thống George W. Bush. Tổng thống Trump muốn kéo dài thêm và gia cố hàng rào thép. Tuy nhiên, việc thuê nhà thầu, thiết kế và xây dựng hệ thống bức tường mới với công nghệ hiện đại có thể mất nhiều năm và kinh phí khổng lồ. Số tiền 5,7 tỉ USD mà ông Trump yêu cầu được cho là chỉ đủ để xây một đoạn tường dài khoảng 374km.